Taha Toros Arşivi, Dosya No: 6-Sultanahmetİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Can, Turan

Istanbul Sehir University Repository

Tarihî te tk ik ler
Sultanahmet meydanının tarihi
----------------------------  *  *  * ----------------------------
Hıristiyanlık çıkmadan evvel Hipodromda, Roma sirklerinde oldu­
ğu gibi fil, aslan, kaplan, yılan gibi en müthiş vahşî hayvanların 
bir çoğunu çarpıştırırlar, yahut bunlara attıkları esirleri nasıl parça­
ladıklarını seyrederlerdi.
Yazan: Turan Can
-  3 -
Eski Hipodrom, şimdiki Sultanahmet meydanı
Hipodromun yalnız Katismasmda de­
ğil, revakların altında, yüksekteki ka­
palı yolun üzerinde, basamaklarda, her 
yerde heykeller vardı. Bunların arasın­
da (Fidyas) gibi eski Yunanistanın en 
büyük sanatkârlarının eserleri bulunu­
yordu. Mora, Tsalya, Atina, Sicilya, Ro­
ma, İskenderiye, Sakız ve diğer meşhur 
şehirlerden getirilmişlerdi.
Şurada beş altı Roma imparatorunu; 
ötede Romayı kuran iki kardeşin dişi 
kurd tarafından emzirilmesini; beride 
yalnız baş parmağı bir insanın beli ka­
dar kalın olan JHerkül mabudunu, Helena 
yı, Âdemle Havvayı, koşu arabacılarını, 
binicileri, üç kafalı bir adamı, aslanla 
güreşen pehlivanı, can çekişen boğayı, 
azgın bir atı; yılanı kaldrran kartalı, ım- 
paratoriçe Eriniyi gösteren çok güzel 
heykeller bulunuyordu.
Bunların başhcaları meydanın orta­
sında olup etrafında yarış arabalarının 
döndüğü uzun ve genişçe mermer du va­
rın üstüne sıralanmışlardı. Bu duvara 
Bizansılılar (Spina) diyorlardı.
Roma imparatorluğu genişleyip te pek 
zengin olduğu sırada hükümdarlar hal­
kın hoşuna gitmek için (Sirk-Aren) de­
nilen oyun meydanlarında vahşî hayvan­
lara esirleri parçalattırır, hususî suret - 
te bu iş için yetiştirilmiş olan askerleri 
dövüştürür; oralarını tam manasile bir 
harb meydanına çevirirlerdi. O kadar ki 
kim daha sık ve büyük oyunlar verirse 
halk onu sever ve alkışlardı. İmparator­
luğun tahtı ile birlikte Romanın ruhu da 
Bizansa geçmişti. O kadar ki halk hic- 
viyeci (Juvenal) in dediği gibi yalnız:
— Panem et Circensensi...
Diyor, yani (buğday ve sirk oyunları) 
istiyordu.
Hıristiyanlık çıkmadan evvel burada, 
Roma sirklerinde olduğu gibi fil, aslan, 
kaplan, yılan, kurt gibi en müthiş vahşî 
hayvanların bir çoğunu çarpıştırırlar; 
yahut bunlara attıkları esirleri nasıl par­
çaladıklarını seyrederlerdi. Hıristiyan­
lıktan sonra bu vahşî oyunlar bırakıldı. 
Hipodromun en büyük eğlencesi (şar) 
denilen iki tekerlekli, üç veya dört at 
koşulu arabların yarışıydı.
Halk imparator locasının üstüne işle­
meli ipek tentenin çekildiğini görünce 
ertesi gün yarışların yapılacağını anlar­
dı. Sabah erkenden çoluk, çocuk, genç, 
ihtiyar, yüz bin Bizanslı Hipodromun 
kapılarına saldırır; merdivenlerden yu­
karı çıkar; basamakları doldururlardı. 
Halk yerleşinceye kadar ortalığı büyük 
bir uğultu kaplardı, herkesin elinde ve­
ya koltuğunun altında yiyeceklerde içe­
cekleri ve akşama kadar oturduğu sıra­
da işine yarayacak eşya bulunurdu.
İmparatorun altın yaldızlı tolga giyen 
zırhlı ve mızraklı askerleri basamakla­
rın altında boydan boya dolaşır; karga­
şalık olmamasına dikkat ederdi.
Yarış arabacıları alelade bir klüp şek­
linde değil, siyasî birer fırka halindey­
diler. Önce bunlar dört tane idi: Yeşiller 
toprağı, maviler denizi, kırmızılar ateşi, 
beyazlar da havayı temsil ederlerdi. Bun­
lar ayni zamanda putperestlik zamanın­
daki en büyük dört mabuda nisbet olu­
nurdu. Fakat hakikatte yalnız iki fırka 
vardı. Çünkü beyazlar (Mavi-Venet) le-
re; kırmızılar da (Yeşil-Prasın) lere bağ­
lanmışlardı.
Bunlar çok zengin ve büyük teşkilâta 
sahib bulunuyorlardı. Büyük ahırları, 
hayvan yetiştirmeye mahsus çiftlikleri, 
büyük binaları vardı. Arabacılardan ve 
aidat veren azadan başka halk ta bu fır­
kalardan birine intisap ederdi. O kadar 
kuvvet kazandılar ki yarışı kazanan fır­
kanın Bizanstaki rolü imparatorun rolü­
ne yakındı. Hattâ imparator şehrin inzi­
bat işlerini onlara vermiye, maiyyet as­
kerini onlardan seçmeye mecbur oluyor­
du. İmparatorluktaki bütün oyunlar, ya­
rışlar ve eğlenceler onların inhisarı al­
tında idi.
İki fırkanm imparatorluğun mukad­
deratı için çarpışmalarından çok vakit 
müthiş ihtilâller çıkardı. İmparatorlar' 
tahta çıkar çıkmaz bu fırkalardan biri­
sine girerdi. Hattâ üçüncü Mihail gibi 
arabacı kaputunu sırtına geçirerek yarış 
arabasına binen ve onu meydanda diğer 
arabaları geçmek üzere dörtnal sürenler 
olmuştu.
Hipodromun sağı mavilere, solu yeşil­
lere mahsustu.
Halk ta ikiye ayrılmıştı ve iki fırkaya 
mahsus arabalar koca meydanı birer ka­
sırga gibi dönerken halk ta kendi taraf­
larını cesaretlendirmek için avaz avaz 
haykırır, karşılıklı birbirlerine küfürler 
eder; taş yağdırırlar; hattâ yerlerinden 
fırlıyarak boğaz boğaza gelirlerdi.
Bazan halkın birbirine girmesine as­
ker engel olamaz; yahut onlar da fırka­
lardan birine geçerek diğer taraftaki 
halkın üstüne, bir düşmana saldırır gibi 
hücum ederdi. Böylelikle bazan oyunlar 
yarıda kalır; (Spina) nın iki ucunu bü­
tün hızlarile dönerken devrilen araba­
ların etrafında bıçaklar ve kılıçlar sıy­
rılır; korkunç bir harp olurdu.
532 senesinde araba yarışları yüzün­
den çıkan (Nika) ihtilâli bunların en 
meşhurudur. (Jüstinyen) az daha tah­
tını kaybediyordu. Bereket versin Roma 
imparatorluğuna gerek Romada ve ge­
rek Mısırdan Golvaya kadar uzayan bü­
tün memleketlerde büyük hizmetler e- 
den General (Belizar) imdada yetişti. 
Hipodromu kuşattı. İçerideki asilerden 
(40 000) tanesini, zerre kadar merhamet 
göstermeden ve sorguya çekmeden bo­
ğazladı. Koca meydan ve muhteşem sa­
nat eserlerinin dipleri baştanbaşa kanla 
bulandı. Ölüler büyük bir yığın teşkil 
etti. Hattâ onları kaldırıp götürmek zah­
metine katlanılmadığı veya bunu mah- 
zurlü gördükleri için kapılardan birinin 
yanma gömüldüler. Bu kapıya ondan 
sonra «Ölülerin kapısı» manasına olarak 
(Nekra) denildi.
Hipodromdaki oyunlarda ayı bekçili­
ği eden bir adamın kızı olan (Teodora) 
ayni yerde aktrislik etti. Mavilerin yar­
dımını gördü. Sahnelerde çırıl çıplak 
dansederek güzelliğini ve vücudunu sat­
tı. Zeki ve çok güzeldi. Namuslu insan­
lar sokakta görünce yollarını değiştirir, 
uzaktan geçerlerdi. Bir aralık ortadan 
kaybolmuş; Suriyede birisine metreslik 
etmiş, bir köylünün evinde imparatora 
rastlıyarak imparatoriçe olmuştu. İşte 
bu kadın Nika ihtilâli sırasında impara­
tor bir gemiye binerek kaçmağa hazır­
landığı sırada:
— Siz gidiniz; fakat ben şairin şu söz­
lerine inanıyorum: «Bir hükümdar için 
tahttan güzel mezar olamaz.»
Demişti.
Bunun üzerine imparator sebat etmiş 
ve isyan bastırılarak, tahtını kaybetmek­
ten kurtulmuştu.
Ne putperestliğin yıkılması, ne de sık 
sık çıkan ihtilâller, Bizans Hipodromunu 
bozdu. İlk defa olarak, (551) senesinde 
olan büyük bir zelzelede birçok yerleri 
yıkıldı. O sırada Ayasofyanm kubbesi 
de çökmüştü.
Fakat gerek Ayasofya ve gerek Hi­
podrom gayet sağlam olarak tamir edil­
di. Dokuzuncu asra kadar ihtişamını 
muhafaza etti, ondan sonra oyunlar pek 
seyrekleşti. Hattâ hiç yapılmamaya baş­
ladı. Çünkü devletin hâzinesi bomboştu. 
Oyunlar ise çok para istiyordu. Hipodro­
mun basamakları ancal: büyük yortu
günlerinde halkla doluyordu.
Lâtinler Bizansı zaptettikleri zaman 
oyunlar unutuldu, günden güne yıkıl­
mağa yüz tuttu. Şehir 1453 de Tiırklerin 
eline geçtiği zaman harab ve çıplak bir 
haldeydi. Orada kıymetli sanat eserleri 
yağmaya uğramış, eritilmiş, çalınmış ve­
ya götürülmüştü.
Türklerin eline bir mermer ocağı ha­
linde geçti.
Mermerler, camilerle sarayların yapıl­
malarında kullanıldı. Bütün meydan git­
gide toprakla doldu. Eski eserlerden ve 
manzaradan yalnız iki dikili taşla bir 
burmalı sütun kaldı.
Türkler zamanında burası (Atmeyda- 
nı) diye şöhret kazandı. Padişahların ve 
vezirlerin önünde büyük cirid oyunları 
burada yapılırdı. Osmanlı tarihinin en 
büyük düğünleri de bu meydanda oldu.
1826 da yani ikinci Mahmud zamanın­
da Yeniçerilerin ortadan kaldırılması 
işinde de Atmeydanı en mühim vak’ala- 
ra sahne teşkil etti. Buraya toplanan o- 
tuz bin yeniçeri devlete sadık ve yeni 
şekilde tanzim edilmiş kuvvetlerle de­
nizci askerlerimiz tarafından kılıçtan 
geçirildi. Nika ihtilâlinden 1294 sene son­
ra otuz bin ölü yeniden meydanı doldur­
muştu ve bunların böyle yığın halinde, 
kan içinde meydana serilişi yalnız bir 
günlük işdi.
Şimdi ne o ihtiraslar, ne o vahşî ve 
manasız heyecanlar; ne o kanlı ihtilâl­
lerle entrikalar var. Ağaçların gölgele­
rindeki kanapelerde yorgun halk dinle­
niyor ve minarelerin zarif gölgeleri ara­
sında da çevik güvercin kümeleri konup 
konup kalkıyor.
Muhakkak ki Sultanahmed meydanı 
yaratıldığı gündenberi en sakin ve rahat 
günlerini geçirmektedir.
Turan Can
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 0 0 1 6 4 0 0 6 *


Sultanahmet meydanının tarihi

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository