De Wolf, P.

Mertens, T.

Van de Walle, B.

Open Marine Archive

11
Meegroeien met de zee dankzij strandsuppleties
Onze zandige kust is voortdurend in
beweging. Stromingen, golven en wind 
zorgen voor een natuurlijke dynamiek tussen
de vooroever (= voortzetting van het strand
onder de laagwaterlijn), het strand en de 
duinen. Hierdoor ontstaat een zeewaartse
zandafvoer bij ruw weer en een landwaartse
aanvoer bij rustiger weer. Wanneer dit even-
wicht verstoord raakt en er meer zand naar
zee dan naar land verplaatst wordt, spreekt
men van een erosieve kustlijn. Al vele eeu-
wen tracht de mens zich te beschermen
tegen deze erosie of kustafkalving door het
bouwen van zeedijken. De laatste decennia
ligt het accent evenwel op andere technieken
zoals strandsuppleties.
Harde zeewering ? 
Zand erover!
Waar vroeger aan onze kust veelal ‘harde’
constructies (zeedijken, duinvoetverster -
kingen, stormmuurtjes,…) werden gebouwd
om de zee tegen te houden, zoekt men
tegenwoordig meer en meer naar ‘zachte’
oplossingen. Voorbeelden van zulke zachte
oplossingen zijn strandhagen, helmbeplan-
tingen en vooral strandsuppleties. 
Strandsuppleties of strandverhogingen
zijn een veel toegepaste en vanuit een 
‘kosten-baten’-oogpunt effectieve techniek
om de kust te beschermen tegen erosie door
de zee. Indien niets ondernomen wordt zou
de zee steeds meer land inpalmen, te begin-
nen met het strand. De zee vreet in vele
delen van onze kust letterlijk het strand weg.
Dit gebeurt enerzijds onder invloed van het
getij en de branding, die het langstransport
van zand bepalen en grote hoeveelheden
zand en slib meenemen richting Nederland.
Anderzijds veroorzaken de golven die op het
strand rollen - vooral bij stormweer - een
belangrijk dwarstransport van zand.  
De strijd tegen getij, branding 
en golven
De getijdenwerking zet het zand langs
onze kust in beweging. Tijdens vloed of eb
worden gigantische hoeveelheden water 
verplaatst evenwijdig met onze kust. 
Het zeewater is voortdurend in beweging en
neemt op zijn tocht massa’s zandkorrels van
de zeebodem mee. Bij vloed of opkomend 
tij is er een transport van water en sediment
(zand) van W-ZW naar NO-O. Bij eb of
afgaand tij vindt een omgekeerde beweging
plaats: door de stroming opgewarrelde 
sedimenten worden van NO-O naar W-ZW
vervoerd. Omdat  de vloedstroom sterker is
dan de ebstroom krijg je aan onze kust netto
een verplaatsing van sedimenten van 
De Panne naar Knokke. Onder invloed van de
overheersende westenwinden, zorgen ook de
branding en de wind (het zogenaamde eoli-
sche transport) voor een netto-verplaatsing
van zand richting Nederland.  
Dit spel van aan- en afvoer van zand kan
resulteren in een negatieve zandbalans,
m.a.w. er wordt zand van het strand afgesla-
gen, er is stranderosie. Om de veiligheid van
de kust te kunnen blijven verzekeren moet
deze balans hersteld worden en gebeurt een
hervoeding van het strand met zand door
een strandsuppletie. Bij een strandsuppletie
wordt zand naar het strand aangevoerd. 
Zo wordt het strand hoger en breder en kan
men de zee terugdringen. Strandsuppleties
sluiten overigens goed aan bij de natuurlijke
processen die plaatsvinden langs onze kust.
Bovendien laat deze werkwijze toe om 
op flexibele wijze in te spelen op de toekom-
stige klimaatswijzigingen, zoals de zee -
spiegelstijging. Men creëert als het ware een
kust die kan meegroeien met de zee.
Zeedijken daarentegen, zijn harde construc-
ties die de natuurlijke dynamiek van een
door stromingen, golven en wind geboet-
seerde zandkust, grondig verstoren. 
De bouw van harde constructies wordt dus
best vermeden.
Suppleties van ondiepe zee
tot duin
Vooroeversuppleties of het aanleggen
van voedingsbermen
Kunstmatige toevoer van zand ter
bescherming van de kust kan in de vorm van
een vooroeversuppletie, een strandsuppletie
of een duinsuppletie (zie figuur pag. 12). 
Bij een vooroeversuppletie wordt niet het
strand, maar de zeebodem met zand gevoed.
Men vormt hierbij een zandberm onder water
op de zeebodem, een eind buiten de laag -
waterlijn en evenwijdig met de kust. 
Bij kalm weer kan dit zand door de zee naar
Björn Van de Walle(*), Tina Mertens(**) & Peter DeWolf(**)
* KHBO, Departement Industriële Wetenschappen, Afdeling Bouwkunde, Zeedijk 101, B-8400 Oostende
** Agentschap voor Maritieme Dienstverlening en Kust - Afdeling Kust, Vrijhavenstraat 3, B-8400 Oostende
AK
AK
opmaak 23:BinnenRede_2-32  21-10-2008  09:19  Pagina 11
12
het strand gebracht worden. Omdat deze
onderwaterberm het strand voedt met zand,
wordt ze ook wel ‘voedingsberm’ genoemd.
Onderwatersuppleties hebben het bijko-
mend voordeel dat ze het zand vangen dat
van het strand is afgeslagen door de golven,
dat ze goedkoper zijn dan strandsuppleties
en dat ze de golven verder uit de kust 
breken. Hierdoor wordt de golfaanval op het
strand kleiner.
Vlaanderen was bij de eersten ter wereld
die een vooroeversuppletie uitvoerden. 
Dat gebeurde begin de jaren ’90. Sedertdien
werden in Vlaanderen geen vooroeversup-
pleties meer uitgevoerd, omdat het toch
vooral een techniek is om het strand te
onderhouden, eerder dan een techniek om
de veiligheid tegen overstromingen te 
verhogen.  Omdat Vlaanderen resoluut kiest
voor meer veiligheid, ligt hier de klemtoon
op de uitvoering van strandsuppleties die de
stranden verhogen en verbreden. 
In Nederland worden vooroeversuppleties
veel toegepast omdat daar het accent eerder
op het onderhoud van de stranden ligt.
Zandaanvoer op het droge
Bij een strand- of duinvoetsuppletie 
wordt een grote hoeveelheid zand naar het
strand gevoerd. Bulldozers brengen het 
vervolgens onder een helling (profiel) die zo
goed mogelijk het evenwichtsprofiel van het
strand benadert, dit om afslag van zand door
de zee te beperken. Numerieke modellerin-
gen maken het mogelijk op voorhand het
best mogelijke profiel te bepalen.
Tenslotte kunnen ook duinen met een
suppletie versterkt worden: hoe groter het
zandvolume van een duin, hoe beter immers
de weerstand tegen de golven en hoe 
veiliger de zeewering.
Moet er nog zand zijn ?
Liefst wat grover zand a.u.b.
Suppleren gebeurt met zeezand. De zand-
korrels dienen een voldoende diameter, en
dus massa, te hebben om het strand een zo
groot mogelijke stabiliteit te geven: 
hoe kleiner en lichter de zandkorrel, hoe
Suppleties kunnen uitgevoerd worden op 
verschillende zones van het strand 
(afdeling Kust, Kustlijnkaarten 1999)
Tijdens een storm rollen zware golven op het strand en slaan zand van het strand af. 
Het zand dat zeewaarts meegevoerd wordt (‘backwash’), wordt afgezet in zee en vormt 
geleidelijk een berm (‘bar’). Het zand van deze berm wordt tijdens kalm weer door de zee
terug naar het strand getransporteerd (bron: Beer Tom (1983), Environmental Oceanography -
An Introduction to the Behaviour of Coastal Waters)
gemakkelijker het zand door de golven 
van het strand wordt afgeslagen. 
Vanuit bouwtechnisch oogpunt gaat de voor-
keur daarom naar grover suppletiezand dan
dat wat natuurlijk op onze stranden aanwe-
zig is. Immers, hoe groter en zwaarder de
zandkorrel, hoe moeilijker de korrel door de
golven zal kunnen meegenomen worden.
Vanuit ecologisch standpunt echter is het
aangeraden dezelfde korreldiameter als deze
van het natuurlijke strand te gebruiken. 
Dan is de milieu-impact immers het kleinst.
Zandkorrels op onze stranden hebben meest-
al een diameter van rond de 200 micron 
(één micron = één duizendste van een 
millimeter). Voor zandsuppleties die uit 
oogpunt kustveiligheid worden uitgevoerd,
gebruikt men zand met een diameter van
250-300 micron. De afmeting van zandkorrels
bepaalt men door een zogenaamde ‘zeving’
die zowel nat als droog kan uitgevoerd 
worden. Hierbij brengt men een zandmonster
aan bovenaan een zeeftoren die opgebouwd
is uit een zevental zeven met steeds, naar de
onderste zeef toe, kleiner wordende maas-
openingen. Op basis van de hoeveelheid
zand korrels die op elke zeef blijft liggen, 
kan men het korrelver delingsdiagram 
opstellen en het percentage aan zandkorrels
met een bepaalde diameter in het zand -
monster bepalen.
Zeezand van de Buiten Ratel bank
Het zand afkomstig van de uitdieping van
verder in zee gelegen vaargeulen komt in
aanmerking voor zandsuppleties. Dat zand
moet een voldoende korreldiameter hebben,
mag geen stenen bevatten en hoort niet 
verontreinigd te zijn. De laatste jaren was
geschikt zand uit de vaargeulen evenwel niet
beschikbaar en zocht men zijn toevlucht tot
zand afkomstig uit de wettelijk vergunde
zandconcessies van de federale overheid.
Enkel binnen deze zorgvuldig geselecteerde
en door de federale overheid bij wet vastge-
legde gebieden op zee mag zand gewonnen
opmaak 23:BinnenRede_2-32  21-10-2008  09:19  Pagina 12
13
worden (zie figuur). Ook de hoeveelheden
zand die geëxploiteerd mogen worden in
deze zones zijn bij wet vastgelegd in zoge-
naamde concessies met de gebruikers. Het
zand van de concessies dat gebruikt wordt
voor zandsuppleties kwam vroeger van de
Kwintebank. Nu komt het van de Buiten
Ratel. Beide zandbanken bevinden zich op
ca. 20 km uit de kust van Oostende-De
Panne (in sector 2).
Technieken voor zandaanvoer
Zand op zee winnen doe je m.b.v. grote
baggertuigen, sleephopperzuigers genoemd.
Deze vaartuigen zijn nog het best te verge -
lijken met grote stofzuigers: ze zuigen een
mengsel van zand en water vanop de 
zeebodem op. Dit mengsel komt vervolgens
in de beun (het ruim van het schip) terecht
(zie foto), waar het zand bezinkt. 
Het overtollige water wordt via overlopen
terug in zee geloosd. Wanneer het bagger-
schip vol is, vaart het terug naar de kust om
de lading zand te lossen. De schepen die
zandsuppleties langs de Vlaamse kust 
uitvoeren hebben veelal een beuninhoud 
van om en bij de 2.500 m3 (de nieuwste
generatie sleephopperzuigers halen meer
dan 40.000 m3 !)
Kleppen
Er bestaan verschillende technieken om
een lading zand op het strand of op de 
vooroever aan te brengen. Een eerste 
methode is het onder water “kleppen” van
zand door een baggerschip. Langs de
Vlaamse kust worden daarbij baggerschepen
gebruikt die bij het lossen in tweeën splijten,
zogenaamde splijthopperzuigers. 
Het schip opent zich onderaan en het zand
zinkt naar de zeebodem. Dit kan natuurlijk
enkel wanneer de waterdiepte voldoende
groot is om boven de stortplaats te varen en
de lading te dumpen via de bodem van het
baggerschip. Deze methode wordt o.a.
gebruikt voor vooroeversuppleties die dan
ook goedkoper zijn dan een strandsuppletie.
De schepen kunnen immers boven de 
stortzone varen en het zand rechtstreeks
vanuit het beun kleppen.
Spuiten
Een tweede methode is het opspuiten.
Hierbij vaart de sleephopperzuiger naar een
aankoppelpunt op zee of in een haven. 
De persleiding wordt aan het schip gekop-
peld. Het zand in het laadruim van het schip
wordt opnieuw vermengd met water en dit
mengsel wordt doorheen een persleiding
naar het strand geperst (zie foto pag. 14). 
Het mengsel vloeit over het strand, de zand-
korrels bezinken en het water stroomt van
het strand af terug naar zee. Hierbij blijft 85-
90% van het opgespoten zand op het strand
achter. 
De federale overheid heeft drie winzones voor zeezand bij wet vastgelegd. 
Enkel  binnen deze controlezones kunnen concessies worden verleend aan mogelijke 
gebruikers. Het zand gebruikt voor strandsuppleties kwam aanvankelijk vooral uit gebaggerde
vaargeulen en vanop de Kwintebank; sinds enkele jaren heeft deze winning zich verplaatst
naar de Buiten Ratel zandbank (FOD Economie)
Het opgezogen mengsel van water en zand komt terecht in het beun van het baggerschip (BV)
opmaak 23:BinnenRede_2-32  21-10-2008  09:19  Pagina 13
14
Opspuiting waarbij de sleephopperzuiger ter hoogte van het aankoppelpunt op zee het 
baggermengsel van zand en water door de persbuis stuwt (AK)
De rainbowtechniek: een baggerschip sproeit het zand-watermengsel rechtstreeks op de
plaats van bestemming (TC)
Beide voorgaande methodes zijn dus
reeds voor zandsuppleties langs onze kust
toegepast.
Rainbowen
Een derde methode is het zogenaamde
‘rainbowen’. Hierbij vaart het baggerschip tot
bij de stortplaats en sproeit het een mengsel
van water en zand (zie foto). De naam 
‘rainbowen’ verwijst naar de regenboog die
bij zonnig weer tijdens het sproeien vaak te
zien is. Deze methode is enkel mogelijk en
economisch rendabel wanneer een schip niet
meer boven de dumpplaats kan varen en 
wanneer de waterdiepte nog steeds te groot
is om droog grondverzet m.b.v. dumpers
mogelijk te maken.
Bulldozerwerk
Bij kleinere strandophogingen lost men
zand op een kade, waarna vrachtwagens het
naar de werkzone transporteren en bull -
dozers het verder profileren. Deze techniek is
relatief goedkoop vermits de belangrijke kost
voor het aanbrengen van de persleiding
wordt vermeden.
Stranden die worden opgehoogd zijn 
tijdelijk afgesloten voor het publiek. Redenen
hiervoor zijn het gevaar van rond rijdende 
tuigen op de werf en van het naar zee 
stromende perswater, maar ook het feit dat
zich in het begin van de opspuiting zeer los-
gepakt zand (‘drijfzand’) vormt waarin men
enkele decimeters kan wegzakken. 
Mag het iets meer zijn ?
Om de stabiliteit van het gesuppleerde
strand nog te vergroten heeft men tal van
oplossingen bedacht. Een Deense techniek
die gebruik maakt van geotextielen maakte
opgang in de jaren ’70 en werd eind de jaren
’70 en begin de jaren ’80 ook aan onze kust
toegepast. O.a. op het strand tussen Bredene
en De Haan (1978–1980) en te Lombardsijde
(1981) probeerde men het suppletiezand
‘vast’ te houden door het op te spuiten 
binnen een dambord van zogenaamde
Longardbuizen. Die werden evenwijdig en
haaks op het strand aangebracht.
Longardbuizen bestaan uit een uitwendig
omhulsel in geweven synthetische vezels en
een inwendig omhulsel in ondoorlatend 
polyethyleen dat hydraulisch wordt opgevuld
met zand. De Longardbuizen werken als
strandhoofden en golfbrekers en gaan de ero-
sie van het strand tegen. Nadeel echter is de
kwetsbaarheid voor beschadiging door gaten
of scheuren in het weefsel. Daarom ook werd
deze techniek snel verlaten langs de Vlaamse
kust. Enkele restanten van Longardbuizen
getuigen nu nog plaatselijk van deze toepas-
sing uit het verleden (zie foto).
Toevoeging van bepaalde stoffen (bv.
cement of een ander bindmiddel) aan het
zand kan  de zandkorrels chemisch aan elkaar
doen kitten. De laatste (r)evolutie is deze
Enkele restanten van Longardbuizen getuigen nu nog van een strandbeschermingsexperiment 
uit eind de jaren ’70, begin de jaren ‘80 (AK)
Aanvoer van zand langs de Vlaamse Kust, resp. in 2004 en 2007 (AK)
2004
2007
opmaak 23:BinnenRede_2-32  21-10-2008  09:19  Pagina 14
15
waarbij men bepaalde aërobe bacteriën 
in het zand injecteert. Onder speciale omstan-
digheden kunnen deze bacteriën 
calciumcarbonaat (CaCO3) produceren. 
Dit calciet ‘kleeft’ de zandkorrels a.h.w. aan
elkaar zodat er een brokkelige zandsteen 
ontstaat. De ecologische impact hiervan is 
echter niet of nauwelijks gekend. In Australië,
Nederland én België wordt nog volop onder-
zoek gevoerd naar deze methode.
Tenslotte kan het plaatsen van strand hagen
en zandschermen het eolisch zandtransport
langs onze kust beperken. Zand dat met de
wind wegwaait wordt door de hagen en scher-
men tegengehouden zodat deze stranden
boven de hoogwaterlijn zand winnen.
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
x 
10
00
 m
3
1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Strandsuppletie
Badstrandophoging
Strandsuppleties langs de
Vlaamse Kust
Langs de Vlaamse kust worden er sinds 
de jaren ’70 regelmatig strandsuppleties 
uitgevoerd. Deze strandsuppleties vinden 
normaal plaats buiten de vakantieperiodes
zodat de hinder voor toeristen tot een mini-
mum beperkt wordt. Voor vogels is de periode
van augustus tot april de beste periode om te
suppleren. Op de Vlaamse stranden wordt de
laatste jaren gemiddeld een 500.000 m3  
zand per jaar opgespoten of met vracht -
wagens aangevoerd (zie figuur boven). 
De piek in 2004 heeft o.a. te maken met de
aanleg van het noodstrand voor de zeedijk 
van Oostende centrum (zie figuur onder).  
Hoeveelheden zand die gedurende de laatste 15 jaar werden gesuppleerd langs de
Vlaamse kust (Kustkompas)
Toekomst voor de Vlaamse 
stranden?
De huidige suppletiewerken kunnen de kust
op lange termijn niet voldoende beschermen
tegen het geweld van de zee. In het kader van
een “Geïntegreerd Kust veiligheidsplan” worden
maatregelen uitgewerkt om de ganse kustlijn
tot 2050 te beschermen tegen superstormen
rekening houdend met de verwachte stijging
van de zeespiegel. Hierbij zal een afweging
gebeuren van de verschillende mogelijke kust-
beschermingsmaatregelen op basis van ‘kos-
ten-baten’-analyses en milieueffecten. Het staat
nu al vast dat grote delen van onze kust nog ver-
stevigd zullen moeten worden door middel van
grootschalige strandsuppleties. 
AK
opmaak 23:BinnenRede_2-32  21-10-2008  09:20  Pagina 15


Meegroeien met de zee dankzij strandsuppleties

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive