De Paepe, R.

Open Marine Archive

IMPLEMENTATIE IN HET BELEID
VLAAMSE VISIE
ir. R. DE PAEPE
Secretaris-generaal van het
Departement Leefmilieu en
Infrastructuur
Minister van de Vlaamse
Gemeenschap
1. INLEIDING
Het ecologisch herstel van de Schelde is
voor haar oeverlanden een prioriteit van
eerste orde.
De Schelde is een unieke rivier. Het is niet
alleen een typische vlakland-regenrivier,
het is ook één van de langste getijderivieren
van West-Europa. Van de totale lengte is
bijna de helft onderhevig aan getij.
Oe Schelde ontspringt in Frankrijk op 100
meter hoogte boven de zeespiegel en door-
stroomt drie verschillende landen of gewes-
ten. Van de totale oppervlakte van het
stroombekken (20.331 km 2; ligt 33 % in
Frankrijk, 63 % in België en 4 % in Neder-
land. 43 % van het Scheldebekken is, bin-
nen België, gelegen in Vlaanderen, 19 % in
Wallonië en 1 % in Brussel.
In dit artikel zal ik het alleen hebben over het
beleid dat in Vlaanderen uitgestippeld werd
voor het ecologisch herstel van de Schelde.
Sinds de eerste fase van de Gewestvorming
in 1980 in België behoort het milieubeleid
toe aan de drie Gewesten, nl. Vlaanderen,
Wallonië en Brussel. Het is nochtans duide-
lijk dat een waarachtig aktieplan tot herstel
van de ecologische funkties van de Schelde
pas kan door een solidaire internationale
aanpak.
Ik kan hier formeel bevestigen dat Vlaande·
ren bereid is samen te werken met andere
landen en Gewesten om te komen tot een
samenwerking bij het beheer van de Schel-
de, zoals dit reeds bestaat voor de Rijn. Dit
bekkenbeleid bevat niet alleen samenwer·
king vanuit ecologisch standpunt, maar ook
samenwerking voor het behoud en verbete·
ring van de maritieme toegankelijkheid van
de havens Vlissingen, Terneuzen, Gent en
Antwerpen. Een dergelijk aktieplan moet
met spoed tot stand komen.
2. EEN VEELZIJDIGE RIVIER
Het ecologisch herstel van de Schelde moet
worden gezien tegen een achtergrond van
multifunctionaliteit, die deze rivier ken-
merkt.
De primaire functie die de Schelde vervult,
210
bestaat in de evacuatie van het overtollige
oppervlaktewater naar zee. Een groot aan·
tal punt- en diffuse verontreinigingsbronnen
veroorzaken een kwaliteitsverlies van het
water, waardoor de waarde van het ecosys-
teem in mindere of meerdere mate teloor-
gaat. Oe aanwezigheid van grote hoeveel-
heden sedimenten, waarop verontreinigin-
gen kunnen worden gebonden, kregen een
verschuiving van de vuilvracht teweeg van
de waterfase naar de waterbodem. Deze
problematiek kent in de Schelde een bijzon-
dere dimensie.
Het bovendebiet in de Westerschelde is bij·
zonder klein, zeker vergeleken met het
vloedvolume. De gemiddelde zoetwateraf-
voer te Vlissingen bedraagt ca. 9 miljoen m3
per dag, het gemiddeld vloedvolume ca. 1
miljard m3Jgetij.
Reeds in een ver verleden creëerde de
mens, door de introductie van de vlot- en de
scheepvaart een tweede functie, die steeds
belangrijker werd naarmate de explosief
groeiende economie een steeds toenemen-
de transportcapaciteit vereiste. De Wester-
scheide vormt als scheepvaartroute een be-
langrijke economische slagader voor Vlaan-
deren. De hiervoor vereiste baggerwerken
kunnen in bepaalde omstandigheden een
tijdelijke omkering van het hierboven ver-
melde proces, en in het geval van terugstor-
ten van de specie, een ruimtelijke verplaat-
sing van de aanwezige verontreinigingen,
veroorzaken.
De toeristisch-recreatieve functie kan
slechts tot ontplooiing komen in een even-
wichtig en gezond ecosysteem, maar vormt
tevens een potentiële bedreiging ervoor.
De natuurfunctie van een rivier zoals de
Schelde heeft uiteraard altijd bestaan, maar
krijgt pas recent de aandacht die ze ver-
dient, vanaf het moment dat ze bedreigd
werd door de overige drie functies.
Bij het streven naar een ecologisch herstel
van de Schelde moeten deze vier funkties
opnieuw in evenwicht gebracht worden.
3. AANGRIJPINGSPUNTEN VOOR HET
BELEID INZAKE HET ECOLOGISCH
HERSTEL
Indien de kwaliteit van een estuarien milieu
zoals dat van de Schelde in nadelige zin
wordt beïnvloed, dan gebeurt dat door on-
gewenste neveneffecten van de functies
waterafvoer en de baggerwerken ingevolge
de scheepvaart.
Het milieubeleid zal meer efficiënt zijn naar-
mate het de ongewenste effecten in een zo
vroeg mogelijk stadium van hun optreden
tegenwerkt of hun totstandkomen helemaal
onmogelijk maakt.
Daarbij kan theoretisch willekeurig diep-
gaand worden ingegrepen zoals de volgen·
de, niet-limitatieve reeks duidelijk zal ma-
ken: verbeteren van de kwaliteit van het
oppervlaktewater, terugdringen van de ver·
ontreinigingsvracht aan de bron, opzetten
van een waterzuiveringsprogramma, ont-
wikkelen van schone produktieprocessen,
creëren van een gewijzigd consumptie-
enJof bestedingspatroon, ...
Praktisch moet het beleid een stapsgewijze
aanpak volgen, omdat enerzijds alle stadia
moeten doorlopen worden en anderzijds de
implementatie moeizamer en langdurig
wordt naarmate men verder in een reeks
van mogelijke maatregelen doordringt.
Concreet betekent dit dat een ecologisch
herstelbeleid noodgedwongen moet starten
met een programma van waterzuivering,
niet alleen voor wat de waterafvoerfunctie
betreft, maar ook voor wat het baggeren
aangaat. De verontreiniging van de sedi-
menten en dus van de baggerspecie is im-
mers een rechtstreeks gevolg van de ver-
ontreiniging van het oppervlaktewater.
Dit neemt echter niet weg dat een coherent
milieubeleid een luik sanering van waterbo-
dems moet bevatten teneinde de sinds jaren
gecumuleerde vuilvracht uit het verleden,
weg te werken.
Oaarnaast moet een herstelbeleid ook oog
hebben voor morfologische aspecten.
In het vervolg van mijn betoog zal ik opeen·
volgend op deze aspecten ingaan.
Water Nr. 60· september/oktober 1991
4. NAAR EEN INTEGRAAL WATERKWA-
LITEITSBELEID
4.1. Uitgangspunten
Het uiteindelijk doel van het waterkwaJiteits-
beleid in het Vlaamse Gewest is het herstel
van de oorspronkelijke, natuurlijke toestand
van de waterlopen in het algemeen en van
de Schelde in het bijzonder.
De Schelde kan niet los worden gezien van
haar zijbekkens, die voor een groot gedeelte
verantwoordelijk zijn voor de slechte water-
kwaliteit van deze rivier. Sanering van de
zijbekkens is ook noodzakelijk om migratie
van organismen vanuit de Schelde naar
stroomopwaartse delen mogelijk te maken,
die vaak een belangrijke rol spelen in het
ecologisch netwerk.
Deze doelstelling reikt duidelijk verder dan
de fysica-chemische toestand van het wate-
rig milieu, en omvat eveneens aspecten zo-
als: structuurkenmerken, overmorfologie
en -begroeiing, waterbodem, ... Het berei-
ken van een bepaalde waterkwaliteit is wel
een noodzakelijke, maar geen voldoende
voorwaarde voor het tot standkomen van
een evenwichtig ecosysteem.
Niettemin dient het waterzuiveringsbeleid te
starten met het vaststellen van kwaliteits-
doelstellingen. Het milieubeleidsplan voor
Vlaanderen dat in 1989 door de Gemeen-
schapsminister van Leefmilieu, Natuurbe-
houd en Landinrichting werd gelanceerd de-
finieert naast een basiskwaliteit een aantal
functiegerichte kwaliteitsdoelstellingen, die
uiterlijk legen 1 juli 1995 moeten bereikt zijn.
4.2. Kwaliteitsdoelstellingen
De basiskwaliteit kan worden beschouwd
als de minimumgrens voor de bescherming
van de levensgemeenschappen in het water
en de menselijke gebruiksfuncties. Indien
aan deze basiskwaliteit wordt voldaan,
treedt geen waarneembare overlast aan
verontreiniging op en worden aan de water-
organismen voldoende levenskansen gebo-
den.
Vele van de leefmilieu-aspecten hebben
een grensoverschrijdend karakter: een
groot gedeelte van de in Vlaanderen erva-
ren waterverontreiniging bv. vindt haar oor·
sprong buiten de gewestgrenzen, zoals ook
wij een belangrijk gedeelte van onze water-
verontreinigende emissies naar onze noor-
derbu ren exporteren.
Ik hoef hier niet te gaan uitleggen dat de EG
in die geest werk heeft gemaakt van een
hele reeks van milieuvorderingen die van-
daag voor ons bindende kracht hebben.
In uitvoering hiervan heeft de Vlaamse Re-
gering op 21 oktober 1987 de Vlaamse op-
pervlaktewateren aangewezen met een bij-
zonderebestemming gaande van zwemwa-
ters over drinkwaterwinningen en schelp·
dierwater tot viswaters.
Verdergaand dan datgene wat de EG-richt-
lijnen ter zake voorschrijven, heeft de
Vlaamse Regering op 21 oktober 1987
evenwel ook de basiskwaliteitsnormen vast-
gesteld voor alle Vlaamse oppervlaktewate-
ren.
De practische hantering van kwaliteitsdoel-
stellingen vergt de identificatie van milieu-
gevaarlijke stoffen en van de toelaatbare
Water Nr. 60 - september/oktober 1991
concentraties ervan door middel van een
inventarisatie van de huidige situatie en de
opvolging van de evolutie ervan.
Daarbij wordt gesteund op Europese richtlij-
nen en op de afspraken gemaakt tijdens de
internationale Noordzeeconferenties.
De Europese richtlijnen definiëren twee
groepen polluenten, de zogenaamde zwarte
en grijze stoffen. Tot nu toe werden 129
stoffen opgenomen op de zwarte lijst waar-
onder kwik, cadmium en een aantal bevrij-
dingsmiddelen en organische micropolluen·
ten. In het vergunningsbeleid in Vlaanderen
wordt deze lijst integraal gebruikt.
De oeverstaten van de Noordzee kwamen
overeen om de vervuiling door persistente,
giftige enlof bio·accumuleerbare stoffen bij
de bron te beperken en om tussen 1985 en
1995 de aanvoer van dergelijke stoffen naar
de zee met de helft te verminderen.
4.3. Beleidsinstrumenten
Voor de realisatie van kwaliteitsdoelstellin-
gen heeft de Vlaamse overheid een aantal
beleidsinstrumenten ter beschikking:
1 0 Uitvaardigen van reglementen:
Inzake de brongerichte aanpak heeft de
Vlaamse Regering op 6 februari jl. haar
goedkeuring gehecht aan het Vlaamse Reg-
lement betreffende de milieuvergunningen,
of afgekorl het VLAREM. Met dit VLAREM.
dat op 1 september van dit jaar in voege
trad, blijft nog slechts één enkele milieuver-
gunning waarin alle huidige milieuvergun-
ningen, zoals de ARAB-exploitatievergun-
ning, de lozings- en afvalstoffenvergunnin-
gen, de vergunningen voor handelingen ter
bescherming van het grondwater zijn geïn-
tegreerd. Deze nieuwe milieuvergunningen-
reglementering is één historische stap naar
de beoogde vereenvoudigde en meer door-
zichtige milieuvergunningreglementering.
Het Vlaamse Mestdecreet, dat sinds 23 ja-
nuari 1991 in werking getreden is, vormt een
eerste stap naar een oplossing van het pro·
bleem van de mestoverschotten.
2 0 Controle en toezicht:
De uitbouw van één enkele Vlaamse leefmi-
lieu-inspectie lijkt mij - mede in het licht van
de éne enkele milieuvergunning die vanaf 1
september jl. in voege is - belangrijk, niet
alleen voor de efficiëntie van deze inspectie
zelf maar ook voor de beoogde geïntegreer·
de milieuzorg.
Ook deze beleidsoptie is gerealiseerd met
het Vlaamse decreet van 12 december 1990
betreffende het bestuurlijk beleid. Binnen
het Departement Leefmilieu en Infrastruc-
tuur van het Vlaamse Gewest werd een Mi-
lieuinspectie opgericht.
3 0 Toepassing van het beginsel 'de vervui-
ler betaalt' :
De Vlaamse Regering heeft vanaf 1991 de
milieuheffing ingevoerd. De voornaamste
kenmerken van deze heffing zijn:
- elke lozing van afvalwater, elke restvervui-
ling is heffingsplichtig.
- de heffing is evenredig met het waterver-
bruik (openbaar waterleidingsnet enlof
privé grondwaterput)
het heffingsbedrag is functie van de ge-
loosde hoeveelheid verontreinigingseen-
heden : deze worden bepaald op basis van
het geloosde debiet, de hoeveelheid zuur-
stofbindende stoffen, de zware metalen
en de nutriënten N en P.
Op korte termijn heeft deze heffing een fi-
nancieringsfunctie: in de eerste jaren zal de
opbrengst van deze milieuheffing (voor
1991 geraamd op 5 miljard BEF) een abso-
lute noodzaak zijn om de eerder genoemde
investeringen te realiseren.
Daarna moet de aanmoedigingsfunctie van
deze heffing de bovenhand krijgen waar-
door de heffing het beleidsinstrument wordt
om de vervuilers ertoe aan te zetten de door
hen veroorzaakte verontreiniging aan de
bron maximaal te beperken.
4 0 Realisatie van de waterzuiveringsinfra-
structuur:
Zoals reeds toegelicht is het overheidsbe-
leid gericht op een aanpak van de verontrei-
niging aan de bron.
Op basis van een nominatieve projectenlijst
kunnen de investeringskosten voor de zui-
veringsinfrastructuurwerken worden ge-
raamd op circa 60 miljard frank waarin be·
grepen een 25 miljard voor prioritaire riole-
ringen.
De bouwen exploitatie van rioolwaterzuive-
ringsinfrastructuur is voortaan opgedragen
aan de N.V. Aquafin als dochtermaatschap·
pij van de N.V. Vlaamse Milieuholding. De
financiële middelen worden verstrekt door
het Minafonds, dat op zijn beurt gespijsd
wordt door de milieuheffing.
De Vlaamse Maatschappij voor Waterzuive-
ring (V.M.Z.), inmiddels omgevormd lot
Vlaamse Milieumaatschappij, is van deze
taken ontlast, maar krijgt op haar beurt bij-
komende taken o.m. op het vlak van de
uitbouw van meetnetten, de invordering van
de heffingen en de opmaak van het Alge·
meen Waterzuiveringsprogramma (AWP)
dat van onmisbaar belang blijft voor de ver-
dere uitbouw van de rioolwaterzuiveringsin-
frastructuur.
5 0 Sanering van de bodem van de Bene-
den-Zeeschelde:
De waterbodemverontreiniging in het Schel-
debekken vormt een diffuse verontreini-
gingsbron. Door de onderhoudsbaggerwer-
ken wordt de vervuilde bodem opnieuw in
suspensie gebracht. Door het terugstorten
in de rivier wordt de vervuiling over een
grotere oppervlakte verspreid.
In Vlaanderen wordt nu gewerkt aan een
omstandig waterbodembeleid. De prioriteit
zal nu evenwel gaan naar de waterzuive·
ring, de sanering van de waterbodem is een
tweede prioriteit.
Er is evenwel een onmiddellijke ingreep
noodzakelijk in de Beneden-Zeeschelde op
Belgisch grondgebied. In deze zone, waar
de scheiding tussen zoet en zoutwater ge-
beurt, bevindt zich een relatief vervuilde
slibvlek. Deze slibvlek glijdt af naar Neder-
land en bedreigt aldaar de relatief schone
Westerschelde.
Het Vlaamse Gewest bestudeert nu een
langlopend saneringsplan voor de bodem
211
van de Beneden-Zeeschelde. De bedoeling
is om met ingang van 1994 jaarlijks 620.000
ton slibrijke baggerspecie te onttrekken aan
de Beneden-Zeeschelde en deze op een
gecontroleerde manier te bergen op het
land. In afwachting van het operationeel
worden van deze slibberging zullen reeds
vanaf 1992 beduidende hoeveelheden bag-
gerspecie geborgen worden in onderwater-
cellen in de dokken in de haven van Antwer-
pen op de linkerscheldeoever. Er wordt in
de huidige stand van de studie aangeno-
men dat dit projekt ca. 15 miljard frank zal
kosten en zeker meer dan 10 jaar zal in
beslag nemen.
5. INTERNATIONALE AANPAK
De sanering van een stroombekken zoals
de Schelde is niet mogelijk zonder een inter-
nationaal aktieplan. Een intense samenwer-
king tussen alle betrokken oeverstaten en
-gewesten moet dringend tot stand komen.
Op korte termijn moet overgegaan worden
tot een open en permanente uitwisseling
van gegevens i.v.m.:
- waterkwaliteit en lozingen (immissie en
emissie)
- investeringsprogramma's
de concrete toepassing van de Europese
Richtlijnen
CONGRESSEN
Terzelfdertijd moet een integraal bekkenbe-
leid voorbereid worden tussen alle betrok-
ken overstaten en -gewesten, waarbij:
- gemeenschappelijke waterkwaliteitsdoel-
stellingen worden vastgelegd
- de uitvoering van de respectieve sane-
ringsprogramma's op elkaar worden afge-
stemd.
Het Vlaamse Gewest is bereid loyaal aan
een dergelijk aktieplan mede te werken.
ir. R. DE PAEPE
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap
W. r.c. Toren 3, Simon Bolivar/aan 30
1210 Brussel
22-24 oktober 1991 : Biotechnica 1991, International trade fair tor
biotechnology, Hannover, Duitsland.
Inlichtingen: Deutsche Messe AG, Messegelande, D-3000 Hanno-
ver 82, Deutschland.
22·25 oktober 1991, Gent, Flanders Expo: Ifest, Internationale
vakbeurs voor milieutechnologie en arbeidsveiligheid.
Inlichtingen: Flanders Expo N.V., Maaltekouter 1, 9051 Gent. Tel.
91/40.92.11.
23-24 oktober 1991, Florence (Italy): European Specialised Con-
ference on Atrazine and other pesticides.
Inlichtingen: IWSAIAIDE, Secretariat, 1 Oueen Anne's Gate, Lon-
don SWI H9BT, Great Britain.
24 oktober 1991, Bergen op Zoom (NL): Studiedag 'De Schelde:
perspektieven voor ecologisch herstel'.
Inlichtingen: v.z.w. WEL, Kipdorp 11, 2000 Antwerpen. Tel.
03/231.64.48 (Ex\. 56), fax: 03/475.03.11.
24 oktober 1991, Gent: Studiedag 'Economische Expansiesteun :
een aanzet tot duurzame ontwikkeling', Flanders-Expo, Auditorium
1, Maalterkouter 1, 9051 Gent.
Inlichtingen: Tel. B. Mazijn 014/33.31.11.
25·29 oktober 1991 : Wastetech 91, International Waste & waste
water Technology & Equipment Exhibition, Beijing, China.
Inlichtingen: Industrial Exhibition Services, Joop Barlag, Amstel
167, 1018 ES Amsterdam.
28 oktober-1 november 1991: European Training Course:
'Groundwater Pollution Management'.
Inlichtingen: Techware, c/o H.R. Wallingford, Oxfordshire OX10
8BA, United Kingdom. Tel. 0491135381, Fax: 0491/26703.
5 november 1991, Utrecht: Symposium 'Verdraging, een erfenis
van een nat verleden'.
Inlichtingen: CHO-TNO P8 6067 NL-2600 JA Delf\. Tel.
015/697281.
14 november 1991, Den Haag: Symposium 'De fysische grondslag
212
van het Noordzee-watersysteem'.
Inlichtingen: Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Dienst Getijde-
wateren. Postbus 20907 NL-2500 EX Den Haag.
18 november 1991, Amsterdam: Symposium 'N-totaal verwijde-
ren? Een biologische uitdaging !'. NVA (programmagroep 3) i.s.m.
Stora.
Inlichtingen: Mevr. G. Both, Zuiveringsschap Amstel- en Gooiland.
PB 1061 1200 BB Hilversum (NL). Tel. 035/881-611. Fax.
035/832.884.
19-27 november 1991, Wageningen (Nederland): Numerieke me-
thoden voor de verwerking van ecologische gegevens.
Inlichtingen: Bureau PHLO, Postbus 8130, 6700 EW Wageningen.
Tel. 08370-84093.
19-22 november 1991 : Clean Seas 91, Valletta, Malta.
Inlichtingen: Lesly Ann Sandbach, Project Manager, Clean Seas
91. The 8pearhead Group, Rowe House, 55-59 Fife Road Kingston
upon Thames, Surrey KTI ITA, England.
26-27 november 1991, Hamburg (Germany): Workshop on 'Inor-
ganic Nitrogen Compounds and Water Supply'.
Inl.: Mr Pierre Schulhof, Chairman, Standing Committee compag-
nie Générale des Eaux, 52 rue d'Anjou, 75384, Paris Cedex
08(France), tax: (+ 33) (1 )42662269.
9-10 december 1991, Antwerpen: Upstream and downstream
processing in biotechnology.
Inl.: C/O TI-KVIV altn. Ms. R. Peys, Desguinlei 214, 2018 Antwer-
pen. Tel.: 32/(0)3/216.09.96, tax: 32/(0)3/216.06.89.
16-18 december 1991, Brussel: International Conference on River
Water Ouality.
Inl.: Albert Borschette Conference Centre Office 4/4 36, Rue
Froissart, 1040 Brussel. Fax.: 02/235.37.36, tel. : 02/235.87.35.
15~17 januari 1992: Hong Kong: 'Aluminium in drinking water'
(lWSA).
Inlichtingen: Mr. William C.G.K.O., Water Supplies Dpt, 48F Wan-
chal Tower 11, 7 Gloucester raad, Hong-Kong. Fax. (852) 8240578.
Water Nr. 60 - september/oktober 1991


Implementatie in het beleid: Vlaamse visie

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive

Open Marine Archive