Taha Toros Arşivi, Dosya No: 25-Haliçİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Dizer, Muammer

Istanbul Sehir University Repository

TT- 5oD ^ib
İstanbul'da soğuk günler
«24 Ocak 1621 ’de 
Haliç donmuştu»
m '
İSm
1954’de Boğaz, Tuna'dan gelen buzlarla dolmuştu.
Doç. Dr. Muammer Dizer 
Kandilli Rasathanesi Müdürü
B UĞUN radyo ve TV aracılığı ile günlük ya­şamımıza giren hava 
durumu ile ilgili meteoroloji 
gözlemlerine Türkiye’de 1846 
yüından itibaren başlandığını 
biliyoruz. Görülüyor ki İstan­
bul’daki meteoroloji faktörleri 
hakkında bilimsel bir sonuç 
çıkartmak ancak elde mevcut 
1846’dan itibaren yapılan me­
teoroloji gözlemleri ile müm­
kün olabilir, bununla beraber, 
eski el yazması takvimlerinde 
eyyam-ı bahur (ağustos’ujı çok 
sıcak olan haftası), erbain (21 
Aralıktan itibaren 40 gün süren 
kış, karakış), bevarid (soğuk­
lar) vesaire, berd-el-avuz (berd- 
iacuz, koca karı soğuğu, cem­
relerin düşmesi) gibi sayılı 
günlerden bahseder. Kandilli 
Rasathanesi Bilim Tarihi Mü­
zesi Kütüphanesinde mevcut el 
yazması takvimlerde böyle 
sayılı günler yer almaktadır. 
Bu takvim ve kitapların ciddî 
olarak incelenmesi İstanbul ve 
Türkiye'nin geçmişte meteoro­
lojik durumu hakkında bilgi 
verecektir. Bununla beraber 
çok az olsa, özellikle İstanbul’­
un en soğuk günleri hakkında 
elde bazı bilgiler mevcuttur.
24 Ocak 1621’de Haliç don­
muş ve bu nedenle deniz yolu 
kapandığı için İstanbul’da kıt­
lık ve pahalılık başlamış. Olası­
lıkla Naima tarihinde yer aldığı 
tahmin ettiğim aşağıdaki satır­
lar, donan Tuna nehrinden 
çözülen buzların İstanbul’a dek 
geldiğini işaret etmektedir.
“Stambul Üsküdar ortası 
dondu oldu mahkem kış.
Yürür haf etmeyip (korkma- 
yıp) adem geçer her canibe 
buzla.
Dedim hey Huşimi tarihin 
anın lafzan ve mana
Yol oldu Üsküdara, Akdeniz 
dondu 1030’da” (1620-21)
Topkapı Sarayı Hazine 1565 
Numara ile kayıtlı Ayvansa- 
raylı Hüseyin Efendi’nin notla­
rında, Tuna nehrinden gelen 
buzlarla ilgili Şehit Hakim 
adındaki birine ait şu satırlar 
yer almaktadır.
“Buz üstünden geçen bir 
kimse geldi dedi tarihin
Deniz dondu 68 (1068 H) de 
buzdan ben deniz geçtim
(1558)”
Meydan Larus ansiklopedisi­
nin İstanbul maddesinde, 1805 
Nisan ayının çok soğuk olduğu 
işaret edilirse de fazla bilgi 
verilmemektedir. Diğer taraf- 
dan Mirat-ı Mühendis hane-i 
Berri Hümayun’un 72 sayfa­
sında, Bostan Zade lakabı ile 
anılan, Mekteb-i Berri Hüma­
yun hocalarından Mustafa 
Efendi, 1273 H (1856-57 Mila­
di) tarihinde donan Haliç üze­
rinde arabası ile uşağını Halı-
cıoğlu’ndan Eyüp’e geçirmiş­
tir. Sebebini sorduklarında, 
“Tarihe kayıt düşmek için 
geçirdim” demiştir.
Yakın tarihimizde 1927-28 de 
ve 1954 Mart ayında donan 
Tuna nehrinden çözülen buzla­
rın İstanbul’a dek geldiği bilin­
mektedir. Kuşkusuz Tuna’dan 
gelen buzlar İstanbul’daki en 
soğuk günleri tanımlamaz.
En soğuk gün deyiminin 
neyi tanımladığının açıklanma­
sı gerekir. Her ne kadar bazı
meteoroloji kitapları maksi­
mum sıcaklığı sıfır dereceden 
aşağı olan günler çok donlu, 
yalnız minimumu sıfır derece­
den aşağı olan günler az donlu 
olarak tanımlanırsa da İstan­
bul ve Erzurum’daki en soğuk 
raber, örneğin İstanbul 
gün tanımının başka başka ol­
ması gerekir. Zira Erzurum’da 
sıfır derecenin altındaki gün­
lerin sayısı İstanbul’a o- 
ranla çok fazladır. Bu 
nedenle İstanbul’a ait so­
ğuk ve çok soğuk günlerin 
tanımlamak gerekir. Bu tanım 
için en önemli kriter ortalama 
yıllık sıcaklıktır. Nitekim Ra­
sathane kurucularından rah­
metli Yakub Elbek, 38 yıllık 
rasathane gözlemlerinden ya­
rarlanarak İstanbul için soğuk 
ve çok soğuk deyimlerine bi­
limsel bir tanım getirdi. El- 
bek’e göre, ortalama sıcaklığı 
10. ile 5.1 derece olan 
günler soğuk, 5.1 derece­
den aşağı sıcaklıkta bulu­
nan günler ise şiddetli 
soğuk gündür. Bu sınıflama 
yanında soğuk gün içinde 
minimumu 1.8 dereceden aşağı 
olan gün çok şiddetli olarak 
değerlendirilir. Bu tasnife göre 
İstanbul’da soğuk günler 20 
Kasım ile 14 Nisan arasına 
rastlamaktadır. Şiddetli soğuk 
günler ise, süreklilik gösterme­
mekle beraber 11 Ocak ile 27 
Şubat arasında yer alır. Kan­
dilli Rasathanesi gözlemlerine 
göre şiddetli soğuk günler 13, 
24, 26 Ocak ve 1, 8, 9, 11, 
16-17, 19-20 Şubat günlerinde 
gözlenmiştir. ■
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


İstanbul'da soğuk günler:24 Ocak 1621'de Haliç donmuştu

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository