Taha Toros Arşivi, Dosya No: 9-Beyazıt-Laleliİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Gerçek, Selim Nüzhet

Istanbul Sehir University Repository

Sayfa 10 YEDlGÜN No. 432
Beyazıt camisinin avlusu eskiden ağaçlarla süslü idi ve bir yanda güvercinler mırıltıları ile kubbelerde aksi sedalar doğururken diğer ta­
rafta kâtipler kamış kalemlerinin cızırtıları ile yavaş yavaş yazı yazarlardı. Bu resim, cami avlusunun o zamanki şeklini gösteren eski ve 
tarihî kıymetli bir vesikadır. Bugün mermer döşeli olan avluda o ¿saman birçok ağaçların bulunduğu görülüyor.
Yazan: Selim Nüzhet Gerçek
EĞÎŞEN ve güzelleşen meydan- 
danlarımızdan biri olan Beya­
zıt meydanı onu tanımış oldu­
ğumuz şeklinden evvel nasıldı? T a­
rihlerimiz bu kabil malûmatı kay­
detmediklerinden iptida Evliya Çe­
lebinin verdiği malûmata müracaat 
edelim:
Meydanın bir kenarını süsliyeh 
caminin iç avlusunun haricinde üç
Avlu ve şadırvanın bugünkü gö­
rünüşü oldukça sadedir.
tarafı dükkân olan küçük bir mey­
dan vardır. Fazla olarak burada 
bir «Darülziyafe — imaret ve ber- 
darı misafirin =  tabhane» vardı ki, 
bunlar bugün umumî kütüphane ile 
dişçi mektebinin bulunduğu binalar­
dır. Caminin önündeki mezarlığın 
içinde de evvelce bugünkü harap 
hali nisbetinde mamur olan bir de 
ilkmektep mevcuttur.
Şimdi asıl meydana gelelim. Ev­
liya Çelebi onu böylece tarif etmek­
tedir:
«Bu haremden taşra bir azîm 
meydan vardır. Sultan Beyazıt mey­
danı derler. Cevanibi erbaa dekâ- 
kini günagûnlar ile müzeyyendir. 
Bir tarafında da sultan Beyazıdır, 
yetmiş kubbei azîme bir medrese­
si vardır.»
Bugün İnkılâp müzesi olan bu 
medresenin yetmiş kubbesi yoksa 
da Evliyanın onu olduğundan daha 
azametli farzetmesinin bir sebebi 
vardır. O da bu medrese müderrisli­
ğinin şeyhülislâmlara meşrut bulun­
masıdır. Burada ilk ders veren şey­
hülislâm da Zenbilli Ali efendidir.
Ali efendiye Zenbilli lâkabı evi­
nin penceresine astığı bir zenbilde 
toplanan dilekleri alarak halletmek 
itiyadında olmasından dolayı veril­
miştir.
Meydanın Aksaray yolundaki Be­
yazıt hamamının da caminin diğer 
müştemilâtı ile bir kül teşkil ettiği 
düşünülecek olursa bu meydanın 
cidden azîm olduğu anlaşılır.
Beyazıt meydanının eski şeklinin 
bir hususiyeti de şimdiki Üniversi­
tenin bulunduğu mahalde kâin olan 
eski saraydır. Yazık ki, bu bina 
hakkında kârgir ve dört köşe oldu­
ğundan başka hemen hemen hiç bir 
malûmat yoktur.
Elimizdeki resimlerden birin­
de sarayı çerçeveliyen yüksek du­
varlı avlunun ortasında görülen du­
var harem, selâmlık ayrılığı olması 
melhuzdur. Sarayın yine bu resim­
de görülen damı azameti hakkında 
umumî bir fikir verecek mahiyette­
dir.
Sarayın o zamanki kapısının ye­
ri bugünkü esas kapının yeridir. 
Fakat diğer bir resimde görüldü­
ğü veçhile kapı büsbütün başkadır. 
Bu ikinci resimde göze çarpan bir 
hususiyet de camiye sonradan ilâ­
ve edilen şeyhülislâm Veliyüddin e- 
fendi kütüphanesinin görünüşüdür.
Evliya Çelebiye bakacak olursak 
burada zikredilecek en mühim şey 
«Abı hayatı sarayı atik» dir. Evliya 
Çelebi bu suyun Fatih zamanında 
veznedildiğini ve İstanbul sularının 
en hafifi ve hâmızı olduğunu ilâve 
ediyor. Evliya Çelebi bu su hakkın­
da bir de lejant kaydettikten sonra 
suyun her gün nasıl gümüş güğüm­
lere doldurulduğunu anlatmakta, 
kilârcıbaşı ve dış sakanın padişaha 
içirecekleri suyu ne suretle aldık­
ları hakkında tafsilât da vermekte­
dir.
İstanbul suları hakkında çok et­
raflı malûmat veren Aşır efendizade 
(Arkası 18 nci sayfada)
Cami avlusunun öğle saatlerindeki 
sakin bir manzarası.
B E Y A Z IT  M E Y D A N I
(10 ncu sayfadan devam)
Hafit efendinin risalesinde bu suyun 
ismi geçmediğine bakılırsa unutul­
muş olduğu hükmü verilebilir. Aca­
ba bu su ne oldu? Bugün bilmem 
onu tekrar meydana çıkarmak ka­
bil mi?
Şimdi yine Beyazıt camisine ve 
yanındaki bugün yıkılmış bir binaya 
gelelim. Beyazıt camisi hakkında 
ilâve edeceğimiz mihrabının, büyük 
kubbesinin ve orta kapısının yazıla­
rının arap harflerinin Türk büyüğü 
Şeyh Hamdullahın kaleminden çık­
mış olduklarına işarettir.
Bugün yıkılmış bulunan binaya 
gelince, iki bakımdan değerli idi. 
İlk değeri Istanbulun en eski ah­
şap binası olmasıdır. Öyle ki, dört 
buçuk asır yaşadıktan sonra ancak 
yıkıcıların kazmaları altında can 
verdi.
İkinci değeri de kavi bir ihtimale 
göre, Beyazıdın bu binayı Şeyh 
Hamdullah için yaptırmış olması­
dır. Koca hattat bu binada huzur 
içinde çalışmak imkânını bulmuş ve 
eşsiz yazılarının birçoğunu yazmış­
tı. Burası ayni zamanda bir hat mek­
tebi mahiyetinde olduğundan şakirt­
ler de bir taraftan onun derslerinden 
istifade ediyor ve bir taraftan da 
kâğıda müteallik sanatlarda mele­
ke kazanmak için onun kâğıdını 
mühürliyordu. İşte yıkılan binanın 
böyleee manevî bir hüviyeti de var­
dı.
Bu binanın muhafaza ve tamir im­
kânları olup olmadığım bilmediğim 
için bu satırları bir telehhüften ziya­
de bir hakikati tesbit için yazıyo­
rum.
Beyazıt meydanının güzelleşmesi­
ne bakıp sevinmemek kabil mi? Yal­
nız Beyazıt meydanı güzelleşirken 
tabiatile camii ihmal doğru olmaz. 
Bugün caminin avlusundaki ayak 
izlerile yenmiş mermerlerin değişti­
rilmekte olduğu görülüyor. Ümit e- 
delim ki, bu yenilenme kubbeye ka­
dar çıkar ve kubbenin etrafındaki 
çimento sıvanın çirkinliğini gidere­
cek bir çare bulunur.
ıııuınıiMilıııımmiiiııııııııııııınmımııııuıııııııııııııııımıuıııııınıi'
Vaktile okuduğum bir vesika hatı­
rıma geldi. 1753 te camiyi tamir ta­
savvur edildiği zaman, Karamürsel 
naibine gönderilen bir hükümde de­
niliyordu ki: «Camii şerifin kubbe­
si tecdit için ot taşından iktiza e- 
den ecnasın behemehal tedarikle bir 
saat mukaddem sefinelere vazolunup 
Asitanei aliyyeme nakil ve tesyire 
ziyade ihtimam ve dikkat olunmak 
babında..»
İşte tamirler böyle dikkat ve ihti­
mam ile olursa makbul olur. Yoksa 
kurşunu kaldırıp çimento sıvamak 
mimarî bir âbidenin asaletine ancak 
bir suikast yapmış olur.
Beyazıt camii üstünde çalışmak 
istiyeceklere düşen bir vazife de 
var: O da bu camiin mimarını kat­
iyetle tesbittir. Mimar Hayrettin mi? 
Mimar Kemalettin mi?
Selim  N üzhet G erçek
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 0 0 2 2 6 0 0 6 *


Beyazıt Meydanı

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository