Taha Toros Arşivi, Dosya No: 41-Beşiktaşİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Ersöz, Cezmi

Istanbul Sehir University Repository

19. yüzyıl Istanbulu’ndan özgün bir köşebaşı
Akaretlerin sıra evleri
Başta Atatürk olmak üzere, birçok seçkin insanın yaşamış olduğu, geçmişte 
toplumsal önemi olan kuruluşların yer aldığı Akaretler’in sıra evleri, kendi
türünün en ilginç örneği.
Cezmi Ersöz
Evet öğrendim, gerçekten çok üzüldüm Akaretler’in otel ha­line getirilmesine. Orada bir ta­rih yaşanmıştı. Akaretler, Ab­
dülaziz döneminde, Dolmabahçe Sarayı’nı 
yangından kurtarmak için yapılmıştır. Abdü­
laziz, yangından çok korkardı. O dönemle­
rin yangınları da malûm. 1870 yılında, Be­
yoğlu yangını faciası yaşanmış, hatta bana 
bir şey olmaz deyip, sefareti terk etmeyen İn- • 
giliz sefiri, yangının giderek büyümesi ve se­
fareti tehdit etmeye başlaması üzerine canı­
nı zor kurtarıp kaçmıştır. Nitekim sefaretha­
ne yanmıştır. İşte Abdülaziz bütün bunları 
görüyor ve sarayın etrafına Batılı' neoklasik- 
tarzda, Akaretler’! yaptırıyor Ermeni mimar 
Sarkis Balyan’a. Akaretier’de önceleri saray­
da çalışan bazı görevliler otururdu. Son dö­
nemlerde de seçkin kişilerin oturduğu bir yer 
olmuştur. Örneğin Turing Kurumu’nun ku­
rucularından Reşit Saffet Atabinen, Akaret - 
ler’de oturmuştur. Reşit Saffet, ‘Atatürk’ün 
Nutku’nu Fransızca’ya çeviren, Lozan görüş­
melerinde temsilciliğimizi yapan, bir dönem 
mebus olan, İstanbul’da Fransızlar için çıkar­
tılan Fransızca bir gazetenin başyazarlığını 
yapan (bu sırada 25 yaşındaydı Reşit Saffet 
Bey) çok değerli bir kişiliktir. Atatürk, Ça­
nakkale’den gelip Akaretier’de kısa bir süre 
kirada kaldığı zaman, Reşit Saffet’i tanımış 
kendisini çok takdir etmiş ve onunla dostlu­
ğunu geliştirmiştir...”
Abdülaziz tarafından 1870 yılındaki büyük 
Beyoğlu yangını sonrasında Dolmabahçe Sarayı 
yakınlarına saray görevlilerinin ikâmeti 
için yaptırılan Akaretlerin 
sıra evlerinde Çanakkale dönüşü 
Atatürk de kiracı olarak oturmuştu.
Standart bir şehir mi?
Ben de Yıldızlı olduğum için, Akaretler’i 
iyi bilirim, CHP’nin Genel Merkezi vardı bu­
rada. 30’lu, 40’lı yıllardı. Genel merkezin 
önüne dizilir şarkılar, marşlar söylerdik. Bu 
yılları yaşayanların çok canlı anıları vardır 
burada. Evet, Akaretler İstanbul’un karak­
teristik bir yeridir. Yazık ki onu da elden çı­
kartmak istiyorlar. İstanbul’u Beyrutlaştır- 
ma çabaları var ve bu çok üzücü bir durum. 
İstanbul’u standart bir şehir haline getirecek­
ler.. Akaretler’i yarı büro, yan otel biçimin­
de yani *apart-otel’ olarak düzenleyecekler­
miş. Peki, ama İstanbul’a o kadar çok turist 
gelmiyor ki, yani Akaretler’i otel yapmanın 
mantığını pek anlamıyorum doğrusu...”
9 Nisan 1987 tarihli Resmi Gazete’de ya­
yımlanan ve Akaretler’in Kültür ve Turizm 
Bakanlığı tarafından apart-otel haline geti­
rilmesine ilişkin karar üzerine, Turing Kuru­
mu Başkanı Çelik Gülersoy, yukarıda aktar­
dığımız çarpıcı gerçekleri söyledi. Evet İstan­
bul’a kimlik kazandıran, bu şehrin adeta re­
ferans yerleri sayılan birçok tarihi bina gibi, 
Akaretİer de bu otel furyasından nasibini ala­
cak.
Akaretler’de 183 aie oturuyor
Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait olan 
Akaretler’in otel yapılmasına ilişkin gelişme­
leri öğrenebilmek için, genel müdürlüğe gi­
dip, üst yetkililerle görüşmeye çabaladık; 
ama bu üst yetkili kişilerin “ garip bir tiki” 
olduğunu fark ettik. “Akaretler’in otel ya­
pılması hakkında ne düşünüyorsunuz?” di­
ye sorduğumuzda, hemen hepsi odalarının ta­
vanında çılgınca dönen vantilatörleri göste­
rip, “Her şey bizim üstümüzde olup bitiyor, 
vallahi biz bir şey bilmiyoruz,” dediler.. Biz
10
de önce vantilatöre, sonra tavana bakıp, he­
men hepsi üst katta oturan üst yetkililerin da­
ha da üstünde çatı ve gökyüzü olduğunu dü­
şünüp, kısa süren bir şaşkınlık geçirdikten 
sonra bu tip konuların odacılar, kat görevli­
leri, hatta çaycılar tarafından daha iyi bili­
nip, yorumlanacağını bir kez daha hatırlaya­
rak bu kişilerle bir hayli trajik konuşmalar 
yapmaya başladık. Akaretler’de halen 183 ai­
lenin oturduğunu, bunun 24’ünün serbest ki­
racı, geri kalan 159 ailenin bir veya daha çok 
kişisinin Vakıflar Genel Müdürlüğü ve buna 
bağlı şubelerde çalıştığını, memurlarınfve ba­
zı işçilerin) Akaretler’deki 3 oda 1 salon olan 
evlerine ayda 5 ile 7 bin 500 lira arasında ki­
ra verdiklerini ve bunların birçoğunun Va­
kıflar gibi az maaş veren bir yerde çalışma­
larının belki de tek cazip yanımn bu “ süper 
ucuz” ev kirasımn olduğunu, eğer bu Aka­
retler otel olur ve kendilerine ev bulamazsa 
durumlarının çok kötü olacağını böylelikle 
öğrenmiş olduk. Tabii Akaretier’in tarihi geri 
planı ve İstanbul’un kimliği ile ilgili sorun­
lar bir yana, işin bu yanının da son derece 
yaşamsal olduğunu da. Öyle ki Vakıflar Ge­
nel Müdürlüğü’ndeki bazı memurlar,1 korku 
ve çaresizlik içindeydi ve bu kişiler evsiz ka­
lırsa nerede ucuz gecekondu bulacaklarını 
tartışıyorlardı. Ama işin diğer bir talihsiz yanı 
da Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün, Turizm 
Bakanlığı’nın kararından önce Akaretler’de 
yıllardır oturan ve birçoğu ölmüş bürokra­
tın eşi ve yakınlarının oluşturduğu 24 serbest 
kiracı aileyi tahliye etmek için bunlar aley­
hine davalar açmış olmasıydı. 24 memuruna 
daha ucuz konut sağlamak isteyen vakıflar 
hiç beklemediği bir emri vaki ile karşılaşmış, 
şimdi yaklaşık 159 memuruna başka bir yer­
de konut bulabilme telaşına düşmüştü...
İstanbul’a kimlik 
kazandıran tarihi 
binalar arasında 
özel bir yere 
sahip Akaretler’in 
sıra evleri de kentteki 
otel furyasından 
nasibini almak üzere...
Sinan’ın hamamı 
süpermarket olursa...
■ Mimar Sinan’ın İmrahor’da yaptığı hama­
mın, bugün süpermarket olduğunu düşünür­
sek toplumsal tabakalar arasında yardımlaş­
mayı ve hizmet unsurunu temel ilke edinme­
si gereken Vakıflar’m Akaretler’de yaşadığı 
bu bunalımı değerlendirebiliriz. 19. yüzyılın 
ikinci yarısında, Balyan ailesinin parlak bir 
üyesi olan Sarkis Balyan tarafından, yangın 
sonrası düzenleme bölgesinde, neoklasizmin 
esnek ve özgül bir anlayışıyla, sıra-ev grubu 
içersinde İstanbul’un en ilginç örneklerinden 
sayılan Akaretler’in otel haline getirilmesiy­
le hem insan, hem de tarihi çevre unsuru yok 
sayılmıştır.
Başta Atatürk olmak üzere, birçok seçkin 
insanın yaşamış olduğu, CHP Genel Merke­
zi, Beşiktaş Spor Kulübü gibi toplumsal öne­
mi olan kuruluşların yer aldığı, dahası bir­
çok memur ailesini barındıran Akaretİer hak­
kında ender ve yetkin araştırmalardan birini 
yapan Pars Tuğlacı’nın Akaretler’le ilgili bir 
uyarısını son gelişmelerden sonra iç buruk­
luğuyla okumamak elde değil: “Akaretler, 
sıra-ev grubunun hemen tüm zemin katları 
ve bazı parsellerdeki konutlarında üst katla­
rı bugün işyeri-bazdan da kamu yapısı-olarak 
koruma ilkelerine uyulmadan kullandmak- 
ta ve hızla bozulmaya üğramaktadır.” (Pars 
Tuğlacı, “ Balyan Ailesi Akaretler Sıra-ev 
Grubu's. 247)
Pars Tuğlacı’nın, Akaretler’e ilişkili ola­
rak artık bu tür endişeler taşımasına gerek 
kalmadı. Çünkü gelecek kuşaklar Akaretler’i 
ancak arşivlerden çıkarılacak güzel fotoğraf­
lardan görüp öğrenecekler. “ Akaretler” adı 
da bir semt ya da bir İstanbul yokuşunun adı 
olarak, yaşayabildiği kadar yaşadıkça, biz- 
ler de anılarımıza uzanan çağrışımlar duya­
cağız bu sözcüğün titreşimlerinde... □
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
Fo
to
ğr
af
la
r: 
H
Ü
S
N
Ü
 A
TA
S
O
Y


19. yüzyıl İstanbulu'ndan özgün bir köşebaşı:Akaretler'in sıra evleri

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository