De Cooman, W.

Open Marine Archive

  
 
 VLIZ 
 
 
Infosessie 
Session d’Information 
 
Onze onderwaterbodems: 
verzegelde bewaarkast of tijdbom? 
Nos lits de rivières: 
enfouissement définitif ou bombe à retardement? 
 
Menen, 3 juni 2005 
Menin, 3 juin 2005 
 
 
VLIZ Special Publication 24 
2005 
 
 
 
Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ)
Flanders Marine Institute
WATERBODEMKWALITEIT IN VLAANDEREN - WATERBODEMKWALITEIT IN 
DE SCHELDE 
Ward De Cooman 
Vlaamse Milieumaatschappij, Afdeling Meetnetten en Onderzoek 
Dr. De Moorstraat 24-26- 9300 Aalst  
E-mail: w.decooman@vmm.be 
Het Vlaamse Milieubeleidsplan (1991-1995) stelde dat de negatieve wisselwerking 
tussen de vervuiling van het water en deze van de waterbodem tegen 2000 moest 
stopgezet worden. Daarbij werd vooral de klemtoon gelegd op de problematiek van het 
verwijderen van baggerspecie (bevaarbare waterlopen) of van ruimingspecie 
(onbevaarbare waterlopen). Niettegenstaande een waterbodem integraal deel uitmaakt 
van het aquatisch ecosysteem, heeft men jarenlang de waterbodem in situ beschouwd 
als afval dat zo snel mogelijk moet verwijderd worden zonder rekening te houden met 
kwaliteit en kwantiteit, laat staan met de gevolgen voor de omgeving waar specie 
gestort wordt. In het kader van het integraal waterbeheer en de nieuwe wetgeving 
(VLAREA/VLAREBO) wordt een water(bodem)beleid voorgesteld dat rekening houdt met 
de verschillende aspecten van het aquatisch ecosysteem. Op die manier krijgt ook de 
waterbodem meer aandacht in het beleid. Ook in het Milieubeleidsplan 1997-2001 en 
2003-2007 wordt hier meer aandacht aan geschonken. Een waterbodem moet in de 
eerste plaats gezien worden als biotoop en voedselbron voor veel planten en dieren 
waaronder schelpdieren, wormen, kreeftachtigen en insecten. Sedimentatie of bezinking 
van zwevend stof in de waterkolom is een natuurlijk proces. 
Door industriële, agrarische en huishoudelijke activiteiten zijn grote hoeveelheden 
verontreinigende stoffen geloosd. Veel van die vervuiling is in de waterbodem 
achtergebleven. Zo kunnen de concentraties aan verontreinigende stoffen in de 
waterbodem vele malen (tot 1000 keer) hoger zijn dan in de bovenstaande 
waterkolom. Het ligt voor de hand dat in de toekomst - en meer bepaald bij de 
verbetering van de waterkwaliteit door een doorgedreven sanerings- en preventiebeleid 
van het oppervlaktewater - de waterbodem als een nieuwe bron van verontreiniging zal 
fungeren. Aangezien de waterbodem enerzijds een belangrijk onderdeel is van het 
aquatisch ecosysteem en er anderzijds bij bagger- en ruimingswerken specie vrijkomt, is 
het belangrijk de kwaliteit van de waterbodems te controleren en te beheren. 
De Vlaamse Milieumaatschappij is in maart 2000 gestart met de uitbouw van een 
routinematig waterbodemmeetnet met als hoofddoel de kwaliteit van de Vlaamse 
waterbodems in kaart te brengen en op te volgen. Daarom worden om de 4 jaar 600 
meetplaatsen bemonsterd en onderzocht (of 150 monsters per jaar). Het meetnet dient 
bovendien als instrument voor: 
 de inventarisatie (of kartering) en monitoring (weergeven van veranderingen in de 
tijd, trends) van de kwaliteit van de waterbodem binnen het Vlaamse Gewest aan een 
frequentie van 1 analyse per vier jaar en aanduiding van de prioritaire 
saneringsplaatsen voor waterbodems; 
 - 9 -
 het bepalen van de waterbodemkwaliteit door middel van indexen en 
waterbodemkwaliteitsklassen aan de hand van de triadebeoordeling; 
 het toetsen van de meetgegevens aan de huidige wettelijke normen, zoals 
voorwaarden voor afvalvoorkoming (VLAREA/VLAREBO); 
 het nagaan van de impact van specifieke acties op de waterbodemkwaliteit (b.v. 
impact van de werking van zuiveringsinstallaties, impact van investeringsprojecten, 
saneringen, accidentele lozingen, ...). 
Om de ecologische kwaliteit van de waterbodem te inventariseren wordt gebruik 
gemaakt van de triadebeoordeling. Deze beoordeling bestaat uit een fysisch-chemisch, 
ecotoxicologisch en biologisch onderzoek. De fysisch-chemische component beschrijft 
de chemische inhoud van de waterbodem. Courante chemische verontreinigingen 
worden geanalyseerd, waardoor een eerste schets wordt gegeven van de 
waterbodemkwaliteit op basis van de fysisch-chemische variabelen. Het 
ecotoxicologische onderzoek geeft een idee van de potentiële effecten op organismen. 
Daartoe worden in het laboratorium gekweekte organismen voor een bepaalde 
tijdspanne (uren of dagen) blootgesteld aan poriënwater. Een testbatterij van 2 
poriewatertesten en 1 vaste fase test wordt toegepast. Voor het biologische onderzoek 
wordt het voorkomen (abundanties) van macro-invertebraten gebruikt als indicator. Met 
deze veldwaarnemingen kunnen actuele negatieve effecten in het veld aangetoond 
worden. De kwaliteitsbeoordeling kan pas integraal genoemd worden wanneer 
simultaan de chemische, ecotoxicologische en de biologische beoordeling samen 
ingezet worden. Elke component afzonderlijk geeft informatie over een welbepaald 
aspect van de toestand van de waterbodem (aanwezigheid van bepaalde stoffen, 
potentiële effecten, actuele kwaliteit), maar iedere component afzonderlijk geeft 
onvoldoende informatie voor een integrale beoordeling van de waterbodemkwaliteit. 
De Triade combineert de drie onderdelen van de karakterisatie (fysico-chemie, 
ecotoxicologie en biologie). Op die manier wordt een integraal oordeel over de 
kwaliteit van de waterbodem gevormd. 
Na 4 jaar bemonsteren en analyseren van waterbodems van 600 verschillende 
meetplaatsen blijkt dat meer dan 65% van de waterbodems in Vlaanderen verontreinigd 
tot sterk verontreinigd te zijn met minerale olie, de helft met kwik en meer dan 40% met 
PAK’s. Hetzelfde wordt vastgesteld in het bekken van de Schelde, doch hier blijkt dat tot 
90% van de onderzochte meetplaatsen een overschrijding heeft voor minerale olie. 
Volgens de triadebeoordeling kan bijna de helft van de meetplaatsen als een mogelijke 
ernstige bedreiging voor het ecosysteem worden beschouwd. In het Scheldebekken 
blijkt meer dan de helft van de onderzochte meetplaatsen een ernstige bedreiging voor 
het ecosysteem te vormen. Het grootste aandeel wordt gevonden in het bekken van de 
Benedenschelde (Fig 1). 
 - 10 -
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 (a
 
) (b)
1%
18%
36%
45%
0%
18%
28%
54%
2% 7%
21%
70%
(c)
1% 13%
25%
61%
(d)
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
A
s 
t
C
d 
t
C
r t
C
u 
t
E
A
S
 tc
e
E
O
X
H
g 
t
N
i t
O
C
P
 t
P
A
K
 6
P
b 
t
P
C
B
 t
Zn
 t
0%
20%
40%
60%
80%
100%
A
s 
t
C
d 
t
C
r t
C
u 
t
E
A
S
 tc
e
E
O
X
H
g 
t
N
i t
O
C
P
 t
P
A
K
 6
P
b 
t
P
C
B
 t
Zn
 t
 
Fig. 1 Triadekwaliteitsbeoordeling (TKB) van 600 meetplaatsen in Vlaanderen (a), van 5
van de Bovenschelde (b), van 42 meetplaatsen in het bekken van de Beneden
Scheldebekken (d) en de verdeling van de fysico-chemische klasse in Vlaanderen (e) en 
 - 11 -(e)klas4
klas3
klas2
klas1
) 
0
sc
he(f meetplaatsen in het bekken 
helde (c) en het volledige 
t Scheldebekken (f) 


Waterbodemkwaliteit in Vlaanderen - Waterbodemkwaliteit in de Schelde

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive