Taha Toros Arşivi, Dosya No: 78-Ahmet Haşim. Not: Gazetenin "Edebiyat Tetkikleri" köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Baydar, Mustafa

Istanbul Sehir University Repository

Edebiyat Tetkikleri J
..... -----...... —  - .............. -_______ ..........................................................................................
Ahmed Haşim ve
edebiyatımızdaki yeri
—— Yazan: ”
Mustafa Baydar
T ürk edebiyatına en sıcak, en büyülü ve en duygulu şiir örnekleri veren Ha­şinli 1933 yılının haziran 
başlarında kaybetmiştik.
48 yaş gibi hayatının èn verimli 
ve olgun çağında aramızdan ay­
rılan Haşim, bıraktığı sayısı az, ia 
kat ateş dolu, iksir ve büy J dolu 
bir kaç şi’ri ile eoedıyet ülkesin­
de kendisine mutena bir taht kur­
muş bahtlı şairlerdendir.
Hâşim, poésie pure (saf şiir) in 
peşinde koştu. Ona göre şiir, her 
türlü günlük meselelerin dışında 
kalmalı, sadece güzelin ve büyü­
nün yolunda yürümeli .di. Haşim, 
mısraları her çeşid lüzumsuz ve 
fazla yüklerden kurtararak, onları 
her türlü fuzulî örtülerden sıyı­
rarak bize şi’rin özünü damla dam 
la bir esans gibi sunmağa çalıştı. 
* * *
1885 te Bağdadda doğan Haşim, 
13 yaşında İstanbula geldi ve bir 
daha dönmedi. Onu 12-13 yaşla­
rında Galatasaray lisesinde görü­
yoruz. Mekteb arkadaşları Ham­
dullah Suphi, Abdülhak finali ve 
İzzet Melihti. Güçlükle smıf ge­
çen Haşirnin, diplomasında ede­
biyat derslerinin hepsinden iyiye 
yakın, fen derslerinden ne orta 
derecede not aldığı görülür.
Meşrutiyetten sonra, Abdurrah­
man Şeref Beyin Maarif Nezareti 
esnasında 1500 kurus maas'a İzmir 
lisesi fransızca öğretmenlığ'ne ta­
yin olundu. Burada Yakub Kadri 
ile tanıştılar. 1908 den Balkan har 
bine kadar geçen zaman onun en 
verimli devresidir. «Şi’r-i Kamer» 
lerin bir kısmını, «Göl saatleri» ni 
hep o sıralarda yazdı. Edebî ha­
yatının ikinci merhalesi «Şebab» 
mecmuasında çıkan «Merdiven» 
şi’ri ile başlar.
Harb patlayınca yedek subay 
olarak Çanakkaleye gitti. <5 ya­
şında annesini kaybeden Haşim, 
İstanbula dönüşünde babasını da 
ölmüş buldu. 1919 da Güzel Sanat 
lar Akademisine estetik nocası 
oldu. Bu vazifesi ölümü.ıe «adar 
devam etti.
Haşim, 1925 te Namık İsmail 
ile birlikte Parise gitti. Orada 
«Mercure de France» da Türk e» 
debiyatı hakkında takdirler ka­
zanan bir makale yazdı. 1928 de 
ikinci Paris seyahatini yaptı.
Haşirnin son yazısı Mülkiye 
mecmuasında «yemek» başlığı ile 
çıkmıştır. 1932 yazında böbrekle­
rinden rahatsızlandı. Bunun üze­
rine kendisini Alman hastanesine
kaldırdılar. Bir aralık evine Jön­
dü ve sonunda doktorların tav­
siyesi üzerine Frankfurt’ta Dr. 
Volhard’m hastanesine gitti. Is- 
tanbula döndükten sonra Frank­
furt gezisinin notlarını «Frank­
furt seyahatnamesi» adı üe bir 
kitabda topladı.
Haşirnin son gecesi çok ıztıiablı 
ve hüzünlü oldu. O gece artık 
böbrekleri çalışamıyordu. 4 hazi­
ran 1933... saat 14 ü 55 geçe yarı 
baygın, uzandığı yatağından kalk­
mak istedi. Terliğini giydirmek 
istiyenlere: «Bırakın şu müna­
sebetsizliği» diye bağırdı... ve son 
ra ansızın, yarı vücudü ve başı 
yatakta ve ayakları yerde olmak 
üzere yatağa düştü ve son nefe­
sini verdi. Onu «Eyüb» ün Ha­
lice bakan bir sırtına gömdüler. 
* * *
Mekteb arkadaşlarının anlat­
tıklarına göre Haşim, zayıf ve çe­
limsiz bir vücud üzerinde iri ve 
ürkek bir baş taşırdı. Top peşin­
den koşan arkadaşları üstüne yü­
rüdükçe o, gölgelere, karanlıklara 
sığınıyordu. O. Wilde: «Hayat
kaybettikçe sanat kazanır» der. 
İşte Haşim o zaman kaybettikle­
rini tahayyülle, rüya ile bulmağa 
çalışıyordu. Onda, gündüz dahi bu 
rüya görme hali, hayatının sonu­
na kadar devam edecektir.
Haşim, edebiyatımızda sembo­
lizmin belki de biricik ve en bü­
yük yaratıcısı olmuştur. Fransa- 
da 1890-1900 yılları arasında bil­
hassa kendini gösteren bu edebî 
akım (cereyan) Baudelaire, Ver­
laine, Rimbaud ve Mallarme’nin 
şahsında en büyük temsilcilerini 
bulmuştu. Sembolist şairler, rüya 
lı dekorlar içinde ömürlerinin me­
lankolisini duyurmaya çalıştılar. 
Haşim, Hayat mecmuasının 2G ncı 
sayısında Mallarmé’den bahseden 
bir yazısında sembolizm ve onun 
şiir anlayışı etrafında şunları söy­
ler:
«Mallarme’ye göre şiir, ahenk 
ve timsal ile ebedî bir fikri ifade 
eden bir nağmedir. Binaenaleyh, 
şiir yalnız, derûnî bir teheyyücün 
mahsulü olan manzumelere dene­
bilir. Tasvir, tâlim ve hitabet şiir­
leri, ancak nesrin birer mütered­
di şeklidir. Zamanın vakayiini kay 
detmekle muvazzaf olan muhar­
rirle hiç bir karabeti olmıyan şair, 
zaman ve mekân hâricindedir.
Mallarme’den evvel şi’rin mu­
hatabı, kari’in zekâsı idi. Mallar­
mé. buna kariin ruh ve âsabını 
ikame etti. Tahta bir levha gibi, 
ancak kuvvetli vuruşla ses çıka­
ran zekâya kıyasen ruh, ince tel­
lerden yapılmış havai bir rübaptır.
Bu şi’rin en çok muaheze edi­
len kusuru, bazan büsbütün ka­
panıp anlaşılmaması idi. Fakat, 
ruh mmtakalarında dolaşan bir 
şiir için bazan gayri kabili nüfuz 
bir zulmete düşmek kadar tabi! 
ne olabilir.
Malarme’nin estetiği sanatkâra 
his ve hayal âleminde hududsuz 
bir istiklâl vermiştir. Binaenaleyh 
sembolizmin en doğru tarifi (san­
atta, şahsiyet ve hususiyetin, iti— 
bariyata galebesi) olmalıdır.»
Haşıme göre, «mana araştırmak 
için şi’ri deşmek, terennümü yaz 
gecelerinin yıldızlarını râşe için­
de bırakan hakir kuşu eti için öl­
dürmekten farksızdır.» Meselâ: 
«Zannetme ki güldür ne de lâle»
Mısraını mantık ve sentaks Öl­
çüsüne vuralım ve aynı minval 
üzere bunu şu söze uygulayalım: 
«Zannetme ki ekmektir ne de 
peynir»
Ne kadar bozuk bir söz dizimi 
değil mi? Fakat bu bozuk kelime 
sıralanışı, Haşirnin duygulu ve 
sihirli kelimeleri ile bir mısra o- 
lunca pek çok mantıklı Ve kaide­
li mısralarla kıyaslanamıyacak 
kadar yükseklere çıkıyor «e saf 
şi’rin etrafa rayiha saçan özlü bir 
cevheri oluyor. Onun kelimeler in­
de âdeta ruhları sarsan ve elek- 
trikliyen bir nâkiliyet vardır. Şu 
halde Haşirnin mısralarında oelki 
de vezne, kaideye ve türkçeve hâ­
kimiyet yok, fakat şi’re tam bir 
hâkimiyet var.
Şiir oe şekil, ne de vezindir. 
Şiir, bunların çok üstünde, tarif 
edilemiyen, ele avuca sığmıyan, 
kaidesi tam bir kat’iyetle tesbit 
edilemiyen, fakat bütün bu say­
dıklarımıza hâkim bir cevherdir.
Sanatkâr daima yeninin ve ori­
jinalin peşindedir. Gerçek ve bü­
yük sanatkâr, eseri daima yeni ve 
taze kalan insandır. İşte Haşimde 
az çok bu hassayı görüyoruz. 
«Piyale», «Karanfil», «Merdi­
ven», «Bir günün sonunda arzu», 
«Bahçe»...
Bu şiirler, her zaman taze, her 
zaman yeni, her zaman büvülü.
Savrulmada gül şimdi havada
Gün doğmada bir başka ziyada
Bize bir zevk-i tahattur kaldı
Bu sönen, gölgelenen dünyada
Bu bir lisaıı-ı hâfîdir ki ruha 
dolmakta
Kızıl havaları seyret ki akşam 
olmakta.
Haşim gerçekten büyük bir şair 
di. Onun şuurdan ziyade şuur al­
tından doğan, duygulu ve sanat­
kâr mizacından sublimation (ul­
vileşme) yolu ile süzülerek mıs- 
ralaşan şiirleri, edebiyatımızn en 
zarif biı* köşesini süslemektedir.
«Baki kalan bu kubbede bir hoş 
sadıı imiş»
Bize Haşimden yalnız hoş bir 
şada değil, solmıyan bir renk, üi- 
Vonmlven bir t«d ve lezzpt kaldı.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Ahmed Haşim ve edebiyatımızdaki yeri

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository