Brouwers, J.

Peeters, B.

Open Marine Archive

Door Johan Brouwers* en Bob Peeters*---------------------------------------------------------------------------------- 
 
Klimaatscenario’s voor Vlaanderen en impact op de 
waterhuishouding 
 
In december 2009 publiceerde de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) de Milieuverkenning 
2030. Deze verkenning onderzoekt hoe het milieu in Vlaanderen de komende decennia kan 
evolueren en welke impact het beleid daarop kan hebben. Specifiek voor klimaatverandering 
werden voor het eerst de resultaten van 11 recent afgelopen of nog lopende 
onderzoeksprojecten gebundeld. Daarbij werd het beeld van mogelijke klimaatverandering 
voor Vlaanderen in de 21
ste
 eeuw scherp gesteld, en werden mogelijke effecten op 
wateroverlast en -tekort gekwantificeerd en beleidsaanbevelingen geformuleerd. 
 
Tot voor 2004 waren er nauwelijks onderzoeksresultaten beschikbaar over de mogelijke 
klimaatverandering die Vlaanderen of België te wachten staat. De laatste jaren kwam het onderzoek 
hieromtrent in een stroomversnelling. In samenwerking met de K.U.Leuven, de UGent en het 
Waterbouwkundig Laboratorium bracht de VMM de beschikbare onderzoeksresultaten samen met de 
bedoeling er beleidsrelevante conclusies uit te destilleren. Uit de doorrekeningen van mondiale 
emissiescenario’s voor broeikasgassen met 12 gekoppelde mondiale en regionale klimaatmodellen 
zijn 3 klimaatscenario’s voor Vlaanderen afgeleid:  
 Het nat klimaatscenario leidt tot de grootste toename van neerslagdebiet dat oppervlakkig 
afstroomt, hoogwater langs rivieren, overstromingen, bodemvocht- en grondwaterstanden in de 
winter. 
 Het droog klimaatscenario leidt tot de grootste problemen met laagwater en lage 
grondwaterstanden tijdens droge zomerperiodes. 
 Het gematigd klimaatscenario leidt tot gematigde resultaten, voor zowel hoog- als laagwater en 
zowel natte als droge periodes. 
Temperatuur, verdamping, wind en zeeniveau 
De 3 Vlaamse klimaatscenario’s wijzen eenduidig op een stijging van de omgevingstemperatuur, en 
dit voor alle maanden van het jaar. Zo komt de gemiddelde temperatuur in de wintermaanden eind 
deze eeuw (2071-2100) 1,5 °C à 4,4 °C hoger te liggen dan in de referentieperiode (1961-1990). Voor 
de zomermaanden bedraagt de toename gemiddeld tussen +2,4 °C en +7,2 °C. Ook de temperatuur 
op de warmste en koudste dagen zal duidelijk stijgen, met meer erg warme dagen en minder 
vriesdagen tot gevolg. Deze verwachtingen bevestigen de trend waargenomen in de metingen van 
afgelopen decennia.  
Door de temperatuurstoename zal ook de verdamping toenemen, zowel in de winter als de zomer (bv. 
tot +73% in de maand augustus). De windsnelheid zou vooral in de wintermaanden 10 tot 20% hoger 
komen te liggen tegen het eind van de 21
ste
 eeuw.  
Voor het zeeniveau aan de Vlaamse kust wordt een versnelde stijging van het zeeniveau verwacht: 
nog +20 cm à +200 cm deze eeuw. Een veranderend windklimaat kan ook de frequentie en de grootte 
van windgolven op de Noordzee wijzigen, en dus ook de kans op hoogwater vergroten langs de 
Vlaamse kust en in getijdengevoelige rivieren zoals de Schelde. 
Neerslagpatronen 
 
De neerslag zal toenemen in de winter. De neerslagverandering in de zomer is complexer:  
 De totale neerslaghoeveelheden worden waarschijnlijk kleiner. 
 Er zouden minder regenbuien optreden. 
 De hevige zomeronweders kunnen extremer zijn en zullen zich vaker voordoen. 
 
Figuur 1 geeft een overzicht van de veranderingen in maandgemiddelde neerslag tegen het einde van 
deze eeuw. De mondiale klimaatmodellen vertonen een grotere spreiding aan neerslagveranderingen 
als gevolg van de grotere set aan emissiescenario’s die voor deze modellen beschikbaar was. De 
regionale klimaatmodellen zijn echter geografisch nauwkeuriger. De sterkste daling in zomerneerslag 
wordt gevonden voor het droog klimaatscenario en de maand augustus. De maandgemiddelde 
neerslag zou er met 76 tot 78 % afnemen ten opzichte van de huidige situatie. Rekening houdend met 
de grote onzekerheden kan die reductie ook 17 à 43 % bedragen (gematigd klimaatscenario), 
nauwelijks 8 % (nat klimaatscenario met regionale modellen) of zelfs omslaan in een toename (nat 
klimaatscenario berekend met mondiale klimaatmodellen). Voor de maand januari wordt de sterkste 
neerslagtoename verwacht (van nauwelijks verandering tot een toename met 64 %). 
 
Figuur 1: Wijziging van de maandgemiddelde neerslag volgens de drie klimaatscenario’s 
(Ukkel, scenarioperiode 2071-2100 vergeleken met referentieperiode 1961-1990) 
 
 
‘Regionaal’ duidt op resultaten van regionale klimaatmodellen. ‘Mondiaal’ betreft resultaten van mondiale klimaatmodellen. 
 
Wat de meest extreme neerslagperiodes betreft blijkt bijvoorbeeld dat dagen met een 
neerslaghoeveelheid die zo groot is dat ze zich maar eens om de tien jaar voordoet, een hoeveelheid 
neerslag zullen kennen die tot een factor 2,5 hoger ligt dan in de referentieperiode. De inschatting van 
uitzonderlijke gebeurtenissen kent echter een grotere onzekerheid dan de scenarioresultaten voor 
maandgemiddelde neerslag. 
De mogelijke neerslagverandering vertoont ook kleine regionale verschillen binnen België. In de 
kuststrook ligt de verandering 10 % hoger dan in het binnenland, zowel voor de zomerperiode als voor 
de winterperiode. Voor de zomerperiode betekent dit dat de neerslagdaling in de kuststrook minder 
sterk is (het toekomstige klimaat ligt er dichter bij het huidige klimaat). In de winterperiode zorgt een 
bijkomende neerslagtoename met 10 % voor een sterkere vernatting van de kuststrook. 
Wateroverlast en –tekort 
De doorrekening van het nat, het gematigd en het droog klimaatscenario tot 2100 laat toe de invloed 
te bestuderen op hoog- en laagwaterdebieten (neerslagafstromingsdebieten) naar rivieren in 
Vlaanderen. De conclusies liggen voor alle rivieren in dezelfde lijn: 
• Laagwater in de zomer: door de sterke daling in de zomerneerslag en de toename in de 
verdamping daalt het debiet aanzienlijk. Tijdens droge zomers kunnen de laagste rivierdebieten 
met meer dan 50 % dalen. Hierdoor kan de kans op watertekort aanzienlijk toenemen. 
• Hoogwater in de winter: de sterke toename van de verdamping compenseert voor een groot deel 
de toename in de winterneerslag. Piekafvoeren in de rivieren nemen in het meest ongunstige 
scenario met maximaal 35 % toe.  
• Hoogwater in de zomer: de meeste klimaatmodellen voorspellen een toename in de frequentie en 
de omvang van hevige zomeronweders, zodat ook een toename van riooloverstromingen (en 
kleinere waterlopen) te verwachten valt. De effecten van klimaatverandering op 
riooloverstromingen en de implicaties ervan kwamen al uitgebreid aan bod in een vroeger nummer 
van dit tijdschrift (november/december 2009). 
Overstroming vertaald naar economisch risico 
De effecten van klimaatverandering op hoog- en laagwaterdebieten in de Vlaamse waterlopen werden 
verder doorgerekend naar het mogelijke economische risico als gevolg van overstromingen. Dit 
overstromingsrisico wordt omschreven als de gemiddelde verwachte schade per oppervlakte en per 
tijdseenheid, uitgedrukt in euro per m² en per jaar. Daarbij wordt de schade op een bepaalde locatie 
vooral bepaald door het landgebruik en de lokale sociaal-economische context.  
De figuur geeft per zone uit de Vlaamse Hydrografische Atlas (VHA-zone) de verhouding weer van het 
risico onder een klimaatscenario met het huidige risico. Groen duidt op een daling van het 
overstromingsrisico, rood op een stijging. Het totale risico voor het gemodelleerde deel van Vlaanderen 
daalt fors in het droog klimaatscenario (-56 %). In het gematigd klimaatscenario is er op Vlaams niveau 
een veel kleinere daling van het risico (-8 %). Hier en daar treedt er al een stijging van het risico op. In 
het nat klimaatscenario is er voor elk bekken een stijging van het risico: +33 % op Vlaams niveau.  
 
Figuur 2: Evolutie van het overstromingsrisico bij het huidig landgebruik als gevolg van de drie 
klimaatveranderingsscenario’s tegen 2100 
 
De klimaatverandering beïnvloedt duidelijk het overstromingsrisico. Maar zeker in het dichtbebouwde 
Vlaanderen hangt de kans op overstromingen, en meer nog de kans op schade, in zeer belangrijke 
mate af van de ruimtelijke ordening. Daarom werden ook overstromingsrisico’s berekend bij twee 
landgebruiksscenario’s. Daaruit blijkt ondermeer dat het mogelijk is de bevolkingstoename (+12 % 
tegen 2030) op te vangen zonder een bijkomende stijging van het overstromingsrisico. Daartoe is het 
nodig de toename van bebouwde zones in overstromingsgebieden beperkt te houden en een deel 
landbouw in overstromingsgebied om te zetten in natuur. 
Naast de schade door wateroverlast is het belangrijk oog te hebben voor de schade door watertekort. 
In elk klimaatscenario voor Vlaanderen stijgt de kans op droge periodes en worden deze periodes 
extremer. Die schade kon echter nog niet gekwantificeerd worden. 
Omdat de effecten van klimaatverandering op wateroverlast in Vlaanderen nog verschillende kanten 
uit kunnen, moeten waterbeheerders zoeken naar ingrepen die vlot bij te sturen zijn en onder 
verschillende omstandigheden nuttig zijn. Zowel om het overstromingsrisico te beperken, als om 
watertekorten te voorkomen en op te vangen. 
 
* Beide auteurs zijn werkzaam bij de dienst Milieurapportering van de Vlaamse Milieumaatschappij. 
 
Dit artikel is gebaseerd op Hoofdstuk 11 ‘Klimaatverandering en waterhuishouding’ van de 
Milieuverkenning 2030, raadpleegbaar op http://www.milieurapport.be/nl/publicaties/milieuverkenning-
2030  


Klimaatscenario's voor Vlaanderen en impact op de waterhuishouding

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive