Taha Toros Arşivi, Dosya No: 37-Tarlabaşı-Tepebaşı-Taksim. Not: Gazetenin "Hafta Konuşması" köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Karay, Refik Halid [Halit]

Istanbul Sehir University Repository

*2. H AF T A  K O N U Ş M A S I
(Tepebaşı)ndan hâtıralar
•mm
(Mat ve Siyah) He ( Hayal içinde) —  Peçesiz ve çarşafsız kadın görme 
ihtiyacı —  Eski serbes kadınlarda âr —  Bahçenin iki parlak devri ve 
belirgin simaları —  Muzika başında meşhur Lange ve Zati beyler —
(Karmen) uvertürü
A rtık bugün bir Tepebaşı bahçesi yoktur. ‘O bahçe 
yerinde beş on kart ağacın buda­
narak gûya gençleştirilmiş cılız 
gölgesine kimsenin sığınmak is­
temediği — belki eskisinden fe­
rah, fakat ruhsuz, şahsiyetsiz ve 
şiddetle sevimsiz — ne park, ne 
gezi, ne «square» bildiğimiz 
mefhumlara sığmaz acayip bir 
arazi parçası duruyor.
Evet, Tozkoparan pek güzel bir 
cadde ve korniş haline getirildik­
ten, İnönü gezisi yapıldıktan son­
ra Beyoğlu belki de Tepebaşı 
bahçesine muhtaç değildir. Ya­
hut yarın Komedi ve Dram sa­
laşlan ortadan kaldırılınca bura­
sı da bir şeye benzetilecektir. 
Mükemmel bir bahçeye çevrilme­
si de mümkündür.
Fakat ne olursa olsun bir eski 
Tepebaşı bahçesi vardı ki istib­
dat ve meşrutiyet devirlerindeki 
hayatiyeti bakımından İstanbul 
tarihine geçmiş, bir kaç neslin 
kafasında epeyce iz bırakmış, 
hâtıralar biriktirmiştir.
Halid Ziyanın pek kıymetli 
(Mai ve Siyah) romanı — ya­
nılmıyorsam — Tepebaşı bahçe­
sinde verilen bir ziyafetle başlar; 
yine yanılmadımsa Hüseyin Ca- 
hid’in çok realist (Hayal İçin­
de) romanında da bu bahçe 
ehemmiyetli yer tutar.
Nasıl Recai zade üstat Ekrem 
biT zamanların Çamlıca bahçesini 
(Araba Sevdası) romanına dekor 
olarak seçmişse kendinden sonra 
gelen nesil de Tepebaşını ele al­
mıştır.
Biz de gençliğimizin ilk yılla- 
nnda Tepebaşı bahçesine devam 
edenlerden idik. (Fecri âti) nin 
bir çok simasını — şimdi geriye 
bakınca — bu bahçenin bir ma­
sası etrafında toplanmış, biribir- 
lerine eserlerini okurken gör-, 
mekteyim.
Tepebaşı, şöyle böyle edebiya­
tımıza girmiş bir bahçe idi.
O  izi orada oyahyan neydi?
Nesinden zevk alıyorduk? 
Doğrusunu isterseniz yaz mev­
siminde, akşam üzerleri bahçeyi 
dolduran kalabalık «peıot», «su 
•frengi», «lovanten» gibi âdeta 
tezyif edici isimlerle anılan dini 
dinimize, dili dilimize, duygusu 
duygumuza hele yaşayışı yaşayı­
şımıza uymıyan meiez bir 'halita 
idi.
Bir halita ki gerçek ecnebiler 
tarafından ne derece «istisgal ve 
istihfaf» edildiğini bilmemezlik- 
ten gelerek kendisini Hiristiyan, 
şapkalı, kaçgöcü kaldırmış, biraz 
da lisan bilir olmasından dolayı 
medeni ve yüksek seviyede samr, 
bir köşede oturan dört, beş fesli 
gence, bizlere «aramızda ne işleri 
var?» der gibi, haklarına tecavüz 
eöilmişcesine, haddimizi bilmedi­
ğimize şaşarcasma bakardı.
Şu vardı ki hislerini dışarıya 
fazla vurmaktan, başına bir iş 
açmaktan çekinirdi. Karakoldaki 
önceleri fesli, sonraları kalpaklı 
komiserin burma bıyıklarını dü- 
şününoe kim yılmaz?
Peki, niçin Tepebaşı bahçesine 
giderdik de küllük kahvesinde 
mekân tutmazdık?
İlk arıyacağımız sebep «libi­
do» dur.
Orası erkekle kadının yasayana 
oturduğu, bir arada bulunduğu, 
dönüp dolaştığı yerdi; kadınla 
doluydu. Peçesiz, çarşafsız,- ta- 
yörlü veya roblu, başlarında uzun 
iğnelerle tutturulmuş çiçekli kur­
deleli hasır şapkalar giymiş, oku­
duğumuz Fransızca roman re­
simlerinde hayranbkla seyrettik­
lerimizi andıran kadınlar, kadın 
tipleri...
Keenne Avrupadan bir köşe! 
İstanbul tarafından gelenler 
için öyle bir muhit değişikliği ki 
âdeta — en aşağı — Bükreş veya 
Atina’ya gitmiş, bir seyahat yap- 
mış gibi bir şey... Hem de şimdiki 
uçak seferlerde yapıldığına ina­
nacağınız bir seyahat!
Demin, daha yarım saat önce 
neredeydiniz, şu anda nerede bu­
lu y orsu n u z?
I stanbulun o iki devirde en işlek içkili kahvesi, lokan­
tası ve bahçesi Tepebaşıydı; et­
rafının fırdolyı yüksek parmak­
lıklarla çevrili olmasına sebep de 
duhuliye verilmeden girilememe- 
siydi.
Bir kısım halk 1 kuruşluk du­
huliyeyi kapıda ödeyip içeriye 
girer; oturmadan, ağır ağır tur 
yapar; hem yayacıları, hem masa 
başında yer almışları seyreder; 
ekseriya da muzika paviyonunun
* ...... .......  Yazan: ......
Refik Halid K A R A Y  |
- - - ----- Jr
önünde durur, muzika takımının 
büyük maharetle çaldığı parçala­
rı dinler, çıkar giderdi.
Bazı serbes kadınların girip 
şöyle bir dolaştıktan, boy göster­
dikten, kolaçan ettikten sonra 
kaybolmaları usuldendi. Öyle iş­
lerin pek aleniyete vurulması za­
man âdabına uymadığından ta­
lipler arkalarından çıkarlar, yan 
sokaklarda buluşup görüşürlerdi. 
Bugünkü gibi hemen masa başı­
na geçip yiyip içmeğe, gülüşüp 
şakalaşmağa, aile, bahçesi mef­
humuna riayetsizliği göze alma­
ğa cesaret etmezlerdi.
Halbuki yine doğrusunu söy­
lemeli, bâlâ isimlerini ve sima­
larım hatırladığım o kadınlardan 
kara gözlü Marika, Eleni, Eleni- 
ça, Sofia gibileri âdeta ağır başlı, 
ayrıca pek ciddî giyinir, pek cid­
dî durur, mesleklerinden sır ver­
mez güzel ve arlı mahluklardı. 
İçtimaî mevkilerini bilirler, çe­
kingen dururlar, kendilerini gü­
nahkâr ve yarı «parya» sayar­
lar, ahaliye karışınca yüzsüzlük 
etmek şöyle dursun, büsbütün 
temkinli hareket ederlerdi.
Halk arasına karıştıkları za­
mana mahsus karakteristik bir 
fahişe vakan vardı o sıralarda... 
***
D emin Tepebaşı bahçesin­deki muzikanın lâfı geç­
mişti.
İstibdat devrinde bu muzikayı 
bahriye miralaylarından Lange 
bey idare ederdi. Ufak tefek, sa­
rışın, sevimli bir zattı. Giydiği 
siyah harmanı âdeta gözümün 
önünde...
Sonra şef de ortestırlık muzikai 
hassa miralayı Zati beye intikal 
etti. Onu çoğumuz hatır] anz ye 
idare edişteki canlı, coşkun, aynı 
zamanda vakarlı tarzını, mehare- 
tini hâlâ övmekten kendimizi 
alamayız. Karşısında halk ve ec­
nebiler lâl ve ebkem kalırdı; al­
laş ayyuka çıkardı.
Bahçenin parlak devirlerini iki 
ye ayırmalıyız.
Birincisi istibdat zamanı... O 
zaman lokanta kısmı kapıdan gi­
rince karşı tarafa isabet ederdi 
ki (Mai ve Siyah) daki ziyafetin 
burada verilmiş olması lâzunge- 
lirdi. Hatırımda çok bir şey kal­
mamış... Sadece şunları görür gi­
bi oluyorum ve inşallah uydur­
muyorum: Binanın ön tarafında 
saray cephelerinde ve bahçelerin­
deki gibi üçer kollu ve her ko­
lunda birer süt beyaz toparlak 
fanus, bir sıra sütun lâmbaları...
Lokantanın baş müdavimi 
— sonradan Sadrâzam olan — 
Hakkı bey. Mabeyn erkânından 
ve mensuplarından Nala paşa 
zadeler, şeyh Zafer takımı, Şû­
rayı devlet reisi Sait paşanın bi­
raderi Fuat paşa (meşrutiyette 
rütbesi mülâzımhğa inen centil­
men zat), sikke koleksiyoncusu 
ve bilgini Vahid bey, fenerler ida­
resi müdürü Sadeddin bey... Pa­
dişahın antikacı basısı Jak Haro- 
naçi, meşhur zenginlerden Bo- 
zantallar, filânlar da daimî müş­
teriler arasındaydı.
Mükemmel bir yemeğin mü­
kemmel bir servisle 16 kuruş 
tuttuğunu ağabeyimden işitmiş- 
tim. Yaşım bizzat gitmeme mü­
sait değildi.
Az daha unutacaktım: (Evvel 
zaman içinde) muharriri dostum 
Semih Mümtazın pederi ve Şeh­
remini Reşit paşa da ara sıra 
gahçeye girerdi; girince muzika 
bir cemile olsun diye ne çalıyorsa 
yanda keser, (Karmen) uvertü­
rünü öttürmeğe başlardı. Rivaye­
te göre paşa bundan memnun 
olurmuş; yanındakilere sanki 
eserin bestekârı kendiymiş gibi: 
— Bizim (Karmen) i çalıyor­
lar!
Der, tebessüm edermiş. Ne de­
diğini tabiî ben işlememiştim; 
lâkin geniş tebessümüne şahadet 
edebilirim; gözlerimle görmüş­
tüm.
* * *
Meşrutiyette lokanta — az çok her şey gibi — biraz 
yer değiştirdi. Sol köşeye kondu 
ve bir bar, kafeşantan şekline de 
girdi.
Zemane müdavimlerinin başın­
da Talât beyi (Sadrâzam Talât 
paşa) mebus Karasu’yu, Şehis- 
lâm olmadan önceki Hayri efen­
diyi hatırlamaktayım. Yani (İt­
tihat ve Terakki) kodamanlan... 
Artık biz de aralarmdayız; esa­
mimiz pek okunmasa da lokanta­
da yemek yiyenlerdeniz. Amma 
çok kere Hiıistaki pasajı içinde 
sadece 6 kuruşa bir şişe. şarapla 
beraber üç kap yemek ve bir 
tatb veren lokantayı tercih et­
mekteyiz!
Tepebaşı bahçesi bilhassa meş­
rutiyetin ilânına ıaslayan yaz 
mevsimi en parlak günlerini ya­
şadı. Servis o derece düzenle gö­
rülürdü ki bahçe kısmındaki yüz­
lerce masa kamilen dolu olduğu 
•halde ufak bir aksaklık, gecikme 
yüzünden tek müşterinin keyfi 
bozulmazdı. Eğer şimdi böyle 
yerlerdeki servis ve garsonluk 
Tepebaşmm elli yıl önceki dere­
cesini bulsa, bulabilse herkesin 
parmağı ağzında kalır!
Hangi garsonun haddine bu­
günkü lüks gazinolardaki gibi 
müşteriye tabağında sulanmış, 
yan erimiş dondurma getirsin?
Derken Balkan harbi, birinci 
cihan harbi... İlk sarsılanlar, ilk 
kayıplar arasına Tepebaşı bah­
çesi de .giriyor, bahçe sönüyor. 
Öyle sönüyor ki bir (Geçmişte 
bugün) bile olamıyor. Zira frenlc- 
lerin ve tatlı su frenklerinin «pöti 
şan» dedikleri Tepebaşı bahçesi 
tarihsizdir; evvelce o yer neydi? 
Rivayet edildiği gibi mezarlık 
mıydı? Kim ve ne zaman bahçe 
şekline sokuldu? Elbette bir bilen 
vardır amma henüz (Tepebaşı) 
kelimesine bakılınca bize bunla- 
n  öğretecek bir kitap yoktur. 
(İstanbul Ansiklopedisi) (T) 
harfine gelinciye kadar bekiiye- 
ceğiz.
İki kaçgöç devrinde açık giyin­
miş, açık gezip dolaşan kadınla­
rın pazarı, sergisi, fuarı vazife­
sini görmek bakımından bizi erde 
nioe arzular uyandırmış, nice 
hülyalara yol açmış, nice hayal­
ler süslemiş Tepebaşı bahçesinin 
önünden geçerken: «Burası mıy­
dı orası?» diye soruyorum. Buda- 
na budana süpürge sopasına çev­
rilmiş güdük ağaçlar hafızasız 
başlarını sallıyorlar.
Hallerinden belli ki onlar etra­
fın aldığı manzara içinde benim 
kadar bile maziyi hatırlayamaz 
olmuşlar; tamamile tarihsizleş- 
mişler!
Refik Halid K A R A Y
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Tepebaşı'ndan hatıralar

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/156388/2/001500765006.pdf

Tepebaşı'ndan hatıralar

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository