The presence of the nudibranch Facelina auriculata (O.F. Müller, 1776) on Eudendrium arbuscula Wright, 1857, in the Oosterschelde (Eastern Scheldt, The Netherlands) is reported. This is the first documented record of E. arbuscula from the Netherlands. The change of name from Facelina coronata (Fornes & Goodsir, 1839) into F. auriculata (O.F. Müller, 1776) is discussed

Van Moorsel, G.

Vervoort, W.

Open Marine Archive

3 9
DE NAAKTSLAK FACELINA AURICULATA (O.F. MÜLLER, 1776) OP
EUDENDRIUM ARBUSCULA WRIGHT, 1859: NIEUWE NAMEN, OUDE
BEKENDEN - GODFRIED VAN MOORSEL EN WIM VERVOORT
Op 8 oktober 1998 vonden Hans Waardenburg en de eerste auteur bij Gorishoek
(Tholen) een roze naaktslak met een blauw iriserende glans en een vlekkerige
tekening aan de voorzijde van de cerata, direct onder de top (Foto 3). Na
consultatie van Peter van Bragt bleek het te gaan om een zeldzame ringspriet-
slak die hier bekend stond als Facelina coronata. Bij de verwante Facelina
bostoniensis (Foto 4), in Nederland veel algemener, ontbreken de boven-
genoemde kenmerken.
FACELINA CORONATA OF F. AURICULATA?
De naamgeving van F. coronata is nogal complex. Vroeger waren er twee
Facelina’s in Nederland bekend: Facelina curta (of F. drummondi) en F. coronata.
Van Benthem Jutting & Engel (1936) twijfelden echter al of ze niet met dezelfde
soort te maken hadden. Swennen (1961) onderzocht de door deze auteurs
genoemde verschillen aan de hand van levende slakken en concludeerde dat
die verschillen onhoudbaar waren voor een soortonderscheid. Hij voegde ze
dan ook samen onder de naam F. coronata. Toen bleek dat er een vergelijkbare
Facelina in Amerika voorkwam en wel onder de naam F. bostoniensis, kreeg
deze naam prioriteit en werd daarom gebruikt voor beide Facelina’s in Swennen
& Dekker (1987). Wel noemen zij in hun K.N.N.V. mededeling twee vormen en
vermelden dat deze vaak als aparte soorten worden beschouwd: de eigenlijke
F. bostoniensis (de oude F. curta) en F. coronata. Ze verwijzen daarbij naar
Thompson & Brown (1984) die bij het onderscheid met name afgaan op kleur-
patronen; i.e. andere criteria dan die op grond waarvan Swennen (1961) de
soorten samenvoegde. Er is dus wel degelijk een criterium om de twee soorten
te onderscheiden en dat wordt vandaag de dag niet meer betwist.
Dat tegenwoordig de naam F. auriculata wordt gebruikt in plaats van F. coronata
komt door de beschrijving en een nogal primitieve tekening (fig. 1) van O.F.
Müller uit respectievelijk 1776 en 1806 onder de naam Doris auriculata.
Swennen (1961) wilde de naam F. auriculata niet gebruiken voor zijn ‘soort’
omdat hij de beschrijving onvoldoende vond en uit de tekening niet kon
CONCEPT - Zeepaard 65(2), maart 2005
4 0
CONCEPT - Zeepaard 65(2), maart 2005
foto 3. Facelina auriculata, Gorishoek 8 oktober 1998 (foto: Bureau Waardenburg bv).
foto 4. Facelina bostoniensis, Marsdiep Texel 4 juli 1978 (foto: Godfried van Moorsel, ecosub).
4 1
opmaken dat het om een
Facelina ging. Thompson &
Brown (1976) gebruiken F.
auriculata, met de toevoe-
ging coronata als variëteit.
Later vonden Thompson &
Brown (1984) ook dat de
naam F. auriculata niet
gebruikt kon worden, maar
dat kwam omdat deze
auteurs aan de hand van
de gebrekkige beschrijving
van Müller geen onderscheid
konden maken tussen de
beide soorten. Wel meen-
den zij eruit op te kunnen
maken dat het duidelijk
een Facelina betrof (op de tekening uit 1806 gaan ze helaas niet in). Zowel
Swennen (1961) als Thompson & Brown (1984) gaven daarom de voorkeur
aan de naam F. coronata en na hen nog vele anderen. Tien jaar later duikt in
Picton & Morrow (1994) toch weer de naam F. auriculata op. In 2001 zette
Picton een stukje over deze kwestie op het “sea slug forum” (zie Picton, 2001).
Ook de tekening van Müller (fig. 1) is daarop te zien. De rhinoforen lijken
geringd, hetgeen inderdaad op een Facelina duidt. De cerata zijn overduidelijk
in gescheiden clusters geplaatst, op grond waarvan we mogen concluderen
dat het F. auriculata betreft.
De ontwikkeling van de naamgeving wordt nog eens geïllustreerd in Tabel 1.
Hierin staat nog maar een deel van namen die in de loop der tijd werden
gebruikt. Door dit soort naamsveranderingen is het niet altijd duidelijk op
welke soort een oudere vondst betrekking heeft. De benodigde afbeeldingen
in kleur ontbreken meestal. Op grond van de nu gehanteerde soortkenmerken
dateert de eerste betrouwbare waarneming van F. auriculata in Nederland uit
1992 (Van Bragt, 2004) en was de vondst bij Gorishoek de tweede. Uit het
bovenstaande moge echter duidelijk zijn dat de soort onder een andere
naam al veel langer in Nederland bekend is.
CONCEPT - Zeepaard 65(2), maart 2005
Figuur 1. De tekening van ‘Doris auriculata’ uit
O.F. Müller (1806).
4 2
CONCEPT - Zeepaard 65(2), maart 2005
Fa
ce
lin
a 
au
ri
cu
la
ta
 (
O.
F.
 M
ül
le
r,
 1
77
6)
 
Sl
an
ke
 ri
ng
sp
ri
et
sl
ak
 
Fa
ce
lin
a 
bo
st
on
ie
ns
is
 (
Co
ut
ho
uy
, 1
83
8)
Br
ed
e 
ri
ng
sp
ri
et
sl
ak
 
re
fe
re
nt
ie
 
Do
ris
 a
ur
ic
ul
at
a 
O.
F.
 M
ül
le
r,
 1
77
6 
 
 
 
Eo
lis
 b
os
to
ni
en
si
s C
ou
th
ou
y,
 1
83
8 
 
Eo
lid
a 
co
ro
na
ta
 F
or
be
s 
&
 G
oo
ds
ir
, 1
83
9 
 
 
 
Eo
lis
 c
ur
ta
 A
ld
er
 &
 H
an
co
ck
, 1
84
3 
 
 
Eo
lis
 d
ru
m
m
on
di
 T
ho
m
ps
on
, 1
84
3 
 
Eo
lis
 c
or
on
at
a 
Fo
rb
es
 
 
Al
de
r &
 H
an
co
ck
 1
84
6 
(a
fl.
 2
) 
 
Eo
lis
 d
ru
m
m
on
di
 T
ho
m
ps
on
 
Al
de
r &
 H
an
co
ck
 1
84
6 
(a
fl.
 4
) 
Fa
ce
lin
a 
co
ro
na
ta
 F
or
be
s 
Fa
ce
lin
a 
cu
rt
a 
(A
ld
er
 &
 H
an
co
ck
, 1
84
3)
 
Al
de
r &
 H
an
co
ck
 1
85
5 
(a
pp
en
di
x)
 
Fa
ce
lin
a 
co
ro
na
ta
 (
Fo
rb
es
 &
 G
oo
ds
ir
, 
18
39
) 
Fa
ce
lin
a 
dr
um
m
on
di
 (
Al
de
r &
 H
an
co
ck
 
18
48
) 
Va
n 
Be
nt
he
m
 J
ut
ti
ng
 &
 E
ng
el
 
19
36
 
Fa
ce
lin
a 
au
ric
ul
at
a 
(M
ül
le
r,
 1
77
6)
 
Od
hn
er
 1
93
9 
Fa
ce
lin
a 
co
ro
na
ta
 (F
or
be
s 
&
 G
oo
ds
ir
, 1
83
9)
 
Sw
en
ne
n 
19
61
 
Fa
ce
lin
a 
au
ric
ul
at
a 
co
ro
na
ta
 (
F 
&
 G
, 
18
39
) 
Fa
ce
lin
a 
au
ric
ul
at
a 
cu
rt
a 
(A
 &
 H
, 1
84
3)
 
Th
om
ps
on
 &
 B
ro
w
n 
19
76
 
Fa
ce
lin
a 
co
ro
na
ta
 (
Fo
rb
es
 &
 G
oo
ds
ir
, 
18
39
) 
Fa
ce
lin
a 
bo
st
on
ie
ns
is
 (C
ou
th
ou
y,
 1
83
8)
 
Br
ow
n 
&
 P
ic
to
n 
19
79
 
Fa
ce
lin
a 
co
ro
na
ta
 (
Fo
rb
es
 &
 G
oo
ds
ir
, 
18
39
) 
Fa
ce
lin
a 
bo
st
on
ie
ns
is
 (C
ou
th
ou
y,
 1
83
8)
 
Th
om
ps
on
 &
 B
ro
w
n 
19
84
 
Fa
ce
lin
a 
bo
st
on
ie
ns
is
 (C
ou
th
ou
y,
 1
83
8)
 
Sw
en
ne
n 
&
 D
ek
ke
r 1
98
7 
Fa
ce
lin
a 
co
ro
na
ta
 
Fa
ce
lin
a 
bo
st
on
ie
ns
is
 (C
ou
th
ou
y,
 1
83
8)
 
De
 B
ru
yn
e 
et
 a
l. 
19
94
 
Fa
ce
lin
a 
au
ric
ul
at
a 
(M
ul
le
r,
 1
77
6)
 
Fa
ce
lin
a 
bo
st
on
ie
ns
is
 (C
ou
th
ou
y,
 1
83
8)
 
Pi
ct
on
 &
 M
or
ro
w
 1
99
4 
Fa
ce
lin
a 
au
ric
ul
at
a 
(M
ül
le
r,
 1
77
6)
 
Fa
ce
lin
a 
bo
st
on
ie
ns
is
 (C
ou
th
ou
y,
 1
83
8)
 
Va
n 
Br
ag
t 2
00
4 
Ta
be
l 1
.C
hr
on
ol
og
is
ch
e 
vo
lg
or
de
 v
an
 d
e 
na
am
ge
vi
ng
 v
an
 d
e 
N
ed
er
la
nd
se
 s
oo
rt
en
 r
in
gs
pr
ie
ts
la
kk
en
: F
ac
el
in
a 
au
ri
cu
la
ta
en
 F
.
bo
st
on
ie
ns
is
. V
oo
r 
re
fe
re
nt
ie
s 
va
n 
au
te
ur
sn
am
en
 d
ie
 n
ie
t 
in
 d
e 
lit
er
at
uu
rl
ijs
t 
w
or
de
n 
ge
no
em
d:
 z
ie
 T
ho
m
ps
on
 &
 B
ro
w
n 
(1
98
4)
4 3
NEDERLANDSE NAAM
Van Bragt (2004) gebruikt de naam F. auriculata en stelt als Nederlandse
naam ‘Gekroonde ringsprietslak’ voor, refererend naar de nu verouderde
naam F. coronata. Onduidelijk is waardoor deze soort zich met een kroon zou
onderscheiden. Wij geven de voorkeur aan ‘Slanke ringsprietslak’, een naam
die De Bruyne et al. (1994) eerder voorstelden in een voetnoot (overigens
nog onder de naam F. coronata). Deze naam contrasteert goed met ‘Brede
ringsprietslak’ waaronder F. bostoniensis bekend staat.
EUDENDRIUM ARBUSCULA
F. auriculata werd gevonden op Eudendrium, een bij Gorishoek algemene
hydropoliep. Op basis van Vervoort (1946) meenden de vinders destijds dat
het om E. ramosum ging en zij namen hem dan ook als zodanig op in hun
rapportages (e.g. Van Moorsel & Waardenburg, 1999). Echter omdat Eudendrium
soorten lastig te determineren zijn en er toch zekerheid moest zijn over de
soort waarop F. auriculata werd aangetroffen, werd de determinatie gecheckt.
In 1999/2000 was daartoe een goede gelegenheid omdat toen enige tijd een
specialist (dr. Antonio Marques, São Paulo, Brazilië) bij Naturalis werkzaam
was die dit bij uitstek kon doen. Onlangs werd de uitslag ontvangen: het was
E. arbuscula Wright, 1859 en het ging om de eerste betrouwbare vondst van
deze soort in Nederland. Het materiaal is in Naturalis (Leiden) in de collectie
opgenomen onder RMNH-Coel no. 30983. Hoewel dit de aanleiding vormde tot
het schrijven van dit stukje was Marco Faasse inmiddels ook geïnteresseerd
geraakt in Eudendrium en onderhield daarover contacten met Vervoort. Graag
verwijzen wij dan ook naar hun bijdrage in dit nummer (Faasse & Vervoort,
2005) waarin zij verder ingaan op in Nederland gevonden Eudendrium soor-
ten. Het valt niet uit te sluiten dat veel oudere Eudendrium waarnemingen
betrekking hebben op E. arbuscula, maar om dat na te gaan, is specialistisch
onderzoek van de netelcellen (het cnidoom) van ouder materiaal noodzakelijk.
E. arbuscula staat nog niet bekend als voedsel voor F. auriculata, maar deze
slak is bepaald geen voedselspecialist: zowel anthoathecate hydroïden zoals
Tubularia indivisa als leptothecaten zoals Obelia spp. staan op het menu en
soms wordt ook ander voedsel geconsumeerd, zoals andere naaktslakken
(Swennen, 1961). Dat E. arbuscula hier als anthoathecate soort aan kan
worden toegevoegd, hoeft dus geen verwondering te wekken.
CONCEPT - Zeepaard 65(2), maart 2005
4 4
Tot slot rest ons Antonio Marques te bedanken voor de determinatie van E.
arbuscula; Peter van Bragt hielp bij de determinatie van F. auriculata en ook
Rob Dekker was betrokken bij het nazien van oude literatuur over naaktslakken.
Marco Faasse is dank verschuldigd voor de afstemming. Bureau Waardenburg
stelde een dia ter beschikking.
ABSTRACT
The presence of the nudibranch Facelina auriculata (O.F. Müller, 1776) on
Eudendrium arbuscula Wright, 1857, in the Oosterschelde (Eastern Scheldt,
The Netherlands) is reported. This is the first documented record of E. arbuscula
from the Netherlands. The change of name from Facelina coronata (Fornes &
Goodsir, 1839) into F. auriculata (O.F. Müller, 1776) is discussed. 
LITERATUUR
BENTHEM JUTTING, T. VAN & H. ENGEL, 1936. Fauna van Nederland VIII. Gastropoda,
Opisthobranchia. Sijthoff, Leiden.
BRAGT, P.H. VAN, 2004. The seaslugs, Sacoglossa and Nudibranchia (Gastropoda,
Opisthobranchia), of the Netherlands. Vita Malacologica 2: 3-32.
BROWN, G.H. & B.E. PICTON, 1979. Nudibranchs of the British Isles – a colour
guide. Underwater Conservation Society, Manchester, 30 pp.
DE BRUYNE, R.H., R.A. BANK, J.P.H.M. ADEMA & F.A. PERK, 1994. Nederlandse naam-
lijst van de weekdieren (Mollusca) van Nederland en België. Nederlandse
Malacologische Vereniging.
FAASSE, M.A. & W. VERVOORT, 2005. Autochtone soorten van het geslacht Euden-
drium Ehrenberg, 1834 (Hydrozoa: Anthoathecata) in het Deltagebied.
Het Zeepaard 65(2): 55-56.
Moorsel, G.W.N.M. van & H.W. Waardenburg, 1999. Biomonitoring van levens-
gemeenschappen op sublitorale harde substraten in Grevelingenmeer,
Oosterschelde, Veerse Meer en Westerschelde, resultaten t/m 1998.
Bureau Waardenburg rapp. nr 99.11. Bureau Waardenburg, Culemborg.
MÜLLER, O.F., 1776. Zoologiae Danicae prodromus, seu animalium Daniae et
Norvegiae indigenarum characteres, nomina et synonyma imprimis popula-
rium: i-xxxii, 1-282. Hauniae.
MÜLLER, O.F., 1806. Zoologia Danica seu animalium Daniae et Norvegiaee rariorum
ac minus notorum icones. Descriptiones et Historia, edit. 2, vol. 4: i-vi, 1-46.
PICTON, B.(E.), 2001 Facelina coronata or F. auriculata? [Message in] Sea Slug
Forum. Austr. Mus., Sydney. Beschikbaar via: http://www.seaslugforum.
net/display.cfm?id=4854.
CONCEPT - Zeepaard 65(2), maart 2005
4 5
PICTON, B.E. & C.C. MORROW, 1994. A field guide to the nudibranchs of the British
Isles. London. 143 pp.
SWENNEN, C., 1961. Data on distribution, reproduction and ecology of the
nudibranchiate molluscs occurring in the Netherlands. Neth. J. Sea Res.
1(1/2): 191-240.
SWENNEN, C. & R. DEKKER, 1987. De Nederlandse zeenaaktslakken (Gastropoda
Opisthobranchia: Sacoglossa en Nudibranchia). Wetensch. meded. KNNV
183. Hoogwoud.
THOMPSON, T.E. & G.H. BROWN, 1976. British Opisthobranch Molluscs 1st ed. Synop-
sis of the British Fauna (new Series) No. 8. Academic Press, London, 203 pp.
THOMPSON, T.E. & G.H. BROWN, 1984. Biology of Opisthobranch Molluscs Vol. 2.
Ray Society, London, 229 pp.
VERVOORT, W., 1946. Fauna van Nederland XIV. Hydrozoa (C 1) A. Hydropolypen.
Sijthoff, Leiden.
Adressen van de schrijvers:
Godfried van Moorsel Wim Vervoort
ecosub Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis
Postbus 126 Postbus 9517
3940 AC  Doorn 2300 RA  Leiden
vanmoorsel@ecosub.nl vervoort@naturalis.nnm.nl 
EXCURSIEPROGRAMMA SWG VOORJAAR 2005
MARTIJN ANTHEUNISSE & STEFAN JANSEN
Op de website (http://www.knnv.nl/strandwg.swg.html) zal de meest recente
versie van het excursieprogramma worden geplaatst. Vooraf aanmelden is
vereist in verband met definitieve informatie of eventuele wijzigingen in het
programma. U kunt daartoe contact opnemen met Stefan Jansen (via sjansen
@mpi-bremen.de) of Martijn Antheunisse (via a.m.antheunisse@bio.uu.nl
of 030-2761080).
Zondag 10 april: wierenexcursie naar Sas van Goes, onze vaste excursiestek.
Het is laagwater om 11.30; we verzamelen tussen 9.45 en 10.00 uur bij
café Het Loze Vissertje (Wilhelminadorp).
(zie pag. 66 voor de rest van het programma)
CONCEPT - Zeepaard 65(2), maart 2005
3 7
CONCEPT - Zeepaard 65(2), maart 2005
Foto 1. Ovaal nonnetje (Macoma calcarea) van Ameland (foto: Jaap de Boer).
Foto 2 (zie pag. 61). Eudendrium arbuscula (foto: Ron Offermans).


De naaktslak <i>Facelina auriculata</i> (O.F. Müller, 1776) op <i>Eudendrium arbuscula</i> Wright, 1859: nieuwe namen, oude bekenden

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive