Taha Toros Arşivi, Dosya No: 102-Camilerİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Dirimtekin, Feridun

Istanbul Sehir University Repository

Feridun Dirimtekin
IM R A H O R
CAMİİ
Hagios Joannes to Stoudiou Manastırı ve Kilisesi
İmrahor Camii diye adlandırılan bina, bugün İstanbul’da mev­
cut en eski Bizans kiliselerinden nisbeten- en iyi muhafaza edile­
bilmiş olanıdır. Bu manastır ve kilise 463 yılında Patris XI Stou­
diou tarafından yaptırılmış ve Vaftizci Yahya’ya (St. Jean Babtis- 
te’e) adanmıştır. (1)
Bugünkü bilgilerimize göre, Stoudiou manastır ve 
kilisesi, bunun yanında bulunan St. George ve biraz 
uzakta bulunan Theotokos (St. Vierge) şapelleri ile 
beraber, imparatorların zafer alaylarının geçtiği Meze 
Caddesi ile Marmara denizi arasındaki sahayı kaplıyor­
du. Bugün Narlıkapı diye adlandırılan Hagios loannes 
tu Stoudiou kapısının vaktiyle bu manastırla Marmara 
deniz sahili arasındaki irtibatı sağlamış olması kabildir. 
Manastırda (Akemete) (Hiç Uyumazlar Tarikati) ne 
mensup keşişler görevlendirilmişti.
Stoudiou Manastırı VII. Yüzyıla kadar Sizans tari­
h id e  .sonradan kazanmış olduğu- öneme sahip değil­
di. Çünkü V. Yüzyıldan başlayarak, farklı kurallara bağ­
lı, egemen tarzda yaşayan keşiş toplulukları, Olympe 
(Uludağ) da manastırlar kurmuşlardı. Bu devirde 
Olympe dağına -bugün Athos (Aynaroz) dağına verilmiş 
olan. Hagios Noros ismi veriliyordu. (2) Bu bölgede o 
zaman dünya işlerinden uzak olarak, kendilerini Allaha 
vakfetmiş keşişler yaşıyorlardı.
Bir noter (hukukçu) ve imparatorluk hâzinesi me­
murlarından olan Platon, VIII. Yüzyılda, buradaki ma­
nastırlardan birine girerek keşiş oldu ve 773'de Olympe 
dağının Apolyond gölüne doğru uzanan batı yamaçların­
da, yeni bir manastır kurdu. St Platon, manastırlarda­
ki Renaissance ’hareketine burada başladı. Yeğeni Thé­
odore Stoudiste de yanına gelerek o da keşiş oldu. 
Platon, keşişlerden sıkı bir disiplin, feragat ve insiya- 
tifleriyle hareket etmelerini istiyordu. Onun koyduğu 
esaslar, kısa bir zamanda, bütün manastırlarda tatbik 
edilmeğe başlandı. Arap saldırısı başlayınca, Olympe 
dağındaki manastırlarda bulunan bütün keşişler manas­
tırlarını terk etmeğe mecbur kaldılar. Platon da kendi­
sini takip eden keşişlerle, imparatorluk başkentine gel­
di. St. Jean Stoudiou manastırına yerleşti ve bundan 
sonra bu manastır, tarihlere geçen büyük önemini ka­
zandı. 795'de İmparator VI. Constantin’in zevcesi Ma- 
rie'yi boşayarak yeğeniyle evlenmesi, reform taraftan 
olan Stoudiou manastırı Hegomene'i Platon ve yeğeni 
Théodore'un şiddetle karşı gelmelerine sebep oldu. 
Diğer manastırlar da harekete karşı çıktılar. İmparator, 
Platonu Bythinie’da bir kalede hapsettirdi. Théodore 
da kendisini takip eden keşişlerle Selânlk’e sürüldü. 
Sürgünden dönen Théodore 200 kadar keşişle Stoudiou 
manastırına yerleşti. Buraya geldiği zaman manastırda 
pek az keşiş bulunuyordu (797). (3)
Amcasının ölümünden sonra Théodore Stodite, 
manastırın idaresini ele aldı. Théodore Stoudite, bu 
devrin bilginlerinden olan loannes Damascène ile be­
raber, manastırların egemenliği, imparatorların kilise 
işlerine müdahale etmemesi tezini savundular. Her 
ikisi de İconolatrie tarafdarı Ordodoxe idiler. (4)
Hümanizma, bir tarife göre, «Avoir le goût pour 
les auteurs clasique» olduğundan, manastırlar bu öde­
vi üzerlerine almışlar ve eski el yazmalarını kopya ede­
rek çoğaltmak manastırların en önemli verilen bir işi 
haline gelmişti. Stoudiou Manastırında, buna çok önem 
verilmiş ve eski elyazmalarını kopya etmekle görevli 
keşişler, bazı dinî ödevlerinden bile istisna edilmişler­
di. Théodore Stoudite, diğer taraftan sanata da çok
önem vermiş, yeni ikonalr yapmak veya eskileri kop­
ya ederek piyasaya sürmek suretiyle, ikonlara karşı 
olan sevgiyi arttırmaya da önem vermişti. Théodore, 
bu çalışmalarından çok iyi neticeler almış, bir taraf­
tan manastırlar için koyduğu esaslar, yalnız Bizanstaıki 
manastırlar tarafından değil, dünymn uzak köşelerinde 
bulunanlar tarafından bile kabul ve tatbik edilmişti. 
Burada çok sıkı bir incelemeye tutulduktan sonra pi­
yasaya arz edilen elyazmaları ve ikonlar, Bizans dışı­
na kadar yayılmış, bu da manastırın, bütün Bizans için­
de ve Ortodox âleminden önemli yeri almasına se­
bep olmuştu. Bu devirde manastırda, 1.000 kadar keşiş 
bulunmakta idi. Manastır bu durumunu, başkentin Haç­
lılar tarafından işgaline kadar muhafaza etti.
imparator İsac Komnenos (1057.1059) saltanattan 
feragat ettikten sonra, bu manastra çekilmiş ve en 
önemsiz ödev olan kapıcılığı kabullenmişti.
Şehrin 1204'de Haçlı orduları tarafından zaptı sı­
rasında, bütün mahalle gibi, kilise ve manastır da ha­
rap olmuş, civar bir çöl halini almış (5), eski atrium 
da tahrip edilmişti. 1261 ’de imparatorluk başkentinin 
ordu tarafından geri alınmasından sonra, İmparator 
Mlkhail VIII, elinde St. Vierge Hodigh'tria olduğu hal­
de manastıra gelmiş, kilisede dua ettikten sonra, Aya- 
sofya'ya gitmişti. Manastır, Paleólogos devrinde faal 
bir vaziyette idi. Fakat XIII. yüzyıl sonlarında kilise 
harap bir durumda idi.
1293'de imparator II. Andoricos'un kardeşi Cons- 
tantin, kiliseyi, mimari şeklini bozmadan restore etti. 
Yapılan yeni çatı çok güzel mozaiklerle bezendi. 
1370’de Başkente gelen Etienne de Novogorode, Stou­
diou Manastır ve Kilisesini ziyaret etmişti. Kendisi ki­
lisenin çok büyük olduğunu, tavanının altın yaldızlı ve 
üzerine sanki inci serpilmiş bir surette yapılmış ol­
duğunu, bunun hiçbir ressam tarafından yapılamayacak 
bir fevkalâdelikte bulunduğunu kaydeder. (6) Rahip­
lerin yemekhaneleri, başka hiçbir kilisede görülmeyen 
bir güzellikte yapılmıştı. Bu yemekhane, Altın Kapının 
yanında ve deniz kenarında idi.
Etienne de Novigorode'dan sonra 1403'de, şehre 
gelmiş olan Castille Elçisi R. G. Clavije XIV. yüzyıl 
başında kilise ve manastır hakkında şu bilgiyi verir:
Manastır bir başrahibin başkanlığında bir tarikate 
bağlı keşişlere aitti. Kapıdan içeri girilince bir avluya 
geliniyordu; bunun doğu tarafında ise, kilise binası bu­
lunuyordu.
Klişe binası dörtgen şeklinde idi. Doğu nihayetin­
de yarım daire şelkinde bir apsisi vardı. Bu apsis çok 
yüksek bir tarzda yapılmıştı. Apsisin üç autel’i vardı. 
Kilisede ayrıca daha dört autel bulunuyordu. Bunlar 
ve kilisenin yan duvarları mozaiklerle süslü idi. Bu mo­
zaiklerin konuları, mukaddes kitaplardaki olaylar idi.
Orta ve yan nefler, birbirinden yeşil somaki sütun­
larla ayrılmıştı. Orta ve yan ncflerde 24 yeşil somak' 
sütun vardı. Bu sütunlara dayanan tribünlerde de aynı 
adette küçük yeşil somaki sütunlar bulunuyordu. Tri­
bünlerin tavan ve yan duvarları da mozaiklerle süslü 
idi.
Orta nefin zemini yer mozaikleriyle süslü idi. Or-
8
Doğudan batıya bakış - Asıl giriş kapusu ve diğer bir küçük İmrahor camii - Zemin mozayıkleri ve yeşil somaki
kapı, kolanlar bunların üzerindeki frizler (1944 deki durum) kolonlar
İmrahor camii.Paspatı tarafından 1877 den evvel yapılmış resim.
ta apsisin doğu gerisinde çok güzel bir şapel vardı 
Mozaiklerle bezenmiş ve St Vierge'e atanmış olan 
bu şapelde Meryem'in dikkati çeken güzellikte bir res 
mi vardı. (7)
29 Mayıs 1453'de İstanbul’un Fatih orduları tara­
fından zaptından sonra Manastır ve kilise bakımsız kal­
dı. Nihayet II. Beyazıt devrinde Imrahor ilyas Bey kili­
seyi cami’e çevirdi ve bir minare ekledi. Bu esnada 
duvarları tezyin eden mozaiklerin bir sıva tabakası ile 
örtülmüş olması kabildir. Radikaya nazaran, Tatar Mir­
za Zadelerden Devlet Han, burasını Zaviyeye tahvil et 
miştir.
1782'de bütün İmrahor mahallesini yakan yangın, 
Imrahor Camiini de harap etti. Cami tamir edildi ise 
de, Yeşil somaki kolonlar zarar gördüğünden ve tri­
bünlerde bulunan küçük mermer kolonlar kullanılamaz 
bir hâle geldiklerinden bunların yerine ahşap direkler 
konuldu.
İmrahor Camii bu durumunu 1894 yer depremine 
kadar muhafaza etti. Fakat bu yer depreminde çatı yı­
kıldı, duvarlar zarar gördü. Eski atrium’un ortasında bu­
lunan şadırvan da harap olmuştur. Cami ibadet edilme­
yecek bir duruma gelmişti. Buna rağmen XX. yüzyılın 
ortasına kadar, camiin girişindeki (nartex) kısmında na­
maz kılınabiliniyordu.
Bina ciddî bir incelemeye tâbi tutulmamıştı. İs­
tanbul da bulunan Fius Arkeoloji Enstitüsü bina ile 
meşgul oldu, bazı araştırmalar yaptı. Bunlar 1914’de 
I. Büyük Harbin başlamasına kadar devam etti. Bazı 
neşriyat da yapıldı. Harb ve Rus İhtilâli bunların tama- 
miyle yayınına mâni oldu.
Binaya 1955’de basit bir onarım yapıldı. Daha son­
ra yapılanlarla binanın korunması için tedbirler alındı. 
Fakat binayı ve bilhassa zemin mozaiklerini yağmurdan 
ve kardan korumak için yapılması lâzım gelen çatı, ya­
pılamadı.
Hagies Joannes tou Stoudious Küsesi . İMRAHOR 
Camii binası.
Eski kilise binasına batı tarafta mevcut olan ve ön 
kısmı ile mermer sütuna dayann üstü örtülü bir kapı 
tesisinden geçerek giriliyordu. Bugün mermer sütunla­
ra dayanan kısım mevcut değildir.
Kapıdan içeriye girimce bir atrium’a (avlu) gelini­
yordu. Eski devirde burada şimdiki şadırvanın yerin­
de, bütün Bizans kiliselerinde olduğu gibi, bir Phial bu­
lunmuş olmalıdır. Bundan sonra Korent stili başlıklı sü­
tunlara istinat eden bir girişten geçilerek nartex’e 
geliniyordu. Nartex, üç bölümlü idi; vaktiyle duvarları­
nın fresk veya mozaikle süslü olması kabildir. Nartex’- 
den asıl kiliseye üç kapı ile giriliyordu; kilise bu ıref II 
bir bazilika stilinde idi, bu şekliyle V. yüzyılda Başkent- 
de ve İtalya’da yapılmış olana benzer ise de klasik 
bazilikalara örnek olarak gösterilen Roma'daki St. Ma- 
ria Maggiore kilisesinden düzey ölçülere göre farklı­
dır. Hemen dörtgen bir şekil gösterir. St. Maria Magi- 
ore’nin 70.50 x 31.90 olan büyüklüğü bir dikdörtgen 
şeklinde iken, imrahor 25.42 x 24.94 metre büyüklüğü 
ile klâsik bazilikadan ayrılarak, İstanbul'daki Hagia İrini 
binasına benzer (8).
10
Orta nef 9.50 m., yan nefler ise 6.50 m. genişliğin- 
dedir. Orta nef, yan netlerden yeşil somaki kolonlar 
ile ayrılmıştır. Bugün bunlardan yalnız kuzey tarafında- 
kilerden bir kısmı kalmıştır. X. yüzyılda İoannes Geó­
metra ve XV. yüzyıl başında R. G. Clavjo'nun yazıların­
da güzelliklerin belirttikleri zemin mozaikleri, binanın 
örtüsüz kalması yüzünden gün geçtikçe harap olmak­
tadır (9). Bu mozaiklerde dikkati çeken güzel bordürler 
ve ufak hayvan resimleri vardır. Kilise binasının do­
ğusunda bir apsis vardır. Apsis içerde yarım daire 
şeklindedir. Dıştan ise çok köşelidir. Vaktiyle bu ap­
sis üzerinde bulunan ve altın zemin üzerine yapılmış 
İsa ve Meryem Seraphin ve Cherubin’ler arasında 
gösteren mozaik bugün mevcut değildir. O devirde bu 
apsisin sağında bulunan bir şapelde Vaftizci Yahya’nın 
başı muhaza ediliyordu. Eskiden duvarlarda mevcut 
olan mozaiklerden XV. yüzyılın ortasında burasını gö­
ren P. Gyllus ve yüzyıl sonuna doğru binayı gören S. 
Gerlach bunlardan bahis etmediklerine göre, bunların 
binanın camie çevrilmesine kadar devam eden bakım­
sız devirde veya muhtemelen bunların daha sonra bir 
sıva tabakası ile örtülmüş olması nedeniyle görüleme­
dikleri ve 1782 yangınında harap oldukları düşünüle­
bilir.
Binanın doğusunda mevcut pencerelerin çerçeve 
kısımları ufak mermer parçaları ile kaplıdır. Aynı tekni­
ği, Ayasofya Hazine Dairesi (Skevophilanion) nun pen­
cerelerinde de görüyoruz. Hazine dairesi II. Thedosius 
(408)-450) devrinde yapılmış olduğuna göre, bunun V. 
Yüzyılda kullanılan bir süsleme şekli olduğu anlaşılmak­
tadır. (10). Bu yüzyılın başında kısmen mevcut 
olan tribünler 1920 yangınından zarar görmüş­
tür; Bııgü-n yalnız kuzey tarafındaki somaki sütun­
lardan ancak altısı kalmıştır. Mevcut kalıntılardan anla­
şıldığına göre, bina yüzyıllar boyunca yapılan tamirler 
esnasında mimarî şeklini muhafaza etmiştir.
Manastır ve müştemilât binalarından bugün yalnız, 
camiin güneyinde bulunan bir sarnıç kalmıştır. Sarnıç, 
korent stili başlıkları havi 23 beyaz mermer sütunlara 
dayanan kubbeciklerle örtülüdür.
(1) Theophanos - Ohron. I, 113, Cedrenus (Bonn) 611.
(2) L. Brehier - Les Institutions de l’empire Bizantin 
S. 439.
(3) La vie de St. Théodore'dan naklen L. Brehier -Les 
Institution de l’empire Byzantin. S. 93.
(4) Basil Tatakis. La Philosophie Byzantin S. 105-126, 
127-134.
(5) Nikephoros Gregors Bizantin Tarihi VI. 5, I.
(6) Mme B. de Khitrowo .  Etineraires Russes en Ori- 
ent, S. 110.
(7) Roy Gonsales Clavijo - Ambassu to Yamerlarvd S. 
68 İbid. S. 69 Diğer kaynaklarda bunun bir İkon 
olduğu kaydedilir.
(8) Paspati. Bizantina; Meletai, S. 350.
(9) Roy Gonsales Clavijo. L’ambassy to İamerlan 1403.
(10) Feridun Dirimtekin. Le Skevophilakion de St. oSp.
hie, Melange de Raimond Janin (Revuedes etudes 
Byzantins XIX) 390-401.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


İmrahor Camii

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository