Taha Toros Arşivi, Dosya No: 38-Beyoğlu-İstiklal Caddesi. Not : Gazetenin "Hafta Konuşması" köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Karay, Refik Halid [Halit]

Istanbul Sehir University Repository

\ 1fo\'6% 'sW<\
HAFT A K O N U Ş MA S I
Beyoğlu caddesi
Eski cadde muhakkak ki şimdikinden daha ağır başlıydı; sinemaların 
panayır yerlerine yakışır ilânlarına raslanmazdı; hele dört dükkânda bir 
nereye gözünüz ilişse kadın er kek sekiz on kişinin ayakta durmadan san- 
doviç kemirdikleri, pasta yuttukları, şerbet yuvarladıkları ve dondurma
yaladıkları görülmezdi
D eyğ lu  caddesinin gittikçe 
çirkinleşip eskisinden da­
ha bayağı bir şekil aldığına dik­
kat ediyor musunuz? Önce şu 
var: Taksim meydanı açılıp ge­
nişledikten ve Harbiyeye doğru 
bir bulvar vücuda geldikten son­
ra şimdi bize o cadde büsbütün 
dar görünüyor, dar geliyor ve 
sanki iki taraf, yavaş yavaş bir. 
birlerine doğru kayarak, yürü­
yerek yakında çatışacaklarmış 
gibi insana korku veriyor.
Tünel meydanından başlıya, 
rak Taksime kadar uzanan bu 
—  eskiden «Doğruyol» ve «Cad- 
deikebir» adlı, adına benzemez 
hem iğri, hem dar —  geçit İs­
tanbul şehrinin en pürüzlü, ısla, 
hı en güç bir cins «Balkanlar 
meselesi» dir. Her şey yola soku­
labilir, her tarafın düzelmesi, 
düzenlenmesi mümkündür; şe. 
hir baştan başa değişecek, dil- 
berleşecektir... Fakat Beyoğlu 
caddesi olduğu gibi kalacaktır, 
kalmağa mahkûmdur. Bir köşe­
sini açmakla, bir çıkıntıyı kal. 
dıımakla olur biter işlerden de- 
ğil ki... Bir ucundan öbür ucuna 
kadar tamamile satın almak, 
yıkmak ve yeniden yapmak lâ­
zım. Kimin kân ve hangi bütçe, 
nin haddi?
Caddenin altında atomları 
ayırmağa yarayan çok cevherli 
bir uranium damarı bulunma­
dıkça Öyle bir işe hiç bir konsor- 
siom sermaye koyamaz. Ufukta 
îstanbulu bu berzahtan kurtara. 
cak tek imar müjdecisi görün­
müyor ve asıl kötüsü de Beyoğlu 
caddesi gün geçtikçe çirkinleş, 
mekte, âdi bir panayır sokağı 
haline girmekte devam ediyor.
Eski cadde muhakkak ki şim­
dikinden daha az züppe, daha 
ağır başlı, daha zevke uygun, 
kendine göre âdeta vakarlı idi. 
Zira bir kovuğa sokulup ya siv­
ri iskemlelere tüniyerek, yahut 
omuz omuza, sırt sırta, gözler 
birbirlerinin lokmasında ayak 
üstü dikilerek domuz sucuğu ve 
patlıcan dolması gibi kaba nes. 
neler yutulan dükkânlar yoktu 
ve sinema kapılarının ancak pa­
nayır salaşlarına yakışır ilânla­
rı ikide bir karşınıza dikilmez, 
vitrinlerde kalçaya kadar geril, 
miş kadın çorabı kalıplarına, 
sutiyen takılmış kabarık büstle­
re, duvarlara iğnelenmiş ağları, 
na kadar açık külotlara raslan- 
maz, bayanları alış verişe çek­
mekten ziyade baylan camekân. 
lar önünde tutmağa yanyan o 
kabil bayağılıklara tenezzül edil­
mezdi.
Hele dört dükkânda bir, nere, 
ye gözünüz llişSe kadın erkek 
sekiz, on kişinin durmadan san- 
doviç çiğnedikleri, pasta yuttuk­
ları, şerbet yuvarladıkları ve 
dondurma yaladıklaıı hiç görül, 
mezdi!
** *
Bugün o sokak yalnız giyim yeri değildir; daha ziyade 
yiyim, yutum yeridir.
Eskiden bütün yol boyunca 
dört, beş pastacı dükkânı var. 
dı; müşteriler uslu akıllı masa 
başında oturuyorlar; temkinli 
temkinli, bıçakla kesip çatalla 
tutarak yerler ve yudum yudum, 
dura dinlene, konuşa seyrede ra­
hatça içerlerdi.
Dış taraftan içi görünen lo. 
kanta ve birahane yoktu; mezeci 
denilen o, tane hesabı, ayakta 
atıştırılan abur cubur dükkânla­
rı da henüz icadedilmemişti. Gi. 
de gele ve göre uğraya alıştığı­
mız için bir mezeci dükkânının 
iç ve dış manzaralarındaki acaıp. 
liği, zevksizliği artık farketmez 
olduk. Fakat alışmamışa sorma­
lı: Başını şöyle içeirye uzatıp da 
kırk elli insanın tramvayda gibi 
sıkışmış, elindekini ağzına güç 
götürebilir vaziyette hapur hu­
pur, şapur şupur, bedava dağıtı. 
lıyormuşcasma ve kavga çıkara­
cakmışçasına hırslı hırslı, uğul 
uğul hareketler ve seslerle bir ta. 
kim alacalı bulacalı, ezik pörsük 
nesneleri garsonların tepsilerin­
den kaparak, camekânlara sal­
dırarak — gayet rahatsız şart­
lara razı — mideye indirişlerine 
kim bilir ne kadar şaşar.
Şaşar ve belki de o adamları 
bir hayır cemiyeti tarafından 
beslenen — İstilâ bölgesinden 
yeni gelmiş — bir muhacir ka­
filesi sanır, acır, «Rabbim başı, 
ma getirmesin» der, haline şük­
reder! Vaktile de öyle ayakta, 
bazı kere de yere çömelerek ye­
mek yenilmez değildi. Meselâ Ba. 
yezitte, kütüphane önüne dol- 
macı zenci kadın tenceresini 
koyar, aşureci Arnavut, pilâvcı 
ve börekçi Türk de tezgâhlannı 
kurardı. Şu farkla ki burası bir 
açık hava yemekhanesiydi, fe_ 
rahtı, kokuların yayılmasile da­
ğılması bir olurdu. Beyoğlunda 
ise bugün her mezeci dükkânın­
dan dışanya en şüpheli yanık 
yağların geniz gıcıklayan kokusu 
buram buram taşmakta, hattâ 
soğanlı sıcak havası yüzlerimizi 
yalamakta, yalazlamaktadır!
***
D i r  münasebetsizlik daha 
vardır: Teşhir edilen mal­
lar bakımından dükkânlar ara. 
sındaki aykırılık...
Meselâ önünde bulunduğunuz 
vitrinde, bakarsınız pudra kutu­
ları, parfön şişeleri, krem kava, 
nozlan, dudak boyalan gibi hep­
si de hoş şekilli, güzel kokulu 
eşya dizili... Dışanya iç açıcı ha­
fif bir rayiha sızıyor. Âlâ! Fakat 
bir adım ileri gittiniz mİ gözünü, 
ze İlişenler ve burnunuza vu­
ranlar büsbütün başka, ötekilere 
tamamile zıt şeylerdir. Bir kan­
gal sucuk, bir deste çiroz, bir 
demet iikorinos, bir kelle kaşar 
ve hepsinin ortasında çimenleri 
kabanp renk renk köpürmüş 
koca bir but pastırma...
Komşu iki dükkân nefesi bir­
birine kanşınca duyduğunuz ko­
ku, dostuna giderken hanımının 
lâvantasma dalıp çıkmış bir ah. 
çı kadın kokusudur; soğanlı bir 
(Soir de Paris) dir. Size öyle ge­
lir ki bu koket ahçı kadının ora. 
cıkta elini öpüyorsunuz, yahut 
bulaşık yıkıyan bir hanımın ya­
nında tabak kuruluyorsunuz!
Azıcık daha yürüyünüz; işte 
bir kuyumcu vitrini... Şu pırlan­
ta daim etiketinde altı bin sekiz 
yüz lira yazılı. Yandaki dükkâ. 
mn vitrininde de etiketli bir şey­
ler göze çarpıyor: Buzlu ayran 
10 kuruş... Ayakta sıcak sando. 
viç 15!
Üçüncü dükkân bir eczane 
olabilir... Dördüncüsü mahalle- 
bici ise de tavuk suyuna pilâv ve 
çorba, yani eni konu kümes ve 
tüy kukan bir mahallebicidir; 
çorba kazanının buğusu caddeyi 
tiitsülemekte, pilâv tenceresinin 
yağı mahallebicinin alın terinde 
sezilmektedir. Bereket az ötede 
bir çiçekçi camekânı size rahat 
nefes aldııjr... ama iki adımlık 
mesafedeki mezeci salonunda 
yumurtalı jambon yenilmese!
Ya aynı caddede pastacılar 
arasında yer alan kasap dükkân­
larına ne denir? Hâlâ koyunla, 
nn çengellere asılarak ve kesik 
kuyruk sokumlarını terbiyesizce 
halka çevirterek teşhir usulünü 
yasak edemediğimize mi, yoksa 
büyük caddelerde kasap dükkân­
larının ■ açılmasını önliyemediği. 
mize mi şaşmalı?
***
B aşınızı yukarıya kladırdı- ğmız zaman Beyoğlu cad. 
desine sırlanmış binaların ba­
kımsızlığına hayret edersiniz.
Bütün süs belden aşağıdadır; 
üst tarafı Kumkapı _ Yenikapı 
arası kadar köhne ve perişan­
dır.
Fakat bu caddeye asıl pana­
yır manzarası veren' ve çirkinli, 
ğine tüy diken sinemalardır, 
yani sinema kapılan üstüne ko­
nan ilânlar... Gelir kaynağı da 
olsa Belediye hiç değilse Beyoğlu 
caddesinde o kabil «mücessem» 
ilânlara izin vermemelidir; ilân, 
zevki, Ölçüyü korumalıdır.
Bakıyorsunuz bir sinema 
önünde üçüncü kata kadar yük­
selen, mukavvadan veya kontro- 
plâktan oyulup en çiy renklere 
boyanmış, yüzü maskeli, elinde 
mitralyöz bir haydut heyülâsı... 
Yerde, göğsünden kanlar akan 
bir kız yatıyor. Bu, sergüzeşt fi. 
limleri gösteren sinemaların çı­
ğırtkanıdır. öbürlerinde miices. 
sem resimleri daha ziyade dudak 
dudağa vermiş, dudakları boy­
nuz çekilen sırt gibi kabarıp şiş­
miş ve armudî şekilde uzamış 
âşık . maşuk tipleri azmanından 
seçerler. Bereket yüzlerde zerre 
kadar ekspresyon olmadığı için 
bu tablo bir öpüşmeden ziyade 
iki tarafı da pek alâkalandırma-! 
yan zoraki, isteksiz bir ameliya. 
ta, bir merasime benzer. Lâkin 
çirkinliğine çirkin, kabalığına 
kabadır; âdeta iptidaîliğin alâ- 
ineti farikasıdır; daha ileriye va­
rarak diyeceğim ki halkın sevi, 
yesine itimatsızlık ve bu seviyeyi 
çok düşük göstermeğe yanyan 
bir münasebetsizliktir.
Eski zamanda tulûat kumpan- 
yalannın İlânları hiç olmazsa 
orijinaldi; iptidaîliğinde bir saf.! 
îık, sadpdillik vardı: iddiaları yok. i 
tu. Panayır oyunculan ise dün­
yanın her yerinde yapılanı tak. 
lit ederlerdi.
Şimdi — o alışkanlıkla ola­
cak — Beyoğlu sinemalannm 
önünden geçerken kulağım da. 
vul ve zil sesi anyor, gözüm bir 
«paskal» m una bulanmış sura­
tını bekliyor; kendimi istiklâl 
caddesinde değil, kırk beş yıl ön­
ce Galata nhtımmda sanıyonım. 
Hele bir de gençliğimin Beyoğ. 
lunda sadece bir kâğıt parçasın­
dan ibaret olan tiyatro, opera, 
operet, hattâ kafeşantan ilânla, 
nnı hatırladıkça zevksizliğin dev 
adımlarile ilerlediğine hükmet­
mekten kendimi alamıyorum.
işte Beyoğlu caddesi böyle 
—  yan panayır meydanı, yan 
lüks semti, yan imarethane ka­
pısı, yan meyhane sokağı, hiç 
biri ötekini tutmaz, biribirine 
zerre kadar uymaz, kokular ko. 
kular zıt, vitrinler vitrinlere 
düşman, âdiliği üstünlüğünden 
aşın, üstünlüğü yabancılığa gö­
mülü, ibretin kudreti, gerçekten 
acayip ve imar kabul etmez dar 
bir geçittir.
Bu geçidi veya berzahı daha 
uzun müddet genişletemeylz. Fa. 
kat himmet edilse belki bayağı­
lığını büsbütün gidermek değilse 
de azaltmak mümkündür... Hiç 
olmazsa çoğaltmıyabiliriz.
Refik Halid Karay
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Beyoğlu caddesi

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository