Dahdouh-Guebas, F.

Samyn, Y.

Open Marine Archive

Fo
to
 
: F
ar
id
 
D
ah
do
uh
-G
ue
ba
s
L \  L | Íq A AM  BIOLOGIE
Koraalriffen
--------------------------  hét enige duikparadïjs?
Het vloedbos - de populaire naam voor de wereldwijde mangrovebossen langs tropische 
kusten - zijn een kraamkamer voor bijna al het leven op het koraalrif. Het is zelfs zo dat 
het koraalrif deels afhankelijk is van de mangrovenbossen. Farid Dahdouh-Guebas en 
Yves Samyn van de Vrije Universiteit van Brussel nemen ons mee naar 'hun' vloedbos...
D e w ondere droomwereld van het koraalrif is ge­noegzaam bekend bij me­
nige lezer van dit blad die zich 
steeds w eer verwondert over de 
veelheid aan levensvormen die zich 
in dit betoverende biotoop bevin­
den. Het koraalrif, een door algen
en dieren (harde en zachte kora­
len, sponzen, mollusken, w or­
men, etc.) gegenereerde, com­
plexe driedimensionale structuur, 
biedt onderdak aan duizenden or­
ganismen die allen in m eer of 
mindere mate afhankelijk zijn van 
de structuur die het rif hen biedt.
De hoge soortenrijkdom of bio­
diversiteit (±  93.000 soorten zijn 
momenteel beschreven, terwijl 
wetenschappers schatten dat er 
tot tien maal meer soorten voor­
komen) en de specialisatie van de 
verschillende soorten, maken het 
koraalrif tot één van de meest di­
verse natuurlijke gemeenschap­
pen op aarde.
Inderdaad, wat spreekt er meer 
tot de verbeelding dan de ontel­
bare veelheid aan vissen, 
crustaceën, gastropoden en echi- 
nodermen die zich op en rond het 
rif bewegen. Herinner je je ver-
www.div inghol idays .n l
Haarlemmerstraat 140 Amsterdam T 020 521 8100 F 020 528 79 69
42 duiken  8/02
(F
ot
o 
: J
er
em
y 
St
af
fo
rd
-D
ei
ts
ch
)
www.waterproof.se
il populair
M angtovew ortels w orden geko-, 
loniseerd dgor een  gammaVffl»"' 
organism en. Hier b ed ek t d g jo d e  
sponsfTedania jgnis) de w o
wondering nog, toen je ais duiker 
een eerste maal een poetsvisje 
(bijv. de gewone poetslipvis -  La­
broides dimidiata) schijnbaar vol 
doodsverachting de kieuwen van 
de reuzemurene [Gymnothoraxja­
vanicus) zag schoonmaken, wan­
neer je de feilloze symbiotische re­
latie tussen de pistoolgamaal (Al­
pheus sp.) en een gobi (Ctenogo­
biops pomasticus) mocht opmer­
ken, of wanneer je  de keizersgar- 
naal (Periclimenes imperator) ziet 
foerageren op de huid van een zee- 
komkommer (Bohadschia sp.). 
Zulke sfeerbeelden uit deze rijke 
onderwaterwereld onthullen in­
derdaad dat koraalriffen tot de ver­
beelding sprekende biotopen zijn 
die in biologische waarde enkel 
vergelijkbaar zijn met tropische 
regenwouden.
i q i
dat ándere 
duikparadijs!
We bevinden ons niet langer ter 
hoogte van het koraalrif, maar in 
het altijd-groene vloedbos (of man- 
grovebos), de vage grens w aar het 
terrestrische en het mariene sys­
teem naadloos in elkaar over­
vloeien, het grensgebied waar de 
mariene bioloog en de terrestrische 
ecoloog onder moeilijke omstan­
digheden de vele geheimen van dit 
biotoop ontsluieren. Mangrovebo- 
men, hoewel ze kunnen groeien in 
zoet water (maar dan weggecon­
curreerd worden door zoetwater 
flora), vertonen een aantal adap­
taties aan het leven in zout water. 
Zo bezitten de m eeste soorten 
luchtwortels die zuurstoftransfer 
naar de in anoxisch sediment in­
gebedde wortels mogelijk maken, 
andere soorten kunnen dan weer 
de opname van zout tegenhouden 
of overtollig zout uitscheiden via 
speciale klieren.
We ruilen onze duikuitrusting in 
voor een snorkeluitrusting ten ein­
de die andere onderwaterwereld 
te exploreren. Wat in eerste in­
stantie leek op een ondergelopen, 
niet zelden onaangenaam ruikend 
bos, blijkt een intrinsieke schoon­
heid te herbergen. De soms me­
tershoge koraalformaties zijn ver­
dwenen en hebben plaats gemaakt 
voor echte bomen die tot 20 m bo­
ven het wateroppervlak uit kun­
nen steken.
De mangrove wortels dienen tot 
substraat voor tai van algen, spon­
zen, anemonen en oesters. Deze 
biologische bedekking beschermt 
de wortels niet alleen tegen wor- 
telborende organismen zoals be­
paalde wormen, maar creëert een 
topografische complexiteit die on­
derdak biedt aan tai van andere 
organismen. Het wortelcomplex 
ingebed in h e t modderige sub­
straat is dan weer een thuis voor 
vissen, echinodermen, polychae- 
ten krabben en andere crustaceën. 
Het is net die veelheid aan leven
en de topografische complexiteit 
van het mangrovebos die de ko- 
raalriffauna aantrekt.
Overdonderend 
schouwspel
Bij vloed jagen sommige haaien 
zoals de tijgerhaai (Galeocerdo co- 
vier) in het troebele water, de groe­
ne schildpad (Chelonia mydas) is 
dan weer op zoek naar zijn favo­
riete voedsel (kwallen), een blau­
we zwemkrab [Callinectes sapidus), 
een vierogige vlindervis [Chaeto­
don capistratus) en tai van andere 
typische koraalvissen dwalen er 
rond op zoek naar eten dat hier 
overvloedig aanwezig is.
Bij eb blijven in het mangrove- 
biotoop enkel diepe kreken over; 
het watervlak heeft nu plaats ge­
ruimd voor een slijkpoel waar nog 
meer krabben dan voorheen, op 
sommige plaatsen soms meer dan 
50 soorten, een overdonderend 
schouwspel opvoeren. De wenk- 
krabben staan zenuwachtig naar 
elkaar te zwaaien, de moddergra- 
vers zijn druk in de weer met het 
restaureren van hun hoi -  elk hoog­
tij wordt het gebied immers over- 
spoeld en vele holen beschadigd
Naburige 
ecosystem en
Maar, waar komen al deze orga­
nismen vandaan? Verloopt de gan­
se levenscyclus van deze organis­
men op het koraalrif? Neen, zoals 
steeds het geval bij biologische sys­
temen, bestaan er belangrijke in­
teracties m et naburige ecosyste­
men; hier zijn dat zeegrasvelden 
en mangrovewouden. In dit arti­
kel illustreren we hoe zeegrasvel­
den en vooral de m eer landin­
waarts gelegen mangrovewouden 
een cruciale rol spelen bij het le­
ven op en rond het koraalrif.
8/02 duiken  43
z i  m  íñ t ih  \ /  
H O / x n i t i M ï *
M J J J J J W  »  I M Ü J  
/  ji'jjiüUSMy
tia de wesite.
■ BIOLOGIE
Dankwoord
H et o n d e rz o e k  n a a r  trop ische  m arie n e  sys­
te m e n  zoa ls g e v o e rd  a a n  d e  Vrije Universi- 
te i t  Brussel is m ogelijk  dankzij d e  s te u n  van 
h e t  Fonds v o o rw eten sch a p p e lijk  O nderzoek , 
d e  V laam se G e m e en sch a p , h e t V laam s insti­
tu u t  v o o r d e  bevo rd erin g  van  w e te n sc h a p - 
pelijk -techno log isch  o n d e rz o e k  in d e  indus­
trie , d e  EG, h e t  Fonds voor d e  bevordering  
van  h e t  W etenschappelijk  O n d e rzo e k  in Afri­
ka e n  d e  O n d e rzo e k sraa d  van d e  Vrije Uni- 
versite it Brussel. V erschillende e n th o u s ias te  
duikers van h e t  VUB Diving C en te r (VDC) hiel­
p e n  tijd e n s d e  vele du iken  in Q ost-A frika. De 
u itg ev er Im m el Publishing Lim ited (London, 
Verenigd Koninkrijk) en  Jerem y Stafford-Deits- 
ch , a u te u r  van  M angrove th e  F o rg o tte n  Ha­
b ita t (1996), ev e n a ls  d e  a n d e re  fo to g ra fe n  
w o rd e n  b e d a n k t v o o r h u n  to e la tin g  to t  g e ­
bruik van  d e  fo to 's .
Info
Jerem y S tafford-D eitsch , 1996 .
M a n g ro v e : th e  F o rg o tte n  H abita t.
Immel Publishing Limited, L ondon, UK. 
East-A frican M angroves 
W e b s ite : h ttp ://w w w .sp eco la .u n if i.it/ 
m an groves/M angrove M a n a g e m e n t Grouj: 
W e b s ite : h ttp ://w w w .v u b .a c .b e /
VUB Diving C en te r W e b site  (m e t informa: ■ 
over d e  biologie van  e c h in o d erm en ) : 
h ttp ://w w w .vub .ac .be /V D C /
diversiteit zijn kustecosystemen 
zoals de mangrovebossen belang­
rijk. De barracuda (Sphyraena sp.) 
die regelmatig in formaties wordt 
aangetroffen op en rond het rif 
spendeerde zijn jeugd veilig tus­
sen de wortels van de mangrove.
Bedreigd vloedbos
Helaas, het idyllische, doch fra­
giele beeld zoals hierboven ge­
schetst dreigt onherroepelijk ver­
loren te gaan door onze eigen im­
pact. Immers, in de tropen waar 
de menselijke populatie het snelst 
toeneemt, stijgt de vraag naar 
grondstoffen, zoals het harde man- 
grovehout en de vraag naar land 
spectaculair. Zo werd in de twee­
de helft van de voorbije eeuw 50% 
van ’s werelds mangroven vernie­
tigd en wordt geschat dat jaarlijks 
2,5% van de mangroven verdwijnt. 
Kaalkap van de landinwaarts ge­
legen tropische wouden en van de 
kustgebonden mangrovewouden 
werkt een verhoogde slibontlading 
in de hand. Deze kaalkap vernie­
tigt niet alleen het fragiele man- 
grove-ecosysteem, maar heeft te­
vens een nefaste invloed op het 
aangrenzende zeegrasveld en het 
koraalrif dat letterlijk verstikt on­
der de verhoogde sedimentatie. 
De afgezette sliblaag maakt dat er 
geen geschikt kolonisatie-substraat 
meer voorhanden is voor nieuw 
koraal.
Het mag duidelijk zijn dat het exo­
tische koraalrif niet op zich staat, 
m aar dat de fauna en flora van 
zeegrasvelden en magrovewou- 
den een belangrijke rol spelen in 
het dynamische geheel. Het is 
onze taak om de verschillende 
deelsystemen via wetenschappe­
lijk onderzoek en verruimende 
duikervaringen te leren kennen 
om op die manier bij te dragen tot 
de bescherming van deze kwets­
bare ecosystemen.
-  de snelle, sterke zwemkrabben 
maken de kreekjes onveilig op 
zoek naar alles wat eetbaar is, de 
cocoskrab (eigenlijk geen krab 
maar een heremietkreeft) wandelt 
helemaal landinwaarts, klimt tot 
in de kruin van de kokospalm en 
doet er zich te goed aan de vruch­
ten. Uniek aan het mangrovewoud 
is ook de kruin: terwijl je ais dui­
ker tussen de steltwortels op zoek 
gaat naar mariene fauna en flora, 
realiseer je je nauwelijks dat bo­
venje hoofd insecten, pythons en 
zelfs bavianen deel uitmaken van 
dit mariene systeem.
Micro-habitats
Het mangrovebos heeft echter nog 
andere belangrijke functies: het 
luchtwortelcomplex creëert tallo­
ze micro-habitats w aar mariene 
bewoners (o.a. van het koraalrif) 
op afkomen, voornamelijk van­
wege zijn belangrijke bescher- 
mingsfunctie. Zo dienen ze on­
dermeer ais broedgronden (bijv. 
94% van de garnalen in de Golf 
van Panama broedt in de m an­
groven), ais paaigronden en ais 
kraamkamers (voor het uitkomen 
van eitjes en voor de verdere ont­
wikkeling van larven en jongen). 
Dit impliceert ook een belangrijke 
socio-economische relatie. In Ni­
caragua bijvoorbeeld levert 20.000 
ha mangrove 5 miljoen kg garna­
len per jaar voor een commercië­
le waarde van ongeveer 35 mil­
joen Euro. Zo maar eventjes 67% 
van de commerciële vissoorten in 
Australië en 90% van die in de Golf 
van Mexico zijn afhankelijk van de 
mangrove in één of ander deel van 
hun levenscyclus. Globaal stelt 
men dat twee derden van de to­
tale visvangst afhankelijk is van 
kustecosystemen zoals mangro­
vewouden, zeegrasvelden en ko­
raalriffen.
Ook uit het oogpunt van de bio­
Roozo Diving Tours B.V.
Kruizemunthof 3 . 1115 DZ Duivendrecht 
Tel. (020) 6 9 9  2 2  12 
Fax (020) 6 9 9  8 8  3 7  
E-mail roozo@ xs4all.nl
DUiKr/A '4 1
44 duiken 8/02


Koraalriffen. Het enige duikparadijs?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive