Berteloot, M.

Vermeersch, L.

Verwaest, T.

Open Marine Archive

Muistromen: 
een gevaar voor strandtoeristen
Iedereen die al in de Noordzee heeft
gezwommen, zal ondervonden hebben dat
deze 'plas' soms gevaarlijke verrassingen in
petto heeft. Zonder dat je het verwacht, kom
je wel eens in verraderlijke en onverwachte
stromingen terecht, die je van het strand doen
wegdrijven. De meeste baders komen er met
de schrik van af, maar toch blijft het opletten
geblazen! Wat veroorzaakt nu eigenlijk die
gevaarlijke stromingen en waar moet je als
stoere zeezwemmer op letten? We vroegen
het aan de ingenieurs begaan met strand-
beheer en gingen ook te rade bij de strand-
reddingsdiensten.
Eerst de ingenieurs aan het 
woord: “een muistroom is geen
kleintje!”
Muistromen of 'rip currents' (in het Engels)
zijn plaatselijke, sterke stromingen van het
strand richting zee. De benaming is afgeleid
van het begrip 'mui', d.i. een geul op het
strand en de vooroever die loodrecht op de
kust is geöriënteerd en waarlangs een 
aanzienlijk deel van de afvoer van het water
naar de zee plaatsvindt. Muistromen worden
veroorzaakt door een complex samenspel van
natuurlijke krachten (zoals het getij, de gol-
ven en de wind) met de bodem van het strand
en de aangrenzende zee. Waar constructies
zoals strandhoofden of havendammen op het
strand gebouwd zijn, beïnvloeden deze het
stromingspatroon en dus ook de muistromen.
En ook dit is niet zonder gevaar, zo blijkt.
In principe komen muistromen voor in elke
kustzone. Het aantal en de sterkte van de
muistromen is echter verschillend. In een
natuurlijke kustzone zonder constructies is
over het algemeen het aantal en de sterkte
van de muistromen (hier ook wel 'vrije 
Aanrollende golven, de zeewind en/of het
getij brengen water naar de kust. Het water dat
vervolgens het strand oploopt, zoekt eerst een
weg evenwijdig met de kust. Vervolgens kan het
via een smalle, maar gevaarlijke muistroom
terug naar zee stromen 
Eens ver genoeg in zee zal de muistroom al snel uitwaaieren en zijn kracht en snelheid 
verliezen. Doordat er zand en slib wordt meegesleurd, resulteert dit in een typische sedimentpluim,
zoals op dit luchtbeeld te zien is ter hoogte van het uiteinde van de strandhoofden 
12
muistromen' genoemd) groter als de drijven-
de natuurlijke krachten (getij, golven en wind)
sterker zijn. In een kustzone met strandhoof-
den en havendammen hebben deze construc-
ties een dubbel effect op de muistromen 
(hier 'geforceerde muistromen' genoemd). 
De constructies zorgen er enerzijds voor dat
de strandzone gedeeltelijk afgeschermd
wordt van de drijvende krachten, maar ander-
zijds treedt er een concentratie van stromin-
gen op nabij de constructies. Er is dus minder
kans op muistromen, behalve in de nabijheid
van de constructies. 
VL
MDK
Hoe ontstaan muistromen?
Muistromen kunnen aangedreven worden
door het getij, door de golven, door de wind,
of door een combinatie van deze laatste. 
Bij opkomend getij (vloed) stroomt er water
van de zee naar het strand; bij afgaand getij
(eb) stroomt het water van het strand naar de
zee. Bij springtij - elke twee weken, telkens
twee dagen na nieuwe of volle maan - is het
getij sterker en dus ook de kans op muistro-
men groter. Golven voeren het water nabij de
oppervlakte naar het strand
en dat water moet natuurlijk
zijn weg terug naar zee vin-
den. Als de wind van zee
naar land waait, wordt het
water aan de oppervlakte
meegesleept richting strand
om vervolgens via gevaar-
lijke onderstromingen terug
naar zee te stromen.
13
Muistromen herkennen is niet eenvoudig. Zelfs een ogenschijnlijk kalm zeeoppervlak kan 
een sterk zeewaartse onderstroming maskeren 
Als het water dat zeewaarts stroomt in 
een betrekkelijk smalle strook geconcen-
treerd wordt, dan ontstaat plaatselijk een
sterke stroom terug naar zee, die zich voor
een belangrijk deel onder het oppervlak situ-
eert: een muistroom. Die zijn gevaarlijker dan
je op het eerste zicht zou denken. Niet alleen
kunnen ze snelheden tot 2,5 m/s (of 9 km/u)
bereiken, d.i. meer dan wat een Olympisch
zwemkampioen haalt! De kracht en de snel-
heid van zo'n stroming kan vlug veranderen,
wat ze extra verraderlijk maakt.
Over het algemeen strekt een muistroom
zich uit van aan het strand tot enkele honder-
den meters ver in zee. Daar zal de muistroom
uitwaaieren en het grootste deel van zijn
kracht en stroomsnelheid verliezen. Soms zijn
de typische sedimentpluimen te herkennen,
die ontstaan ten gevolge van deze muistro-
men.
Het zeewaarts stromend water kiest
steeds de gemakkelijkste weg en die loopt
tussen de zandbanken of net naast een
strandhoofd of staketsel. Constructies zorgen
er ook voor dat stromingen die bestaan even-
wijdig met de kust  (getij-, golfgedreven- of
windgedreven stromingen) zeewaarts afgebo-
gen worden. Nabij constructies komen muis-
tromen dan ook het vaakst voor. Dat is
meteen een reden waarom de redders je er op
attent maken niet te dicht bij harde construc-
ties in zee te zwemmen. Wegblijven is dus 
de boodschap!
Muistromen herkennen is 
niet eenvoudig
Aan onze kust is het niet zo eenvoudig om
muistromen op te sporen. Vooreerst is het van
belang om te weten waar ze kunnen voor-
komen. We zagen reeds dat de kans op mui-
stromen groter is nabij constructies en je dus
maar beter de nabijheid van strandhoofden of
havendammen mijdt. Ook een bedriegelijk
kalm wateroppervlak kan een teken aan de
wand zijn, want dat kan betekenen dat er een
sterke zeewaartse stroming plaatsvindt onder
water. De stroming sleurt de waterdeeltjes
zeewaarts en belemmert daarmee elke ande-
re beweging van de waterdeeltjes. De sterke
stroming smoort de bewegingen aan het
wateroppervlak in de kiem. De sedimentplui-
men, die het zeewater bruin kleuren ter hoog-
te van bv. muistromen, zijn aan onze kust veel
minder zichtbaar. Het water van de zee bevat
immers al behoorlijk veel materie in suspen-
sie, waardoor het contrast tussen een 
muistroom en de omgeving minder opvalt.
Meestal is een sedimentpluim overigens
slechts zichtbaar vanuit de lucht, en heb je er
als strandrecreant dus niet veel aan.
Als je op het strand vaststelt dat de 
waterlijn op een bepaalde plaats iets meer
zeewaarts gelegen is dan langs de rest van
het strand, kan dat wijzen op een lokale, ster-
kere zeewaartse stroming. Deze stroming
sleurt het water de zee in en doet de waterlijn
verplaatsen richting zee. Wees ook daar 
extra oplettend! De redders die toezicht 
houden in de zwemzones zijn getraind om
muistromen te herkennen. Volg dus steeds
hun instructies!
Wegens de complexiteit van het fenomeen
en het groot belang voor de veiligheid van
baders worden er internationaal wetenschap-
pelijke onderzoeken gewijd aan muistromen.
Zo zijn er studies die muistromen opvolgen
met videocamera's die vast opgesteld staan
bijvoorbeeld op het dak van een gebouw
langs de zeedijk. Ook wordt de relatie tussen
de vorm van de strandbodem en de muistro-
men bestudeerd. Muistromen kunnen een
lokale uitschuring van de bodem veroorzaken.
Omgekeerd, zorgt een lokale verdieping
dwars op het strand ervoor dat op die plek
een grotere kans bestaat op het voorkomen
van een muistroom. In dit verband is het ook
niet onlogisch dat er een effect is van het uit-
voeren van zandsuppleties op het voorkomen
van muistromen. Het profiel en de lengte van
een zandsuppletie wijzigt immers de morfolo-
gie van de zeebodem, die op zijn beurt een
belangrijke invloedsfactor is bij het onstaan
van muistromen. Andere onderzoeken beogen
om de sterkte en het aantal muistromen te
kunnen voorspellen in functie van de weer-
somstandigheden. Zo is in 2005 in de bad-
plaats Egmond aan Zee in Nederland ontdekt
dat vooral de golfhoogte de grootte van de
muistromen bepaalt. 
En wat vinden de strandredders
van die muistromen?
Het Wielingenzwembad, waar François
Knudde hoofdredder is, ligt vlak aan zee bij de
Rotonde in Wenduine. Daar ontmoet ik
(n.v.d.r.: Leen V.) hem voor dit interview. In het
bureau waar de heer Knudde mij ontvangt, is
het een drukte van jewelste: rinkelende tele-
foons en medewerkers die hem van alles vra-
gen en zeggen. Tussendoor vertelt hij enthou-
siast over zijn mooi beroep en het niet te
onderschatten gevaar van de muistromen 
in zee.
De reddingsdienst van De Haan en van alle
andere kustgemeenten situeert zich binnen
de Intercommunale Kustreddingsdienst 
West-Vlaanderen (IKWV). De intercommunale
is een openbare dienst met als opdracht de
veiligheid van de baders, zwemmers en water-
sporters aan de kust te waarborgen en zo
mede het toerisme te bevorderen. 
Zij streeft dit doel na o.a. door het organise-
ren, coördineren en begeleiden van de kust-
reddingsdiensten. De cijfers bewijzen dat
deze aanpak werkt: tussen 1960 en 1979 ver-
dronken er nog meer dan 160 mensen aan
onze kust. Na de oprichting van de IKWV in
1982 daalde het aantal verdrinkingen 
spectaculair. Tegenwoordig zijn verdrinkingen
aan onze kust zeldzaam (0-5 per jaar) en veel-
al te situeren op plaatsen en tijdstippen dat er
geen bewaking is voorzien.
Wat is het gevaar van muistromen?
Als redder is het van het grootste belang
een goede kennis van de wind en de stromin-
gen te hebben en dat krijg je pas na jarenlan-
ge ervaring. Als redder in opleiding leer je dat
de stroming bij opkomend tij van het Kanaal
richting Nederland gaat en bij eb van
Nederland richting Frankrijk stroomt, maar
het is veel complexer dan dit. Wat de grootste
invloed uitoefent, zijn de windrichting en con-
structies zoals strandhoofden of bv. de roton-
de in Wenduine. Lichte voorwerpen, zoals
strandballen, zullen meedrijven met de wind
terwijl zwaardere zaken, zoals zwemmers,
meegesleurd worden met de stroming. 
Voor een leek of een onervaren redder is dit
verwarrend. Daarom zullen de redders, in
zones waar zich strandhoofden bevinden, de
zwemmers 'tegen stroming steken'. Door te
anticiperen op de stroming en hen zo ver
mogelijk van het strandhoofd (waarheen de
MD
14
WEETJE
Aan onze korte Vlaamse kust vallen er niet
elk jaar verdrinkingen te betreuren. Aan de
veel langere Nederlandse kust zijn mui-
stromen de oorzaak van enkele doden per
jaar. In de VS bedraagt dat aantal jaarlijks
zo'n honderd verdrinkingen. In Nederland
is er alleen lokaal aandacht voor het
gevaar van muistromen, terwijl in de VS en
Australië landelijke campagnes worden
gevoerd. 'Rip currents' zijn de oorzaak van
80% van de strandreddingsacties in de VS
(zo'n 50.000 per jaar).
stroming gaat) te laten zwemmen is de kans
op afdrijven minder groot. Zo is er in de buurt
van de rotonde bij hoogwater een zeer
gevaarlijke, sterke stroming: de golven vloei-
en tegen de dijk en keren terug, waardoor de
stroming vooraan op het strand de zwemmers
in zee trekt. 'Niet te ver gaan' als goede raad
heeft dan natuurlijk geen zin. In een dergelijk
geval zullen de redders de zwemmers dan ook
in het midden tussen de strandhoofden laten
zwemmen. Het is uiteraard zeer belangrijk om
de redders steeds in dezelfde zones te werk
te stellen om zo hun ervaring maximaal te
benutten. Elke zone is immers volledig anders
en enkel ervaring die ter plaatse is opgedaan,
heeft nut.
Welke opleiding krijgen de redders?
De opleiding wordt gegeven door de
WOBRA (West-Vlaams Opleidingscentrum
voor Brandweer-, Reddings- en Ambulance-
diensten: www.wobra.be). Dit is een vzw die
werkt met subsidies van de provincie en het
ministerie van Binnenlandse Zaken. 
De opleiding vindt, op een zwemproef in zee
na, volledig plaats in het zwembad en duurt
van september tot april. De praktijk leren 
de redders hoofdzakelijk door ervaring en
door de begeleiding van de hoofdredders en
andere meer ervaren teamgenoten. Enkel wie
een bijkomend brevet behaalt voor hoofdred-
der en voldoende jaren dienst heeft, kan in
vast verband werken als redder. Vroeger werk-
te een redder elke dag van Pinksteren tot 
september, later werd dit verminderd tot twee
Als redder in opleiding leer je dat de stroming bij opkomend tij van het Kanaal richting Nederland gaat en bij eb van Nederland richting Frankrijk
stroomt, maar het is veel complexer dan dit. Wat de grootste invloed uitoefent, zijn de windrichting en constructies zoals strandhoofden. 
In de buurt van de rotonde te Wenduine bv. is er bij hoogwater een zeer gevaarlijke, sterke stroming: de golven vloeien tegen de dijk en keren terug,
waardoor de stroming vooraan op het strand de zwemmers in zee trekt. Afstand houden van deze constructie is dan ook aangeraden 
maanden en tegenwoordig werken de redders
nog een maand van 23 dagen. Dit betekent
dat de broodnodige ervaring moeilijker op te
bouwen is.
Welke tips heb je voor zwemmers?
Het is belangrijk dat je steeds in een
bewaakte zone zwemt. Zelfs als je denkt niet
te ver te gaan, kan je in een uitstromende
'kel' (of mui) terechtkomen en in zee gesleurd
worden. Redders patrouilleren weliswaar ook
in onbewaakte zones, maar uiteraard enkel
als ze hun bewaakte zone met een gerust hart
even kunnen verlaten. Wanneer je toch dieper
in zee getrokken wordt, zwem dan mee rich-
ting zee tot je in een normale stroming
terechtkomt en terug kunt zwemmen naar het
strand. Of als de stroming richting een strand-
hoofd stroomt, laat je dan meedrijven tot daar
en klim erop. Panikeer vooral niet!
Francois Knudde, hoofdredder in De Haan
VL
MDK
15
• Ga nooit alleen of buiten de bewaakte zones zwemmen!
• Blijf weg van strandhoofden, pieren en andere constructies. Volg ook steeds de 
aanwijzingen van de reddingsdienst.
• Geraak je toch in moeilijkheden? Blijf vooral kalm en probeer niet tegen de stroom in te 
zwemmen. Je tracht het best om evenwijdig met de kust te zwemmen, om uit de mui-
stroom te geraken. Eens je uit de stroming bent, probeer je naar het strand te zwemmen.
Indien dat niet lukt, laat je je best gewoon meedrijven tot de stroming minder sterk wordt.
• Probeer de aandacht te trekken door te roepen of - als je kunt - door met je arm 
te zwaaien.
Zwemmen hoort enkel in bewaakte zones. Immers zelfs als je denkt niet te ver te gaan, 
kan je in een uitstromende 'kel' (of mui) terechtkomen en in zee gesleurd worden 
Heb je tot slot nog een anekdote voor
de lezers van de Grote Rede ?
Ooit, jaren geleden, was er door de 
stroming een kind afgedreven dat gered
moest worden.  Eén van de redders die
bekend stond als een erg goeie zwemmer
zwom erheen zonder reddingsvest. 
Hij wist van zichzelf dat hij een sterke zwem-
mer was en bovendien hindert een reddings-
vest je altijd enigszins in je bewegingsvrijheid.
Het incident liep goed af en iedereen was
tevreden. 's Anderendaags zag ik de bewuste
redder op het strand met een reddingsvest
aan…  Toen pas vertelde hij dat hij - ondanks
zijn ervaring - geschrokken was van de sterke
stroming en bijna in paniek was geraakt. Uit
voorzorg had hij alvast zijn reddingsvest aan-
getrokken…
Tips voor een veilige zwembeurt
• Zie je iemand in de problemen?
Waarschuw dan zo snel 
mogelijk een redder, 
tracht de drenkeling iets
drijvend (reddingsband of 
-vest, opblaasbal) toe te 
gooien en hang vooral de 
held niet uit: veel mensen 
komen zelf in de problemen 
als ze iemand proberen te 
redden...
• De websites www.muien.nl en www.
ripcurrents.noaa.gov/ bieden heel degelijke, 
actuele informatie over muistromen.
• Nog meer tips over veilig zwemmen in zee in de
brochure 'Veilig zwemmen in zee - Hier begin je
mee', uitgegeven door de IKWV en op de website
www.ikwv.be.
• De nieuwe 'Strandgids. Het Vlaamse strand,
geomorfologie en dynamiek' (De Moor 2006) geeft
een gedetailleerd beeld van hoe de wind-, golf- en
tijgedreven processen de vorm van een strand
bepalen - ISBN 90-810081-3-7. 
Miguel Berteloot1, Toon Verwaest2
en Leen Vermeersch1
1 IVA Maritieme Dienstverlening en Kust,
afdeling Kust
2 Waterbouwkundig Laboratorium 
met medewerking van dhr. Francois Knudde, hoofdredder
De Haan en dhr. Albert Serpieters, secretaris IKWV
Zijn er bepaalde zones gevaarlijker
dan andere?
Elke zone kan gevaarlijk zijn. Maar in som-
mige onbewaakte zones komen toch tamelijk
veel baders, terwijl net daar veel muien voor-
komen. Dit is bijvoorbeeld het geval in de
zone Zwarte Kiezel (De Haan).
Kun je zien waar de stroming gevaar-
lijk is?
Je kunt de stromingen helemaal niet zien
en dat is wat ze zo gevaarlijk maakt. 
Alle muistromen zijn gevaarlijk voor zwem-
mers en hun belang is zeker niet overroepen.
Zelfs een ervaren zwemmer kan verrast wor-
den door de kracht van zo'n stroming. 
Het vraagt gemakkelijk 10 jaar ervaring om
alle aspecten correct in te schatten. Ook zand-
banken - die ook al niet zichtbaar zijn vanop
het strand - kunnen zo'n muistroom 
veroorzaken.
IKWV
Meer info
VL


Muistromen: een gevaar voor strandtoeristen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive