Taha Toros Arşivi, Dosya No: 37- Tarlabaşı-Tepebaşı-Taksim. Not: Gazetenin "Dünden, Bugünden" köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Alus, Sermet Muhtar

Istanbul Sehir University Repository

A K Ş A M
Dünden, Bugünden
Tepebaşına dair
r - ---------- ------- ---------*-------- -----------  ■"
Nereden gayrete geldim — 90 yıl evvelki Tepe- 
başı — Tepebaşı bahçesinin kuruluşu; meşhur 
Beyoğlu yangım — Çocukluğumda bahçede gör­
düklerim — Eski Tepebaşı salaşlarında loca, 
koltuk, sandalye fiatleri; lokantada 
tabldot bedelleri
Geçen pazar çıkan Akşam’daki 
(Tepebaşından hâtıralar) başüklı 
Hafta Konuşmasında üstat Refik Ha- 
lit Karay: (Bir eski Tepebaşı bahçesi 
vardı ki istibdat ve meşrutiyet de­
virlerindeki hayatiyeti bakımından 
İstanbul tarihine geçmiş, birkaç nes­
lin kafasında epeyce iz bırakmış, hâ­
tıralar biriktirmişti) diye girişerek o 
vakitki parlak günlerini, hususiyetle­
rini, mahlût kalabalığını anlattı, 
canlandırdı; hele biz yaştakilere tat­
lı tatlı okuttu.
Üstat, Balkan ve ilk cihan harbin­
den sonra oranın sönüşünden tuttu­
rup (evvelce o yer ne idi? Rivayet 
edildiği gibi mezarlık mıydı? Kimin 
tarafından ve ne zaman bahçe şek­
line sokuldu? İstanbul Ansiklopedisi 
T harfine gelinceye kadar bekliyece- 
ğiz) diyor.
İstanbulun kayıplara karışmış ha­
yatına, muhitlerine, tipik şahıslarına 
dair eskilerden duyduklarımı, kitap­
larda okuduklarımı, küçük yaşımda 
gözümle görüp de hatırlıyabildikleri- 
mi hemen bir kenara not etmek öte- 
denberi âdetimdir. Netekim bu not­
ların çoğu Akşam’daki yazılarıma 
mevzu oldu. Bazılarını da, muvafık 
bulduğu taraflarını Ansiklopediye 
koyması için, aziz dostum Reşat Ek­
rem Koçu’ya vermekteyim. (Belediye 
bahçeleri) maddesine hazırladığım ve 
daha tamamlamadığım satırlardan 
Tepebaşına ait olanlarını, r .uhterem 
Refik Halid’in merakını çeker ümi­
diyle aşağıya naklediyorum:
90 yıl evvelki Tepebaşı
Kırım savaşını mütaakip 30 mayıs 
1856 da Pariste imzalanan muahede­
den 5 ay sonra İstanbula gelen, ak­
rabası Fransa sefiri Thouvenel’in ya­
nında iki sene kadar misafir kalan, 
günü gününe yazdığı hâtıralarını yıl­
lardan sonra neşreden (1) Matmazel 
De Melfort’un rivayetine göre (2): 
Tepebaşı o tarihte boydan boya me­
zarlıkmış. Civarındaki caddeye hâlâ 
Kabristan caddesi denilmesi bu yüz­
dendir. Necip beyin İstanbul harita­
sında (3) bayırın yamaçları Aşıklar 
mezarlığı adını taşımaktadır.
Orası Tepedir ya, bizler Tepebaşı 
deyivermişiz; amma ne vakittenberi, 
bulup çıkaramadım; yine de araştır-
f  Yazan:
I Sermet Muhtar Alus
maktayım. Frenkler, tatlı su frenkleri 
— dediğim kitaba nazaran — 90 yıl 
evvel de buraya Petits Champs deyip 
dururlar; şimdiki Sıraselvilerden 
Ayazpaşaya, Taksim bahçesinin yeri­
ne ve gerilerine uzanan sahaya da 
Grands Champs derlermiş.
Malûm a, Champ’m kır, tarla ve 
saire gibi muhtelif mânaları vardır. 
Sükûn, rahat, dinlenme mânalarına 
gelen (repos) kelimesi beraberi meca­
zen karşılığı olarak kullanılır. Tâbir 
oradan galatça.
Küçüğü de, büyüğü de Beyoğlunun 
âdeta mesiresi gibi imiş. Semtte otu­
ran ecnebiler, yerli hıristiyanlar ora­
lara tenezzühe çıkar, Galata, Kasım­
paşa, Tophane, Fındıklının Müslü­
man halkı dahi bu kırlarda toplanır, 
yaşmak feraceli hanımlar çocuklarile 
beraber üşüşüp mezar taşları arala­
rında çayırlara yayılır; seyyar satı­
cılar ortalığı panayır yerine döndü­
rür; etrafta da koyun, keçi, inek sü­
rüleri otlarmış.
Bunları yazan Fransalı kadın Te- 
pebaşmdaki mezarlığın bozuk, berbat 
yolları, uçurumları dolayısiyle tehli­
keli olduğundan öteki kadar kalaba­
lıklaşmadığını; bir gün elçilik kava- 
siyle gezintiye çıkışında bayırın aşa­
ğısından madenî sesler duyduğunu, 
bu şıkırtıların Kasımpaşada, Tersa­
nedeki kürek mahkûmlarının ayakla­
rına takılı prangalardan çıktığını 
öğrenince gûya ürkerek tüyleri ür­
permiş. Kırım harbi devam ederken 
müttefikimiz Fransız kıtalarının as­
kerî bandosunun her akşam burada 
birkaç hava çalarak nöbet vurduğu­
nu, Caddeikebirin daracıklığını, gü­
neş batıp sular kararınca gelen geçe-
(Arkası 7 rıci sahifede)
(1) D. de Fontmagne — Un séjour 
à l ’ambassade de France à Constan­
tinople sous le second empire - Paris, 
Plon, 1902
(2) Sayfa: 114 - 116
(3) Şehremaneti Harita şubesi mü­
dürü mühendis Necip beyin bu eseri 
1918 de Viyanada Holsel matbaasın­
da basılmıştır.
Tepebaşı bahçesinin 
kuruluşu; Beyoğlu 
yangım
Tepebaşı bahçesinin kuruluşu mu­
hakkak kİ meşhur Beyoğlu yangının­
dan, (Ah Beyoğlu, vah Beyoğlu; yandı 
da yandı kül oldu) diye türküsü bile 
çıkarılan âfetten sonradır.
5 haziran 1870 ’5 Rebiülevvel 1287) 
pazar günü şimdiki Feridiyenin Valde 
çeşmesi sokağında bir evden fitili 
alan, rüzgârın şiddetiyle derhal kol­
lar sararak Yenişehir!, Tarlabaşını, 
Sakızağacmı, T&pebaşını silip süpü­
rüp Doğruyolun 5bür yakasında da 
Galatasaraya kadar olan kısmı hara­
beye çeviren bu yangın binlerce bi­
nayı, yüzlerce insanı kurban etmiş; 
1809 da yapılan İngiliz sefarethanesi 
de yanıp gittiğinden 1871 - 72 de bu­
günkü bina Florentin stilinde inşa 
kılınmış. Ayazpaşadaki Alman sefa­
rethanesi ise 1875 -  77 de yapılmış­
mış.
Tünelin karşı köşesinde bir vakit­
ler gözlükçülük ve rasat aletçiliği 
eden Verdouxnun senelerce çıraklı­
ğında ve tezgâhtarlığında bulunduk­
tan sonra ticarethaneyi arkadaşiyle 
ortaklaşa işleten, o mağazada 70 yıl 
ömür geçirip birkaç ay önce ölen 
Horace Guerillot’yu ne zamandır ta­
nırdım. Akşam’a (Verdaux mağazası) 
yazısını hazırlarken dükkânına git­
miş, eski Beyoğlunu karış karış bili­
şine, hâfızasmın kuvvetine şaşmış, 
birçok notlar tutmuştum. Seksen beş­
lik müteveffa Tepebaşına da temas 
etmiş, oraya ağaçların dikildiğini ha- 
tırlıyamadığını, fakat etrafına par­
maklık kuşatılışının ve Belediye bah­
çesi oluşunun Sultan Hamldin ilk 
devirlerinde, Eduard Black beyin 6- 
ncı belediye dairesi reisliği zamanına 
rasladığını, ahşap tiyatronun İse Rıd­
van paşanın Şehreminliğinde, yani 
1890 dan sonra yapıldığını söylemişti.
Çocukluğumda bahçede 
gördüklerim
En kalabalık, dvcivll demleri 
yaz sıcaklarındaydı. Taksimdekinin 
mevsimi baharda ve güzdeydi. Ço­
cukluğumda arada bir babamla gider, 
ezandan yarım saat sonra kalkan son 
Haydrpaşa vapurunu kaçırırsak Sa- 
raçhanebaşmdaki evimizde kalırdık.
Daima muzika bulunur; salaş ti­
yatroda operet kumpanyaları, kışları 
turneye çıkmış AvrupalI truplar ek­
sik olmaz; karnaval gecelerinde ara 
sıra kibarca gidişatlı balolar verilir­
di. Anfi yapıldıktan sonra operalar, 
operetler orada oynanmağa, daha 
sonra sinematograf gösterilmeğe baş­
landı.
Günün birinde — her halde 1900 
den önce — Viyanadan tam 40 kişilik 
bir orkestra takımı sökün etti; şöh­
reti yayıldıkça yayıldı. Maestro Lange 
idaresindeydi. Grup halindeki foto­
ğrafının kartpostalları bile basılmış, 
antre gişesinde çeyreğe kadar satıl­
mıştı.
Orkestranm mükemmelliğini duyan 
Abdülhamit takımı Yıldıza getirtip 
dinlemiş, Maestronun yamanlığını 
görerek nişan, madalya, İhsan bah­
şetmiş; 1904 de Mesudiye, Hamidiye, 
Mecidiye gemileriyle Ertuğrul yatı 
İstanbula gelince Lange’yi yatın ban­
dosuna şef tâyin etmiştir. Delişmen, 
lâkin hoş adamdı. Kibar konaklarına 
piyano ve müzik dersine giderek o 
cihetten de işi tıkırına koymuştu. 
***
Cervati’nln 1905 de neşrettiği 
«Şark seyyahlarına rehber» adlı ki­
tap Tepebaşındaki iki salaşın müste- 
clri ve direktörü olarak Stavro 
Papadopulos isminde bir Rumu gös­
teriyor. Loca fiatl erinin 216, 162, 108 
ve 80 kuruş; koltuğun 25 (Anflde 20), 
stal’in 10, galerinin 5 kuruş olduğunu 
bildiriyor.
Hachette’in 1901 de çıkardığı «Pa- 
rlsten İstanbula» başlıklı rehber bah­
çenin lokantasında öğle tabldotunu 
12 kuruşa, akşam tabldotunun 15 ku­
ruşa yenildiğini kaydediyor.
İki buçuk otuzunda dilber kuca­
ğında gık deyip giden mahut Leh- 
mann, Papadopulostan sonra orayı 
tutmuştur. Vaktiyle Konkordiyada 
garsonluk eder, Ardltl denilen malın 
gözü de yamaklığını yaparmış.
Servet Muhtar ALUS
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği


Tepebaşına dair

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/147065/2/001500766006.pdf

Tepebaşına dair

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository