Taha Toros Arşivi, Dosya No: 106-Hamamlarİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Ersöz, Cezmi

Istanbul Sehir University Repository

OsmanlI erkeğine has bir serüven yeri
İstanbul’un deniz hamamları
Haydarpaşa Çayırı’nın dibindeki deniz hamamına, Yeldeğirmeni’nin Museviieri 
ve Beyoğlu’nun menekşe kokan Rum fahişeleri gelirdi.
mal Paşa’nın “ İstanbul Muhafızı” olduğu 
Babıali baskınından sonra, altın devirlerini 
yaşayan deniz hamamlarına rağbet o kadar 
artmış ki, eski İstanbullu Halûk Şahsuvaroğ- 
lu’na göre, 1867 yılında İstanbul kıyılarında 
altmış iki deniz hamamı kurulmuştu. Reşat 
Ekrem Koçu, “ İstanbul Ansiklopedisinde, 
ilk deniz hamamı Çardak Iskelesi’nin, 
1826-1850 yıllarında kurulduğunu 
söylüyor; Yeşilköy’den Kumkapı’ya, 
Salıpazarı’ndan Tarabya’ya, 
Çatladıkapı’dan Beykoz’a kadar denizi 
ertemiz olan İstanbul kıyılarını yaz 
mevsiminde kaplayan deniz hamamları, 
19. yüzyılın sonunda, giderek 
canlanan so­
kak hayatının tatlı ve yeni bir uzantısı idi.
Kadınlar çiçekli basmadan yapılmış, bo­
ğazlarına kadar kapalı, kolları, dirseği ve di- 
zaltları ve ayakbileklerini dahi örten 
“ Denizlik” adını verdikleri deniz kıyafetleri 
içinde, yine de memnun ve neşeli dedikodu­
lar yapar, fal bakar, Halley kuyrukluyıldızı 
hakkında çarpıcı fikirler öne sürerlerdi. Os- 
manhnın marjinalleri sayılan şehzadeler, tu­
lumbacılar ve azınlıklar, denizden daha ra­
hat yararlanma yolları ararken, Osmanlı in­
sanı kahve ve ev alışkanlıklarını deniz ha­
mamlarına taşımışlardı. Dönemin röportaj­
cısı Sermet Muhtar Alus, Caddebostan De­
niz Hamamı’nı şöyle anlatıyor:
“Caddebostan deniz hamamlarının erkek­
ler kısmı, vapur iskelesinin solunda, hatun­
lara ayırt edileni de pek uzaklardaydı. Bura­
sını fçerenköylülerden, tütün-mütün kaçak­
çılığı ile geçinen bir sayılı ‘fırtına’ tutardı. 
Orası kabadayı yatağı gibi bir yerdi. Hamam­
dan ziyade kahve; şark şurk tavlalar atılır, 
çat çut dominolar kondurulur, belki de zar- 
İa barbut bile oynanırdı.
Çok çocuklu kadınlar denilen, 12 evlat sa­
hibi olan, büyü bozmak, şirinlik muskası ver­
mek hususlannda da yekta olan Zilha Ha­
nım da kadınlar hamamının kılavuzu. Buyu­
ranlardan her kişiyi ayrı ayrı karşılar, kol­
tuklarına girer, ağızlarından girip burunla­
rından çıkar, kârını kispini toparlardı.”
Deniz hamamlarının hızlı 
k ad ın la r ı
Haydarpaşa Çayırı’na yakın 
olarak kurulan Haydarpaşa 
Deniz Hamamı’na, 
Yeldeğirmeni’nin 
Museviieri ve Beyoğlu’nun 
menekşe kokan 
Rum fahişeleri gelirdi, 
ama Rum fahişelerin 
şık çantalarında, kadınların 
deniz hamamlarında, bir göz 
deliği kadar küçük delikler 
açan muzır erkeklerin 
röntgenlerinden 
korunabilmek için 
küçük kâğıt topakları, 
mantarlar yoktu 
Osmanlı kadınları 
gibi... Nitekim 
deniz hamamlarından 
çıkışta,
her nasılsa “ minyatür 
birer ortaçağ kalesi”
görünümündeki 
bu dört tarafı çevrili 
yerlerde, işaretleşip 
yeni bir duygu serü­
venine başlayanlar, dahası, deniz hamamla­
rının “okyanusa açılan” ön tarafındaki tah­
taları kırıp, parçalayıp, inzibatları olağanüstü 
hal ilan etmeye ve dürbün karaborsasına yol 
açanlar azınlık kadınlarıydı.
Bu ‘özgürlük savaşları’ verilirken, Cum­
huriyetin serüvenci ve muzip yazarı Refik 
Halit bile, “ Denize ilaç yutar gibi girerdik’- 
’demekten çekinmiyordu; diğer taraftan Zi­
ya Osman Saba, deniz kültürümüzün hangi 
karanlık dönemlerden geçtiğini ve “ doğaya 
karşı kendimizi kapama gücünün” ne denli 
trajik boyutlara vardığını şöyle anlatıyordu: 
“Gene o zamanların Ayastefonos’undan 
sonra, bir Kâğıthane sefasına çıkdır gibi uzun 
uzadıya arabayla varılan Florya, geniş kum­
salıyla -plaj kelimesini bilmezdik henüz- el­
bette ki vardı ama oraya, ilk görüşümde, ço­
cuk gözlerime bir çöl tesiri bırakmış kızgın
Cezmi Ersöz
Kamusal ahlakın dışına 
çıkmaktansa, cinsel fantazyalarında 
melankolik serüvenler yaşamayı 
tercih eden erkekler; kadınların 
deniz hamamlarını korumaya 
alan inzibat kuvvetlerini pek güç 
duruma düşürmemişler, belden 
dizkapağı altına kadar uzanan 
iç çamaşırları ve belden 
aşağı peştemallarıyla kendi 
yarattıkları ‘ahlak’ denen 
‘felaketten’ bir mucize bekleyip 
durmuşlardır. Bütün bu 
soluk görünümlere rağmen, Ce-
Geçen yüzyılda tam anlamıyla bir sayfiye şehri olan İstanbul kıyılarının hemen her köşesinde deniz hamamları vardı.
Deniz kültürümüzün 
“ masum” bir dönemini kapsayan deniz ha­
mamları, Osmanlı insanının denize karşı duy­
duğu direnç, savunma ve düşmanlık gibi - 
şimdilerde biraz bize tuhaf gözüken- gelenek­
sel alışkanlıklarının doğal sonucu olan duy­
gularla biçimlenmişti. Yine de kıyıya iskele 
ile bağlantılı olan ve kazıklar üzerine inşa 
edilmiş, dört tarafı korunaklı bir biçimde ka­
patılmış, adeta kapalı bir odayı anımsatan de­
niz hamamlarında, bozkır ahlakına karşı, do­
ğaya ve özgürlüğe dönük yeni bir dönem baş­
lamıştı.
Evliya ve cami ziyaretlerinden sıkılan ka­
dınlar ve mahalle kahvesinde 
ruhu daralan erkekler, 
artık hafta sonlarını deniz 
hamamlarında geçirmeye geliyorlardı.
Ama hiçbir zaman bir araya 
gelemeyen bu iki cins, birbirlerini 
görmeyecekleri, dahası, seslerini 
duyamayacakları kadar uzaklıkta 
kurulan deniz hamamlarında, 
bıçak sırtı üzerinde du 
ran ahlaki dengeleri pek 
sarsmadan yakanıp durdular.
Münif Fehim’in “Deniz Hamamı"tablosu.
kumlara uzanarak güneşte yanmaya değil, bi­
lakis tren yolunun beri tarafındaki yüksek 
ağaçların gölgesinde oturup serinlemeye ‘kuş 
dinlemeye’ gidilir, adı da o kuşun adıyla 
‘Fülurya’ telaffuz edilirdi. O zamanların 
Arap harfleriyle Fülurya’sınınberisinde uza­
nan bugünün Latin harfleriyle Florya’sı ise, 
‘başınıza güneş geçer’ tehdidiyle gitmemiz, 
ilerlememiz menedilen, merak ve cesaret edip 
birkaç adım atacak olsak süslü iskarpinleri­
mizin içine kabahatimizi ne de çabuk mey­
dana çıkaracak, bizi hemen ele verecek mü- 
zevir kum tanelerinin doluverdiği, zaten bir- 
iki adımdan sonra ilerliyemez olduğumuz, 
gözlerimiz kamaşmış, tabanlarımız kızmış, 
kendimizi hemen çayırların “sahil-i sela- 
met”-ine attığımız yasak, yalnızca yasak mı, 
ya sak olduğu kadar da korkunç bir bölgey­
di...”
Denize ilişkin bu marazi düşünceler, deniz 
hamamlarıyla ilgili yazımızın başındaki ço­
cuksu yorumların yadırganmasına neden ola­
cak kadar tuhaf gelebilir size. Ama öncelik­
le ahlaki ve zihni reflekslerimiz, daha sonra 
da günümüzde sıradan bir olay haline gelen 
deniz kirletilmesi, toprakla doldurulması, as­
faltlanması ve plajların tamamen kapatılması 
düşünülürse, deniz hamamlarının İstanbul’­
un renkli, eğlenceli, tatlı bir dönemini oluş­
turduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Olanla­
ra bakıp, İstanbul’un “ sayfiye şehri” oldu­
ğu bir dönemi, deniz hamamlarıyla birlikte 
anmamak mümkün mü... □
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


İstanbul'un deniz hamamları

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository