Taha Toros Arşivi, Dosya Adı: Nazım Hikmetİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Alemdar, Hüseyin

Istanbul Sehir University Repository

SÖYLEŞİ
erem melike roman -  carol roman ile
nâzım hikmet ve
türk edebiyatı üstüne
hüseyin alemdar
21 Kasım pazartesi gününün akşamı... 
Erem Melike Roman -  Carol Roman çiftiyle 
söyleşide bulunmak üzere saat 21.30 sularında 
buluşuyoruz. Önce Erem Melike Roman karşı­
lıyor beni içeriye girişimde, ardından Carol Ro­
man. Ballı ıhlamur kokusu damlamış sanki 
yüzlerine her ikisinin. Misafir değil de, sanki ev 
sahibi gibiler yaşama bin kanat açmışçasına 
konuk bulundukları bir dostun evinde. Aya­
küstü üçbin yürek kaynaşarak oturuyoruz daha 
sonra. Orta şekerli Türk kahvelerimizi yudum- 
luyoruz küçük mutluluklardan konuşarak. "Hü­
seyin Alemdar kardeşe büyük ağabeyin Ro­
manya'da bıraktığı derin izlerin bu mütevazi 
buketini sunmak sevinciyle..." diyerek Şafakta 
Suydu Evler kitabını imzalayarak uzatıyor Erem 
Melike Roman. “Hoşçakat halkın Romanya' 
sı/Romanya'sı hepimizin/güveni hepimizin" 
içtenliğine dokunarak Nâzımca teşekkür edi­
yorum ben de. Sekiz sorudan oluşacak söyle­
şimize tam geçmek üzereydik ki Erem Melike 
Roman yerinden doğrularak ’Konuşmamıza 
başlamadan önce birer kadeh Romen konya­
ğı alır mıyız?" diyor, dalında damlamış bir gü­
zellik bu. Bardaklarımızı ısıtan Romen konya­
ğının tadıyla başlıyoruz söyleşiye..
YAŞIM KIRKI GEÇMİŞ İKEN...
-Nâzım Hikmet’ in Romanya’da geçirdiği 
hasret ve sevgi dolu günlerini onunla yaşamış, 
o günlerin tanığı olmuş çevimıen-yazar olarak 
1951'lere ve daha sonrasına gidebilir miyiz sîz­
lerle? Nâzım’ın Romen halkı ve yazarları üs­
tündeki etkisi nasıl olmuştu? diye soruyorum, 
kendine has Romencesiyle başlıyor anlatmaya 
Carol Roman. Erem Melike Roman da sıcacık 
dudak titreşimleriyle anında Türkçeye çeviri­
yor. ‘Bükreş Üniversitesi’hde öğrenci iken Nâ­
zı m ’ı yakından tanıma mutluluğunu yaşadım’ 
diyerek, başlıyorlar küçük adıyla Nâzım'ı ve o 
günleri anlatmaya. ‘Ben ve kuşağım Nâzım'ı ve 
sanatını çok genç yaşta tanıdığımız için ger­
çekten çok şanslıyız. Beni ve kuşağımı Nâzım' 
m sanat anlayışı yönlendirdi, bizler geleceği­
mizi onun gözlerinde gördük ilkin. Biz yazarlar 
olsun, Romen halkı olsun Romanya'ya her ge­
lişinde Nâzım’ı kendi özhalkı gibi karşılardık. 
Bundan çok mutlu olurdu. Nâzım cana yakınlı­
ğı ve çevresine mutluluk saçan canlılığı yanın­
da, sanatıyla kişiliğini birleştirmiş üç beş in­
sandan biriydi. 1957 yılları Nâzım'la daha bir 
dost diyebilirim. Kültürel ilişkilerimizin daha 
bir yoğunluk kazandığı yıllardı. Bu yıllarda 
Şöhret oyununu Romenceye çevirmemiz için 
bize vermişti. Biz de tez elden çevirerek Bük­
reş Radyosu'nda oynanmasını sağladık", diyor 
ve önündeki konyaktan bir yudum daha alarak 
sürdürüyor konuşmasını. "Nâzım'la gerek Bük­
reş'te, Varşova'da, gerekse Moskova'da ilişki­
lerimi ve karşılıklı kültür ilişkimizi ölümüne dek 
sürdürdüm. Nâzım'la her görüşmemde ruhen 
rahatlama ve zenginleşme fırsatını bulurdum.
14
Yüreği hasta olmasına karşın, çevresindekileri 
heyecanda bırakmak gibi eşsiz bir özelliği var­
dı. Dudaklarında hep bir tebessüm ballanırdı." 
diyordu sözlerini incelterek Carol Roman da. 
Tam söyleşimizin burasında sanki gelip oturu­
yordu Nâzım şu dört dizeyle: "Ne güzel şey 
hatırlamak seni:/ölüm  ve zafer haberleri için­
den,/hapiste/ve yaşım kırkı geçmiş iken..."
VE ŞAFAKTA SUYDU EVLER
-Nâzım'a, Romanya'yı "yaşama bir kapı", 
Romen halkını da "yardıma koşan, ateşli yü­
rekli insanları" ekleşik betimlemesini söyleten 
bu içtenlikli duyarlıktan söz edebilir miyiz sırası 
gelmişken, Romanya'ya Dair Lirik Röportaj 
böylesi bir güzelliğin sonucu yazılmış Nâzım’ın 
yaşamla yoğunlaşmış en güzel şiiri olsa ge­
rek.. dememe kalmıyor, başlıyor anlatmaya 
Carol Roman: "Şunu unutmamalıyız ki Roman­
ya toprakları Nâzım'ı kolları açık kabul etti. 
Gazete ve dergiler onun Romanya'ya gelişini 
birinci sayfalarıyla selamladılar, Bükreş Rad­
yosu yayımlar yaptı. Yine Bükreş'te Nâzım için 
ilerici aydınlar bir sevgi mitingi yaptılar. Romen 
halkı ve aydınları için büyük bir şair, büyük bir 
ilerici ve büyük bir barışsever olarak kabul 
edildi. Bu sıcak karşılama Romen halkının ge­
leneksel konukseverliğinin bir örneğidir Bizde 
yabancı konuklar halk tarafından sıcak ekmek 
ve tuzla karşılanır. Konuk sıcak ekmekten bir 
parça koparıp tuza banıp yerse Romen halkıy­
la kardeş olur, işto Nâzım'ı Romanya ve halkı 
1951 yılı Haziranda böyle bir güzellikle karşıla­
mıştı." Sözünü ve konyağını bitirir bitirmez, üs­
tünde oturduğu kanapeye uzanıyor. Başının 
altına bir minder koyarak sürdürüyor konuş­
masını, Nâzım ‘Romanya’ya Dair Lirik Röpor­
taj' şiirini 1962 yılı Haziranında Bükreş'te yaz­
dı. O günlerde klasik Romen dram yazarı ton 
Luca Caragiale'yi anma törenlerine çağrılıydı. 
Bu şiir Nâzım'ın Romenlere sunduğu, mis gibi 
kokusu bugün de uçup gitmeyen narin bir 
çiçek demetidir bizce, ölümünden önce ve 
sonra olmak üzere iki kez Romenceye çevril­
di. Ayrıca eşimin de tanıklığıyla Edebiyat Cep­
hesi Dergisi'hin Mayts-Haziran 1980 sayısında 
yayınlanarak Türk okurlarına da kazandırılmış 
oldu."
Söyleşimizin tam ortasında iken külbastı ve 
mamaligalı sarma kokan beş dize dolandı du­
daklarımızı sanki: Bükreş'te yeni evler gör- 
düm./Ebem kuşakları/ve şafakta suydu ev­
ler./Braşov'da çıktılar karşıma/dağlarla bera­
ber."
TEPEMDE BİR DE ÇINAR OLURSA
-B izde Nâzım üstüne yazılan yazılar ve 
mevcut belgeler genellikle şairliği ve mapuslu- 
ğu üstünedir. Öyle ki Nâzım'la Bursa Hapisa- 
nesinde bir kez buluşan kimi yazarlarımız, bi­
rer kitap yazacak gibi olmuşlardır. Oysa ki Nâ-
zım'ın oyun yazarlığı, dramaturjisı hakkında" 
hemen hiçbir inceleme ve araştırma yok gibi­
dir. 1959 yılında Nâzım Hikmet'le Çağdaş Ti­
yatro üstüne yaptığınız bir konuşmada, Nâzım 
oyun yazarlığı için şunları söylüyor: “Her oyun­
da, ele aldığım konu için yeni bir biçim, dra­
matik açıdan ve sahneleme açısından yeni bir 
üslup bulmaya çalışırım." Bu düşünceden yola 
çıkarak Nâzım'ın oyun yazarlığı için neler söy­
leyebilirsiniz? diye sorduğumda, yaklaşık iki 
dakika kadar duraladıktan sonra, Ivan İvanoviç 
Var mıydı, Yok muydu oyunundan yeni çıkmış 
gibi kafasındaki sorular sarmalıyla başlıyor an­
latmaya. "Her alanda olduğu gibi, Nâzım dram 
yazarlığı alanında da yenileştirici olmuştur. 
Oyunlarındaki ana düşünce seyircilerin de b i­
rer aktör olarak sahnedeki oyuna katılmaları 
isteğiydi. Moskova'da sahnelenen Şöhret 
oyunundaki aktörlerin birçoğu temsil salonun­
dan kalkıp sahneye geliyorlardı. Bununla be­
raber Nâzım, oyunlarında müzik, efekt ve ses­
lere gereğinden fazla önem verirdi. Seyirciyi 
şoke ettirmek için de aktör ve aktristlere gü­
nün ötesinde ve alışılmışın dışında kostümler 
önerirdi sanki. Öyle ki artistik oyunların kural­
lara göre oynandığı bir dönemde, Nâzım De- 
mokles’in Kılıcı ve öteki oyunlarında bu alışıla­
gelmiş kuralları delerek, gerek kostüm ve fi­
gürleriyle, gerek karakter ve tiplemeleriyle 
oyunlarına yeni bir tad ve zenginlik katardı." 
diyerek, uzandığı kanapede sürdürüyor ko­
nuşmasını, ‘Nâzım yaşamında olduğu gibi, 
oyunlarında da düşüncenin felce uğramasına 
sonuna kadar karşıydı. Oyunlarını düşünce 
derinliğinde öylesine yoğurup yoğunlaştırırdı 
ki, onun oyunlarını seyreden kişinin kafasında 
soru işaretlerinin çarpışmaması elde değildi." 
diyor, sözcükler tam dudaklarında uçuşmak 
üzereyken ikinci tiyatro sorumu yöneltiyorum:
-  Caragiale’nin dramı ile Nâzım'ın dramı 
arasında bir yakınlıktan söz edebilir miyiz öy­
leyse? Bir soluk alimlik duralamadan sonra 
aktarıyor yanıtını. ‘Evet bir yakınlıktan, belki bir 
akrabalıktan söz edebiliriz. Caragiale'nin 
oyunlarındaki iğneleyicilik, ince alay ve “ısır­
ma" müptelalığı gibi nükteler başka boyutlarla 
Nâzım'ın oyunlarında da mevcuttur. Bununla 
birlikte her iki yazarımızın oyunlarını karşılaş­
tırdığımızda, hemen öne çıkan karakterler ara­
sında da bir benzerlik kurmak olasıdır. Caragi­
ale'nin Kayıp Mektup oyunundaki Tipatescu ile 
Nâzım'ın ivan ivanoviç Var mıydı, Yok muydu 
oyunundaki İvan ivanoviç kişilikleri arasında 
gerek simgesel özellikleri, gerek içerikse! 
özellikleri bakımından bir yakınlık kurmak da 
olasıdır."
Nâzım'ın şairliği, oyun yazarlığı ve kişiliği 
hakkında dört soruluk olsun söyleştikten son­
ra, şu altı dizeyi anımsamadan öteki sorulara 
geçmeyi içim sindirmiyor doğrusu. "Yoldaşlar, 
ölürsem o günden önce yani/ -öyle gibi de 
görünüyor-/Anadolu'da bir köy mezarlığına
gömün beni/ve de uyarma gelirse,/tepemde 
bir de çınar olursa/taş maş da istemez hani...“
BİLENMİŞ UYKULARINDA TOHUMUN
-Türk Edebiyatına yönelik çalışmalarınız­
dan konuşalım biraz da. Çağdaş Türk şiirini 
yeterince izleyebilme şansına sahip misiniz di­
ye sorsam, dememe kalmıyor, içimizden ko­
pup gelen iki insan gibi başlıyorlar iki ağızdan 
anlatmaya. Türk edebiyatını ve çağdaş Türk 
şiirini kaynağından izleme şansına sahibiz di­
yebiliriz. Her yıl onlarca düzyazı ve şiir kitabı 
elimize ulaşıyor. Bu da Türk edebiyatını posta 
gecikmesiyle de olsa günü gününe izlemekte 
olduğumuz anlamına gelebilir, ikisi Romanya 
Yazarlar Birliği'nin (Luceafarul, Romanía Lite- 
rara) birisi de Kültür Konseyi'nin (Contempo- 
ranul) haftalık dergileri olmak üzere bu üç 
dergide çağdaş Türk şiirini gelişim süreciyle 
Romen okurlara yansıtmaya da çalışıyoruz. 
Birkaç yıl öncesine gitmeden, geçtiğimiz yıla 
baktığımızda Kemal Özer, Şükran Kurdakul, 
Relik Durbaş, Özdemir ince, Tahsin Saraç gi­
bi 10'a yakın Türk şairinin şiirlerini Romenceye 
çevirdiğimizi söylersek kanımızca inandırıcı 
oluruz. Bir harfin telleri gibi değişik tatta ses­
ler çıkaran bu şairleri çevirme mutluluğunun 
coşkusu başka oluyor. Türk yazar ve şairlerinin 
ses tellerindeki çeşitlilik, ürünlerine yansıyan 
halkın bağrından kopup gelen ruh zenginliği 
bu yazarların eserlerini bizim gözümüzde bü­
yülenmiş gibi biçimlendiriyor..." Konuşmaları­
nı iki soluk önde araladıklarında, halkın bağrın­
dan kopup gelmişçesine beş dize daha akıyor 
belleğimize: ‘Bu türkü geleceğin türküsü,/bi­
lenmiş uykularında tohumun/geçmiş Bedret­
tin'den, delmiş toprağı/devşirecek sevincini 
Anadolu'nun/açacak asıl sahibine yeryüzü­
nü."
DÜNEYİN MEKTUP ALDIM AĞABEYİMDEN
-  Romenceye kitap olarak çevrilmiş yazar­
lardan söz etmenin tam sırası. Bugüne dek 
hangi yazarlarımızın kitapları çevrildi Romen­
ceye? Sizin üzerinde çalıştığınız yazar var mı? 
diye sorduğumda belleğine daha çok güvenir- 
cesine Erem Melike Roman başlıyor yanıtla­
maya: ‘Nâzım'dan yapılan çevirilerle başlaya­
lım isterseniz. 1952 yılında Editura de Stat 
pentru Literatura şi Arta (Edebiyat ve Sanat İçin 
Devlet Yayınevi) Nâzım'ın şiirlerinden yapılmış 
bir seçmeyi Poeme (Şiirler) adıyla kitaplaştır- 
mıştı Bunu gene aynı yayınevinin 1957'de bir
başka şiirler seçme kitabı ve Ivan Ivanoviç Var 
mıydı, Yok muydu? oyununun Romencesi iz­
ledi. Daha sonra Editura Tineretului (Gençlik 
Yayınevi) de 1961 yılında Nâzım şiirlerinden 
yapılmış bir başka seçmeyi, ardından da 
1965'de Sevdalı Bulutu yayınladı. 1965'de bir 
diğer yayınevi Editura pentru Literatura Univer- 
sala (Evrensel Edebiyat Yayınevi) Yaşamak 
Güzel Şey Be Kardeşim romanını Romenceye 
çeviriyordu. Bir başka çeviriyse 1977'de Mi- 
nerva Yayınevi Tice gerçekleştirilen Güneşin 
Sofrasında Söylenen Türkü kitabıdır." diyor ve 
iki dakika kadar düşündükten sonra "Nâzım'la 
ilgili çeviriler bu kadar sanırım" demekle birlik­
te sürdürüyor konuşmasını. “Bunlardan başka 
Aziz Nesin'in öyküleri 1968'de Büyük Adamın 
Yeğeni, kısa romanı Şimdiki Çocuklar Harika 
1976'larda Romenceye kazandırıldı. Bütün 
bunlara Çetin Attan'm 1984'te çevirisi gerçek­
leştirilen Bir Avuç Gökyüzü romanını da ekle­
yelim..“ demesinin ardından söyleyeceklerini 
bitirmesine izin vermiyorum: -  Nâzım'ın şiir 
kitapları yanında, kitap olarak Romenceye 
çevrilmiş başka Türk şairi yok mu? Tatlı bir 
gülümsemeyle yanıtlıyor: “Sanırım yok," diyor 
ve ekliyor “biz gene de Romen sanat dergile­
rinde Türk şiirine gereken önemi fazlasıyla 
vermeye çalışıyoruz. Romen ozan ve yazarları 
açısından yaşayan Türk şiirini yeterince izle- 
yememeleri, hiç kuşku yok ki onlar için de bir 
eksiklik. Ancak birkaç şiiriyle de olsa Romen­
ceye çevirdiğimiz her Türk şairinin ilgiyle kar­
şılandığını içtenlikle söyleyebilirim. Öyle ki 
bugünkü Romen şiiri Nâzım'dan bu yana ge­
rek hümanizmasıyla gerek realitesiyle Türk şi­
irinden çok şey öğrendi. Çeviri konusunda 
yeri gelmişken Yusuf M.Nevzat, Nikolae İoana, 
Pina Azi ve Baubec Hacıemin arkadaşların 
yıllar önce Yaşar Nabi'nin hazırladığı Türk Şa­
irleri Antolojisi'nden yararlanarak Yunus Emre' 
den Tevfik Fikret'e, Dağlarca'ya, Aydın Hati- 
poğlu'na kadar uzanan Türk Şiir Antoloji 'sini 
de çeviriler demetinde anmakta yarar var ka­
nımca." Söyleşimizi bir boşluk olsun soluklan­
dırdığımızda her dizesi mapusluk, hasret ve 
tütün kokan beş dize daha gelip buluyor bizi. 
"Düneyin mektup aldım ağabeyimden/İzmir 
mapusundan Sinop'a sürgünmüş/isyan mı çı­
karmış ne, bir güzel bile geçmedi gideli/bir 
ağızlıkla bir teşbih göndereymişim/zarif işle­
meli, halis Oltu taşından"
ARARSAN ŞİİRİN GURBETİNDE ARA BİZİ
-Sayın Carol Roman'ın yazarlığı üstüne
konuşalım biraz da. Carol Roman yazılarını 
nasıl tasarlıyor, nasıl bir yazı türü geliştiriyor? 
Sorum Erem Melike Roman'ın çevirisiyle Ca­
rol Roman'a ulaştığında, her ikisinin yüzünü 
tatlı bir gülümseme kuşattı sanki. Aynı güzellik­
le yanıtını buluyor sorum. "Günümüzün tanın­
mış kişileriyle uluslararası anketler yapıyorum. 
Egon Erwin Kish kadar röportajda iddia taşı- 
masam da, partönerlerimin ününden yararla­
narak ben de biraz üne kavuştum diyebilirim. 
Yarı ciddi yan şaka gerçek olan budur. Bugü­
ne dek sanattan bilime Nobel ödülü'nü ka­
zanmış 35 ünlü kişiyle röportaj yaptım. Bu rö­
portajlarım Evista un secret al Celebritatii? 
(Şöhretin Sırrı Var mıdır?) adıyla 135 bin tirajla 
Romanya'da üç baskı yaptı. Diğer uluslararası 
anketlerimse dünyaca ünlü siyaset adamlarıy­
la oldu. Finlandiya Cumhurbaşkanı Urho Kek- 
könen'den, Hindistan Başbakanı İndra Gandi, 
İsveç Başbakanı Olof Palme'ye kadar uzanan 
genişçe bir yelpaze... Bu anket ve röportajla­
rımdaki yaratıcılığımla çok iyi bir publisist ya­
zar olduğumu içtenlikle söyleyebilirim.." Ko­
nuşmanın arasına giriyor, Publisistlik terimini 
açmalarını rica ediyorum. "Haklısınız," diyor 
"Türkiye'de Publisistlik bilinmiyor. Basın ve 
edebiyatla ortaklığı olan özgün bir yazı biçimi. 
Publisist yazarlarda canlı ve akıcı bir üslup, 
metafor ve değer yargılarıyla farklı yorumlar 
öne çıkar. Tabii k i Publisist bir yazarın vazge­
çemeyeceği iki tad da humor ve ironidir." Kar­
şılıklı duralamalarından yararlanarak Carol 
Roman'ın yeni çalışmaları hakkında bilgi isti­
yorum. "Yeni bir kitap üstünde çalışıyorum," 
diyor, ‘bu ortaçağ astroloğu Nostradamus'a 
karşı bir kitap olacak. Nostradamus ikibin yılı­
nın insanlığın sonu, evrenin sonu olacağına 
inanıyordu. İşte ben bunu çürütüyorum bu ki­
tabımla. Çürütürken de ikibin yılının sonu kö­
tülüğün, suistimalin, cahilliğin ve savaşın sonu 
olsun diyorum. Nostradamus Haklı Değildi." 
diyor. Haklı olmadığı bugün bütün açıklığıyla 
ortada, sizlere aynı dileklerle bu konuşma için 
teşekkür ediyorum; dediğimde daha sıcak, tu­
za banan sıcak ekmeğin tadıyla yanaklarımdan 
öperek teşekkür ve iyi dileklerini bildiriyor Erem 
Melike Roman -  Carol Roman çifti de. Konuş­
mamız bitip ayrıldığımızda, uzun süre, belki 
hâlâ yanaklarımdaki tuza banmış sıcak ekme­
ğin kokusunu taşıdım. Bir de rüzgarını şu dört 
dizenin: “Dağ yolları gibiyizdir, uzağa düşe- 
riz/Ararsan şiirin gurbetinde ara bizi./Belki 
rüzgarımız ses verir bir dizeden,/Belki bir im­
geye vurur düşlerimiz."
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Erem Melike Roman - Carol Roman ile Nazım Hikmet ve Türk edebiyatı üzerine

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository