Taha Toros Arşivi, Dosya No: 179-Meddahlarİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Nutku, Özdemir

Istanbul Sehir University Repository

TT-T8I ? ! 3
Gerçek halk tiyatrosu olan Meddahlık, 
günümüzde de önem kazanmalıdır
Sözsüz oyun ustası Franz Joseph Bogner'in İstanbul 'daki gösterileri, bugün "m im "sa - 
natçıları açısından yoksul olan ülkemizde, bu alanda neler yapılabileceğini düşündürü­
yor. Ve hemen bizde çok zengin bir geçmişi bulunan, temelinde "m im " sanatına yasla -  
nan meddahlığı akla getiriyor. Tanınmış tiyatro yazarı Özdemir Nutku, meddahlığıngü -  
nümüzde de önem kazanabileceğini aşağıdaki yazısında ortaya koyuyor.
Özdemir Nutku
Meddahlık,yalnızca halk 
edebiyatımızı değil, Türk 
halk tiyatrosunu da ilgilendi­
r ir ; hatta daha çok tiyatro 
açısından önemlidir. Çünkü 
çeşitli hikâyelerin seyirci ö- 
nünde "dramatizasyon"unu ya­
pan meddah, anlatıcı olmak­
tan çok bir oyuncudur. Hem 
öyle bir oyuncudur k i, bir hi­
kâyeyi her anlatışta değişik 
yaratışlara giderekyapar. Se­
yirci ile çok yakın bir ilişki 
içinde olduğundan, seyircinin 
gösterdiği tepkiye göre, o an­
da doğaçlamaya giderek, her 
anlatışta yeni bir yaratışa ve 
zenginliğe yönelir. Meddah, 
kendini tekrarlamayan, her 
gösteride yepyeni olan bir sa­
natçıdır; ve bunun için de da­
ha çok tiyatromuz açısından 
ilginçtir. Sonradan bir ede -  
biyat türü olan hikâye, bizde- 
ki "mim1' sanatının kaynağı - 
dır. "Hâki" sözcüğü "  mim "  
karşılığında kullanılmıştır. 
Osmanlı Türklerinde " mi - 
mus", "hikâye" sözcüğü ile 
değil, "taklit" kavramıyle 
karşılanmıştır. Taklit ya - 
panlara önce "mukallit" de -
nilm iş, sonradan taklitli an - 
latım meddahlar yoluyle yü - 
rütülmüştür. Tarihsel geli - 
şim içinde, meddahlar sa - 
natlarını gittikçe mukallidin 
sanatına yaklaştırmışlar ve 
XIX. yüzyıl içinde, anlattık­
ları hikâyeyi yerlerinden kal­
kıp oynayacak kadar ileri gö­
türmüşlerdir.
Meddahlık, tarih boyunca 
yalnızca İstanbul'un ya da 
başka büyük kentlerin tekelin­
de kalmamış, Anadolu'nun 
her yerinde, en uzak köyle - 
re kadar yayılmış ve halk 
tarafından sevilmiş bir gös - 
teri türüdür. Anadolu'da med­
dah bazan bir halk ozanının 
yeteneğini de kendinde topla­
mıştır. Hem meddah, hem 
saz şairi olan birçok sanat - 
çının adını biliyoruz. Böyle -  
ce, geleneksel Türk tiyatro - 
sunun halk arasındaki en yay­
gın, en sevilen ve en çok ye­
tenek gerektiren türü med­
dahlık olmuştur.
İlk başlarda yalnızca din­
sel konuları ve destanları an- 
latan’bir kişi olarak gördüğü­
müz meddah, özellikleXVIH. 
yüzyılın başından bu yana, 
konularım serüvenlere otur­
tarak işin mizah yanına önem 
veren bir sanatçı olarak gö - 
ze çarpar. Halkın günlük ya­
şamından, çoğu kez güldürü­
cü konuları alıp bunları güç - 
lü bir gözlemle işleyen ve ge­
rektiğinde abartarak "karlka- 
türize" eden meddah bir ko - 
nuşma ustasıdır da. Konuş -  
ma ustalığım, bir değnek ve 
büyük bir mendil ile destek - 
ler. Bu değnek ile mendili 
o kadar ustaca kullanır ki, 
seyirci bu iki yalın aksesu - 
varla dekorun sağlayamaya - 
cağı zengin ve anlamlı sahne­
leri seyreder. Meddahın ya­
ratışı ne kadar büyükse bu 
iki yalın aksesuvarın kullanı- 
(Sayfayt çeviriniz)
___(T)
Meddah Kız Ahmet hikaye anlatıyor
lışı da o kadar hayranlık ve­
rici olur.
Meddahın hikayesi, çer 
şitli tabloların birbirine gev- 
gek bir yolda bağlanmasıyla 
oluşur. Bu, meddahın sanatı 
açısından ve onun rahatça do­
ğaçlamalara gidebilmesi yö - 
nünden gereklidir. Meddah hi­
kayeleri iki ana bölümde ele 
alınabilir. Bunların b ir i, 
meddahın kendi yaşantısında 
gördüklerini ve geçirdikle - 
rini hikâye biçiminde anlat­
ması, İkincisi de edebiyat­
ta varolan hikayeleri kendi 
üslûbuna göre nakletmesidir. 
Boratav, meddah hikayesi 
ile halk hikayesi arasındaki 
ayırımı şöyle yapıyor: " İs ­
tanbul'un son devirlerinin 
meddah hikayesini bizim halk 
hikâyelerimizden ayıran asıl 
mühim vasıf, bu birinciler­
de, artık yavaş yavaş, bol 
vak'a ve maceraların tasvi -  
rinden çok, güldürme, tehzil 
veya ders verme maksadıyle, 
karakterlerin taklit yoluyle 
teşhirinin yer almış olması­
dır. Halk hikayelerinde ise 
bu hususiyeti taşıyan y e r le r , 
anlatıcı sanatkârın ara sıra 
getirdiği süsleyici motifler -  
d ir ."
Meddahlar arasında şöyle 
bir ayırım yapmak gerekir -  
se, yalnızca hikâye anlatan - 
tar, yalnızca taklit yapanlar 
ve hem hikâye anlatan hem 
taklit yapanlar olarak üçe a- 
yırabiliriz. Sözgelimi, U - 
çüncüsüne bir örnek Kız Ah­
met'tir. II. Mahmut'un padi- 
şahlığı sırasında ünü büyük 
olan bu meddah, hikâyesini 
büyük bir ustalıkla ve seyir­
cisini gerilime sokarak an­
latırken konuşmaların takli -  
dini getirmektedir. Bir ya -  
bancı tanık onun için şöyle 
yazmaktadır; "Sesi gür, an­
laşılır ve esnekti. Hayranlık 
verici bir ustalık ve akıcılık­
la konuşurken, anlattığı kişi­
lerin özelliklerini ve ses ton­
larım taklit ediyor ve çeşitli 
rolleri, durumları komik ve 
yetenekli bir biçimde oynu - 
yordu." Başka bir tanık ise 
hikaye anlatırken, ayağa kal­
kıp oynamasının o dönemdeki 
ünlü İngiliz oyuncusu Matt -  
hews'a benzediğini kaydeder. 
Taklit ve anlatmada çok usta 
olan bu meddah ses, hare -  
ket, bakış ve jestlerde çe -  
şitli ustalıklar gösteriyor - 
_______________________
muş. Her tipe göre, en iyi 
taklidi getirebiliyormuş.
Buna örnek bir başka 
meddah da, bu yüzyılın baş - 
larında ünü yurt dışına ka­
dar yayılmış olan Aşkf E - 
fendi'dir. Onu görenler, bu 
meddahın bir hikâyeyi anlat­
makla yetinmediğini, omın 
bir "destancı" olmadığını, a- 
ma gerçek bir "aktör" oldu - 
ğunu belirtirler. Hayret ve - 
rici jestleri ve hareketleri 
olan bu sanatçının, anlattık­
larını mimikleriyte destek - 
lediği, oturduğu yerden kal - 
kıp sahnenin her yanında o - 
yununu oynadığı tekrar tek­
rar açıklanır. Bir yabancı 
tanığa göre rumcayı ve is -  
panyolcayı hayret verici bir 
akıcılıkta konuşan Meddah Aş­
kf, ayrıca her taklit ettiği 
tipin şapkalarım bir bohça 
içersinde beraberinde geti - 
rir ve yeri geldikçe bu şap - 
kaları tipe uygun olarak g i­
yer, oyununu oynarmış. Yeri 
geldikçe, onun iskemlesin -
den inip sahne üzerinde oy­
naması , halk tarafından çok 
tutulmuştur.
AşkTnin en başarılı öğ - 
rencisi olan ve 1926 yılında 
Bursa’da, bir ziyafette çok 
yemekten ölen Sururfnin a- 
sıl adı Kemal'di; yakınları 
ona "Ayı Kemal" derlerd i. 
Sururf, daha çok, ikinci bö­
lümde ele aldığımız yalnızca 
taklit yapanlar arasınagirer. 
En çok sokak satıcılarının 
taklidinde başarılı olan Su -  
rurf, bu taklitlerinin bir bö­
lümünü plâğa da çektirmiştir 
Bunlardan birkaçı "Mehmet 
Ağa Aşçı Dükkânında", "Ü s -  
küdar Dolmuşu", "Arnavut' -  
un Musiki Muhaveresi","Ha­
rem Ağası Meşk Ediyor", 
"Karamanlı Bakkallar" vb. 
bir zamanlar kapış kapış sa­
tılmıştır. Arada sırada uzun 
hikâyeler de anlatan Sururf, 
asıl araya sıkıştırdığı küçük 
fıkraları ile alkış toplamış - 
tır.
Sururf öldükten sonra o -
Sipahi Ocağına ait bir meddah-mukallit
nun yerini Kantarcı Kadri 
aldı. Meddah Kadri de yal­
nızca taklitle yetindi. Uzun 
hikâyelere gitmedi. Sokak 
satıcılarının, köprünün, me­
sire yerlerinin taklitleriyle 
ün yaptı. Kantarcı Kadri .bel­
ki de son meddahımız oldu.
Birinci bölüme giren,ya­
Meddah Sururf 'nin 
bir karikatürü
ni yalnızca hikâye anlatan ya 
da hikâyeye önem veren med­
dahlarımız arasında da ünlü­
leri vardır. Bunların en ba­
şında Trabzonlu T ıflf Ahmet 
Çelebi gelir. Sonradan IV. 
Murat'ın nedimi olan bu med­
dah, hikâye yaratmakta ve 
anlattıklarını kendi başından 
geçmiş gibi aktarmakta bü­
yük yetenek sahibiydi. XVIII. 
yüzyılda, hikâyeye önem v e ­
ren başka bir meddah Hekim 
Ali'dir. Bir yabancı tanık 
tarafından "Kahve Homerorfıf 
olarak tanımlanan bu medda­
hın özellikle çok zengin ve ge­
niş bir hayal gücü vardı ve 
hikayeleri de şiirliydi. Bu - 
gün tanıdığımız ve adlarını bil 
diğlmiz iki yüzün üzerindeki 
meddahın, daha çok XVIII. 
yüzyıla kadar hikâyeye önem 
verdiklerini, bu yüzyıldan iti­
baren hikayelerine bol sayıda 
taklit girdiğini, sonunda da, 
yani XIX. yüzyılın sonların - 
dan itibaren, taklit öğesinin 
ağır bastığını izleriz.
Meddah Kadri Kantar ve canlandırdığı değişik iki tip: Tuzsuz Deli Bekir, Kuyumcu Elmasyan Efendi.
Şu son dönemlerde kendi 
kültür birikimimiz üzerine 
yapılan incelemeler ve gele­
neksel tiyatromuzun çağdaş 
bir sentez getirme yolundaki 
katkıları anlaşıldığından, sa - 
yısı az da olsa, meddahlık 
denemelerine de g iriş ild i An­
cak bu meddahlık denemele - 
rinin çoğu, son meddahlar -  
dan kalan "taklit" öğesi ile 
oldu. Başka dey işle, meddah­
lığın temeli olan hikâyeye 
önem verilmeden, bazı tak - 
litler getirildi. Bu doğal o- 
larak, Sururf, Şükrü, İsmet, 
Haşan, Kadri gibi meddahla­
rın etkisini içerir.Çünkü az 
önce de belirttiğim gib i, XXX. 
yüzyılın sonundan bu yana 
meddahlık yalnızca taklitten 
ibaret kaldı. Ancak bu arada 
olumlu bir deneme de yapıl - 
dı. Erol Toy'un "Meddah" a- 
dmı verdiği oyun bir hikâye­
nin sahne üzerindeki " dra - 
matizasyon"una çağdaş bir 
örnek oldu. Burada, Kız Ah­
met'in ve Aşkf'nin tekniğine 
yakın bir görünüm ortaya çık­
tı. Sanatçı hem anlatıyor hem 
de oynuyordu. Bu yönden, bu 
deneme, çağdaş meddahtı - 
ğın Hk muştu sunu veren bir
çalışma oldu. Ne yazık ki, 
böyle bir çalışmanın başka 
bir örneği de gelmedi.
Gerçek bir halk tiyatrosu 
olan meddahlığın, günümüz 
tiyatrosu için de önemi var -
dır. Her şeyden önce dekora, 
eşyaya, birden fazla oyuncu­
ya gerek göstermediği için, 
bir yerden başka bir yere ko­
layca gidilebilir. Dünyanın 
belki de sermaye gerektir -  
meyen, en ekonomik tiyatro 
gösterisidir. Ayrıca, hiçbir 
yardımcı öğenin bulunmadı­
ğı meddahlık büyük ustalık 
gerektirir. Bir oyuncunun bü­
yümesi, ustalaşması için en 
büyük fırsat, hiç kuşkusuz, 
meddahlıktır. Böylece, hem 
ekonomik, hem de sanatsal 
yönden meddahlığın önemi 
ortaya çıkmaktadır.
Bunların dışında daha ö - 
nemli bir durum, ülkemizde 
hikâyeciliğin büyük gelişme 
göstermiş oluşu ve bugün 
meddahlık yapacak sanatçı - 
nın elinde bol ve zengin mal­
zeme bulunmasıdır. Erol 
Toy'un "Meddah" ile başlat- 
tığı, mutlaka sürdürülmeli­
dir. Bunun için de, elimiz - 
de herşey vardır: malzeme - 
den sanatçıya, sanatçıdan se­
yirciye kadar her şey "zen - 
ğiniz"- diyebileceğimiz ölçü­
de bulunmaktadır.
•  ÖZDEMİR NUTKU 
0
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
1 5  8 1 9 1 3  0


Gerçek halk tiyatrosu olan meddalık, günümüzde de önem kazanmalıdır

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository