VLIZ Alien Species Consortium

Open Marine Archive

  Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel  
van de Noordzee en aanpalende estuaria 
 
Geel vogelkopmosdiertje 
Het geel vogelkopmosdiertje Bugula simplex 
kwam via transport op de romp van vrachtschepen 
en jachten vanuit de Middellandse Zee mee naar 
onze contreien. Zijn eigenlijke herkomst is echter 
onbekend. Het geel vogelkopmosdiertje ziet er wat 
struikachtig uit en werd in 2000 voor het eerst in 
Belgische wateren waargenomen, in de jachthaven 
van Oostende. Bijna alle waarnemingen van deze 
soort komen uit havens en jachthavens.  
Wetenschappelijke naam 
Bugula simplex Hincks, 1886 
 
Oorspronkelijke verspreiding 
In het begin van de 20ste eeuw kwam het geel vogelkopmosdiertje al voor aan de oostkust van Noord-
Amerika, in de Middellandse Zee en de Adriatische Zee. De beperkte verspreiding in Noord-Amerika 
doet vermoeden dat deze soort afkomstig is uit de Middellandse Zee [1]. 
Het is aan de hand van exemplaren uit de Adriatische Zee dat het geel vogelkopmosdiertje in 1886 voor 
het eerst officieel beschreven werd door een zekere Hincks [1]. 
 
Eerste waarneming in België 
In september 2000 werd het geel vogelkopmosdiertje op een ponton in de Oostendse haven voor het 
eerst in onze streken ontdekt [1]. Het geel vogelkopmosdiertje wordt vaak vastgehecht teruggevonden 
op kolonies van andere mosdiertjes, zoals Cryptosula pallasiana. Ook andere ondergronden zoals steen, 
hout of scheepsrompen blijken geschikt als vestigingsplaats [2]. 
 
Verspreiding in België 
Aanvankelijk werd het geel vogelkopmosdiertje enkel aangetroffen in de jachthaven van Oostende. De 
soort kwam er in 2000 en 2001 samen voor met het vogelkopmosdiertje Bugula stolonifera, eveneens 
een niet-inheemse soort [1,3]. Ondertussen is het geel vogelkopmosdiertje in 2004 ook gevonden op 
een aangespoelde plastieken emmer in de vloedlijn op het strand tussen Blankenberge en Zeebrugge 
[4]. Sinds juni 2007 is het een vaste gast in de jachthaven van Zeebrugge [3,5,6]. 
In ons studiegebied kan deze soort ook aangetroffen worden in de jachthavens langs de Westerschelde 
[3].  
 
 
- 1 -  
© Hans De Blauwe 
Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria 
Verspreiding in onze buurlanden 
De eerste gedetailleerde melding van het geel 
vogelkopmosdiertje in Groot-Brittannië dateert uit 1957 in 
Holyhead (Wales). Er zijn echter aanwijzingen dat dit 
mosdiertje al in 1893 of vroeger aanwezig zou zijn geweest in 
Groot-Brittannië. De soort werd er toen gesignaleerd in 
Lowestoft (Suffolk) [7]. Meteen daarna volgden ook iets 
zuidelijkere observaties uit Milford Haven (Wales). Telkens 
werden de exemplaren aangetroffen op testpanelen die 
geplaatst waren om aangroeigemeenschappen te bestuderen 
[8]. 
Recente waarnemingen langs de West-Europese kusten wijzen op een 
uitbreiding van de soort [1,3]. Dit is bijvoorbeeld het geval in Nederland. 
Net zoals in België vond de eerste waarneming van dit geel 
vogelkopmosdiertje er plaats in september 2000, in het Sas van Goes langs 
de Oosterschelde [2]. Door uitbreiding naar andere jachthavens komt dit 
mosdiertje regelmatig lokaal in kleine concentraties voor in de Zeelandse 
Wester- en Oosterschelde [3,5]. Er zijn recente meldingen uit de jachthaven 
van Trébeurden in Frankrijk en van een paar locaties langs de zuidkust van 
Engeland [3].  
 
Wijze van introductie 
Gezien het geel vogelkopmosdiertje vaak teruggevonden wordt in havens 
en als aangroeigemeenschap op schepen en zeiljachten, is dit mosdiertje 
vermoedelijk op deze wijze geïntroduceerd uit meer zuidelijke gebieden [1]. 
 
Redenen waarom deze soort zo succesrijk is in onze contreien 
Het succes, vooral in havens, wordt verklaard door de vasthechting op vaste substraten zoals 
scheepsrompen of de haveninfrastructuur. Daarenboven verdraagt het geel vogelkopmosdiertje 
vervuilde condities [1]. 
 
Factoren die de verspreiding beïnvloeden 
Door de vasthechting en aangroei op schepen en jachten kan het geel vogelkopmosdiertje zich 
gemakkelijk - en over grote afstanden - verplaatsen tussen havens [1], waardoor verdere verspreiding te 
verwachten is [2]. 
 
Effecten of potentiële effecten en maatregelen 
Het geel vogelkopmosdiertje vormt samen met andere mosdiertjes - maar ook met zeepokken, 
kokerwormen, zakpijpen en nog vele andere soorten - een aangroeigemeenschap in havens op harde 
substraten, waaronder ook de romp van schepen. Het verwijderen van deze fauna kost handenvol geld. 
Het vereist het hijsen van de boten uit het water, het reinigen onder hoge druk en een behandeling met 
een anti-aangroeiverf [9]. 
In het begin van de eeuw kwam deze soort plaatselijk en in kleine concentraties voor, waardoor een 
sterke uitbreiding langs de Noordoost-Atlantische kust niet verwacht werd [2]. Echter - dankzij de 
scheepvaart en een wereldwijde opwarming - vermoeden wetenschappers dat de soort in de nabije 
toekomst een potentieel effect zou kunnen hebben op de lokale haven- en kustfauna’s, vooral in 
 
- 2 -  
Boven: habitus 
Onder: detailfoto 
© Hans De Blauwe 
Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria 
concurrentie voor plaats. Op dit moment is het geel vogelkopmosdiertje aan een opmars bezig wat 
aantal nieuw gekoloniseerde jachthavens betreft en ook de populatiegrootte neemt toe [10]. 
 
Specifieke kenmerken 
Het geel vogelkopmosdiertje behoort tot de 
mosdiertjes (Bryozoa). Mosdiertjes leven in kolonies 
opgebouwd uit een groep individuen – zoïden – die 
met elkaar in verbinding staan. De koloniegrootte kan 
variëren van enkele tientallen tot zelfs miljoenen 
individuen. Elke zoïde heeft een beschermend 
omhulsel of zoöecium waarin zich het lichaam of de 
polypide bevindt. Elk individu bestaat uit niet meer 
dan een zenuwknoop, een spierstelsel, een maag met 
een voedingskanaal en een tentakelkrans die de 
mond omgeeft. De polypide kan doorheen een 
opening in het beschermend omhulsel de tentakels 
naar buiten stulpen voor voedselopname. De 
tentakels bevatten kleine trilharen die een 
waterstroom op gang brengen, waardoor zwevende 
deeltjes uit het water naar de mondopening 
toestromen [5,11]. 
Net zoals alle andere Bugula soorten heeft het geel vogelkopmosdiertje een struikvormig uitzicht. 
Hoewel het geel vogelkopmosdiertje het hele jaar door kan gevonden worden, zijn de kolonies het 
hoogst (tot 4 centimeter) in augustus en september. De larven worden in deze periode losgelaten in de 
waterkolom. Ze hebben slechts enkele uren tijd om zich te settelen op een geschikt substraat, anders 
sterven ze. Na de zomer sterven de oude kolonies grotendeels af. De pas gesettelde kolonies groeien in 
het begin minimaal uit, waardoor ze moeilijk waar te nemen zijn [5,10]. 
De naam “geel vogelkopmosdiertje” is geïnspireerd op de voor de Bugula
-soorten typische vogelkopvormige avicularia. Deze individuen staan in 
voor de bescherming van de kolonie. Ze zijn voorzien van een dekseltje 
of operculum waarmee ze in staat zijn een “bijtbeweging” uit te voeren. 
In onze contreien kan je ook de niet-inheemse soort Bugula stolonifera of 
het vogelkopmosdiertje aantreffen. Deze beide soorten zijn echter 
relatief eenvoudig van elkaar te onderscheiden, maar je hebt er wel een 
microscoop of een goede loupe voor nodig. De strogeel gekleurde 
kolonies van het geel vogelkopmosdiertje vallen sterk op ten opzichte 
van de dof gekleurde kolonies van het vogelkopmosdiertje. Daarenboven 
is het geel vogelkopmosdiertje - met een hoogte van 2 tot 3 centimeter - 
kleiner en staan er geen twee rijen individuen op elke tak, maar 3 tot 6 
rijen. De vertakkingen staan in een waaiervorm, wat niet het geval is bij het 
vogelkopmosdiertje. Tot slot bevat het geel vogelkopmosdiertje niet twee, 
maar één stekel aan de buitenzijde van elk individu [1,5].  
 
Hoe verwijzen naar deze fiche? 
VLIZ Alien Species Consortium (2011). Geel vogelkopmosdiertje - Bugula simplex. Niet-inheemse 
soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria. Revisie. VLIZ Information Sheets, 
37. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ): Oostende, Belgium. 4 pp. 
 
VLIZ Alien species consortium: http://www.vliz.be/imis/imis.php?module=project&proid=2170  
 
- 3 -  
tentakelkrans 
mond 
waterstroom 
retractor spier omhulsel  
INDIVIDU IN RUST 
Maag en voedingskanaal 
Avicularia 
Schematische voorstelling van een 
zoïde met een vogelbekvormige 
avicularia (© VLIZ) 
Vereenvoudigd schema van twee individuen (zoïden). De 
retractor spier zorgt ervoor dat het lichaam in het omhulsel 
kan teruggetrokken worden (© VLIZ). 
INDIVIDU MET UITGESTREKTE 
TENTAKELS OM ZICH TE VOEDEN 
Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria 
Lector:  Hans De Blauwe 
Online beschikbaar op: http://www.vliz.be/wiki/Lijst_niet-inheemse_soorten_Belgisch_deel_Noordzee_en_aanpalende_estuaria 
 
Geraadpleegde bronnen 
[1] Kerckhof, F. (2001). Het mosdiertje Bugula simplex Hincks, 1886 (Bryozoa, Cheilostomatidae) 
nieuw voor de Belgische fauna. De Strandvlo 21(1):36-39. details 
 
[2] De Blauwe, H.; Faasse, M. (2001). Extension of the range of the Bryozoans Tricellaria inopinata and 
Bugula simplex in the north-east Atlantic ocean (Bryozoa: Cheilostomatidae). Ned. Faunist. 
Meded. 14:103-112. details 
 
[3] Ryland, J.S.; Bishop, J.D.D.; De Blauwe, H.; El Nagar, E.; Minchin, D.; Wood, C.A.; Yunnie, A.L.E. 
(2011). Alien species of Bugula (Bryozoa) along the Atlantic coasts of Europe. Aquat. Invasions 6
(1): 17-31. details 
 
[4]  De Blauwe, H. (2005). Bryozoa op wieren en plastic uit de herftsvloedlijn van het najaar 2004. De 
Strandvlo 25(1): 14-16. details 
 
[5] De Blauwe, H. (2009). Mosdiertjes van de Zuidelijke Bocht van de Noordzee: Determinatiewerk 
voor België en Nederland. Uitgave Vlaams Instituut voor de Zee, Oostende: 464pp. details 
 
[6]  De Blauwe, H.; Dumoulin, E. (2009). De zeefauna en –flora uit de jachthaven van Zeebrugge, in het 
bijzonder de fouling-organismen van drijvende pontons. De Strandvlo 29(2):41-63. details 
 
[7]  Ryland, J.S. (1958). Bugula simplex Hincks, a newly recognized Polyzoan from British waters. 
Nature 181:1146-1147. details 
 
[8]  Ryland, J.S. (1960). The British species of Bugula (Polyzoa). Proc. Zool. Soc. Lond. 134: 65-105. 
details 
 
[9]  Anon. (1952). The effects of fouling, in: Hedgepeth, J.W. (Ed.) (1952). Marine fouling and its 
prevention. Contributions of the Woods Hole Oceanographic Institution, 580: pp. 3-19. details 
 
[10] Persoonlijke mededeling door Hans De Blauwe 2010. 
 
[11]  Ruppert, E.E.; Barnes, R.D. (1994). Invertebrate zoology. 6th edition. Saunders College Publishing: 
Orlando, FL (USA). ISBN 0-03-026668-8. 1056 pp. details  
 
 
- 4 -  


Geel vogelkopmosdiertje - <i>Bugula simplex</i>. Niet-inheemse soorten van het Belgisch deel van de Noordzee en aanpalende estuaria

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive