Taha Toros Arşivi, Dosya No: 120-Saraylar. Not : Gazetenin "Kafes ve Ferace Devrinde İstanbul" köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Ahmet Refik

Istanbul Sehir University Repository

K a fe s  ve  fe ra ce  oevromdıe lista mı öull
Babüssaade
Babüssaade. Artık oradan içerisi 
Enderondur. O kapı ile orta kapı ara­
sında iki sıra servilerin sağı solu, sa­
ray adamlarını yaşatan ve doyuran 
yerlerdir. Solda işler, sağda yemekler 
pişerdi. Bu meydanı genişleten, ser- 
mimaranı âlem Sinan ağadır.
1574 de matbahı âmirede kebab çev­
rilirken tavada yağ tutuştu. Bacala­
rın kurumlan ateş aldı. Kilere, hel­
vahaneye kadar yürüdü. Herkesi bir 
şaşkınlık aldı. Vezirler, yeniçeri ağa­
sı, hepsi koştular. Çaresini bulamadı­
lar. Az daha sarhoş Selimle beraber sa­
ray da tutuşacaktı. Fakat kendi saray­
da değildi. Beykoz bahçesinde badeler
İ aş etmekle meşguldü. Yangının ver- ıgi zarar müthişti: Eski zamanlar­
dan kalma ne kadar kıymetli hediye­
ler, fağfurî zarflar, eşi bulunmıyan 
kiler eşyası varsa kâmilen yandı. Niha­
yet sermiman âlem Sinan ağa, bir kaç 
gün sonra Kaptan paşa, yeniçeri ağa­
sı ve İstanbul ağasile beraber geldi. 
Sinan ağa yeni bir plân yaptı. Ba- 
büssaadenin solundaki Kubbealtı ya­
ni divanı âlî meydanından iki buçuk 
zira yer uzunluğuna alındı. Matbahı 
âmiı-eye katıldı. Divanın yeri mutfa­
ğa kalbedildi!
Babüssaade, sarayla devlet adamla­
rının temas noktasıdır. Oradan içeri­
si Osman oğullarının iç ağalarına 
mahsustur. Hatta o kapının dışında, 
Kubbealtmda devlet işlerine hizmet 
eden ağalara da dış ağalan denirdi.
Babüssade ağasına kapı ağası der­
lerdi. Fatih, kanunnamesinde şöyle di­
yor: «ve iç halkından kapı ağası ve 
oda başı ve hazinedar başı ve kilerci 
başı ve sarayı âmiremin ağası sahibi 
arzdır. Amma kapı ağası olan ihtiyar 
baştır. Ekseriya oda başı ve kapı ağa­
sı arzetmek gerektir» (kanunname, 
13, 14).
Kapının sağı Babüssaade ağasının 
dairesi, solu da ak ağalar koğuşudur. 
Ak ağalar ana doğma tavaşilerdir. 
Edib ve nezih insanlardır. Hepsi de 
Türktür. Kara ağalar gibi Afrika çöl­
lerinden gelen fellâhlar değildir. Va- 
kıâ kara ağalar içinde de edeb sahibi 
olanlar vardır. Fakat onları adam 
eden, Türk kültürüdür.
Babüssaadede hizmet eden ak ağa­
lardan büyük adamlar yetişti. Hadım 
Mesih paşa, Hadım Ali paşa, Hadım 
Sinan paşa... Bunlar harp meydan­
larında en büyük kahramanlıklar gös­
terdiler.
Üçüncü Murad devri, ak ağaların 
ocağına incir dikti. Babüssaade ağası, 
tavaşi olmak hasebile, aynı zaman­
da Darüssaade ağası idi. Saray kadın­
lan, Hurrem sultanlar, Nurbanular, 
Venedikli Baffalar, Canfeda hatunlar, 
Raziye kanlar onlarla temas ederler­
di. 1582 de Darüssaade ağalığı ile Ba­
büssaade ağalığı ayrıldı. Ak ağalaf 
haıeme sokulmadı. Onların yerini ka- 
ıa ağalar tuttu. Ak ağaların işi gücü 
Babüssaadeyi korumaktan ibaret kal­
dı.
Babüssaadede çalışan ak ağalara 
en büyük darbeyi vuran, Çorlulu Ali 
paşadır. Ali paşa Enderonda iken ye­
mekte bir suç yaptı. Sofra başı olan 
ak ağadan evvel yemeğe el uzattı, 
ak ağa öyle kızdı ki, ağaç kaşığının 
teknesile eline bir vurdu. Çorlulu eli­
nin açışım unutmadı. Yıllardan son­
ra sadrazam olunca, bu acıyı çıkarttı. 
Babüssaadeyi idare öden ak ağaların 
itibarı kalmadı.
Babii hümayun, sarayın zulmü ve 
sefahati altında inliyen millete karşı 
ilk, orta kapı ikinci, ve Babüssaade de 
son siperidir. Osman oğlu, yaya ola­
rak kuşhane kapısından çıkıp ancak 
oraya gelebilir. Orada tahta geçer, 
orada el öptürür. Harbi o kapıda 
ilân eder. Sancağı şerif o kapı önüne 
dikilir, tuğlar o kapı etrafına dizilir. 
Sancağı şerifin temren izi hâlâ ora­
dadır. «Ayak basmasın deyu» üstüne 
halkalı bir taş konulmuştur. Engü- 
rüs, Nemçe ve Leh vilâyetlerine gi­
den vezirler, sancağı şerifi yere o ka­
dar kuvvetle ve azimle dikmişlerdir 
ki, Babüssaade önüne döşeli mermeri 
bile çökertmişlerdir.
Kapıyı en son tamir ettiren birinci 
Abdülhamiddir (1774). Şair Râik, 
lâle devrinin çeşmesi üzerindeki mıs­
raları taklid etmiş, ve bir tarih yaz­
mış:
Tarihi cevhermayesi
Arş olsa lâyık payesi 
Levhi gükûh pirayesi 
Babı kitabı saltanat 
1188
Bu tarih kapının dış tarafına mah- 
kûktur.
İçeri girildiği zaman, en ziyade 
ibrete şayan, ak ağalar koğuşudur. O 
koğuşa kim bir iyilik yapsa, unutul­
masın diye duvarına kazılarak yazıl­
mıştır.
Üçüncü Mustafa koğuşa iki kan­
dille iki yüz al mış kuruş vakfetmiş. 
Şair derhal t a rh  düşürmüş (1180). 
İtdi iki yerde» ik' kandil fiirugân 
Kim gc; c .knJc bu îıayiatı belidir
Vakf itdi iki yüz ile altmış kuruş amma 
Nesh eyleyene didi ki lâ'nin mahalidir 
Fakat ak ağalardan Cüce Yakub da 
üçüncü Mustafadan geri kalmamış. 
O da, ikinci Mahmud zamanında beş 
yüz kuruş vakfetmiş. Bu sefer tarihini 
Vasıf yazmış ve duvara hakkedilmiş: 
Sarf idüb nakdin Cüce Yakub Ağa da
hayrına
Şem uyandırdı ocağında eser itdi güzel 
Küçükoda vakfına vaz eyleyüb beşyüz
guruş
Kıldı ibkayı binayı hayrına nasbe temel 
Vasi fa tarihini itdi reca kıldım beyan 
Oldu âli şem’i ruşenle bucayi bîbedel
Babüssaadenin tarihi çok uzun­
dur. Evliya Çelebinin tabiri veçhile 
«yazılsa bir miicelled» kitab olur.
Ahmed Refik
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 8 2 0 0 6 0 1 0 *


Babüssaade

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository