Hoeberigs, T.

Seys, J.

Open Marine Archive

2EDITORIAAL
Wat weten we met zijn allen over de zee? 
En staat deze kennis in verhouding tot 
het belang van zeeën en oceanen voor onze
samenleving? Wat willen we graag bijleren
over dit zilte nat? Met deze vragen bestook-
ten we - in het kader van een door VLIZ
begeleide stage en afstudeerwerk aan de
Arteveldehogeschool - niet minder dan 1250
Vlaamse jongeren en senioren. Zonder hier
op de details van deze grootschalige 
bevraging te willen ingaan (die je overigens
wel kunt raadplegen in het artikel ‘Wat
weten we over de zee? …’ in dit nummer), is
één van de hoofdconclusies dat er nog werk
aan de winkel is. Tevens kwam naar voor dat
er vooral een informatienood is over onder-
werpen die op één of andere wijze het 
directe welzijn van mens en dier kunnen
bedreigen. Als redactie van een infoblad
over kust en zee spreekt het voor zich dat we
deze boodschappen graag ter harte nemen
en er alles zullen aan doen om nog meer en
betere duiding te geven naar een zo breed
mogelijk publiek. In dit verband brengen 
we in dit nummer o.a. een bijdrage over 
stuivende duinen. Deze kunnen - zoals het
geval was in het voorjaar 2005 toen het 
ontmoetingscentrum Calidris te Westende
dreigde bedolven te geraken onder 
opstuivend zand - een acuut gevaar 
vormen voor allerlei infrastructuur. Anderzijds
vormen ze ook een wezenlijk onderdeel van
de leefomgeving die duinen zijn voor allerlei
dieren en planten. Ook in dit nummer kun je
basiskennis opdoen over scheepsbouw, en
de naamsverklaring vinden van het begrip
‘zandbank’ en van de ondiepte genoemd 
de Trapegeer.
Wij zijn ervan overtuigd dat het begin van
alle wijsheid in het vergaren van de 
nodige achtergrondkennis ligt. Deze over-
tuiging lag ook aan de basis van de 
ontwikkeling van de Kustatlas, die vorig jaar
door het Coördinatiepunt  Duurzaam
Kustbeheer (een samenwerkingsverband 
tussen de  provinciale, Vlaamse en federale
overheid en het VLIZ) werd uitgebracht.
Omdat dit gedrukte standaardwerk intussen
volledig uitgeput is, werd beslist een digitale
tegenhanger te ontwikkelen, die vrij beschik-
baar is gemaakt via een interactieve website
(http://www.kustatlas.be) en waarover je
meer kunt lezen in de rubriek ‘In de 
branding’ achteraan dit nummer. Via deze
site kun je ongelimiteerd kaarten van de
Vlaamse kust en zee opvragen of zelf samen-
stellen, allerlei gegevens opsnorren of ant-
woorden vinden op veel gestelde vragen. 
Rest ons alle lezers een sfeervolle kerst-
vakantie en prettige feestdagen toe te 
wensen, om straks met vernieuwde energie
2006 te kunnen tegemoet treden!
‘Zeekennis’ staat niet specifiek ingeschre-
ven in de leerplannen van het onderwijs.
Het onderwerp ‘zee’ duikt dan ook
slechts sporadisch op binnen de verschil-
lende vakken. Nochtans bedekt de zee
2/3 van het aardoppervlak, wordt ons
weer op zee gemaakt, gebeurt meer dan
90% van alle vrachtvervoer over zeeën
en oceanen, en zijn er nog tientallen
voorbeelden aan te halen die aangeven
hoezeer het zilte nat ons leven beïnvloedt
en bepaalt. Volstaat de basiskennis die
we opdoen in het dagelijkse leven en via
het onderwijs wel om het hoofd te bieden
aan de uitdagingen waarvoor de zee
ieder van ons stelt? Of laat ze veeleer te
wensen over en is er nood aan bijkomen-
de, meer gerichte zee-informatie?
Wij zochten het uit in het kader van een
afstudeerwerk aan de Artevelde-
hogeschool en polsten tevens naar welke
informatie men over de zee wil verkrijgen
en via welke weg. Twee technieken wer-
den hierbij gehanteerd: 
•  een uitgebreide schriftelijke enquête
van senioren (451) en zesdejaars ASO
(734), telkens verdeeld over kustgemeen-
ten en binnenland (Oost- en West-
Vlaanderen), aangevuld met een beperk-
te bevraging bij 44 zeewetenschappers, 
•  een beperkte brainstorming rond 
informatienoden met een 8-tal personen
uit verschillende geledingen van de
samenleving (een zogenaamde ‘nomina-
le groepstechniek’).
WAT WETEN WE OVER DE ZEE?
EEN ONDERZOEK NAAR DE KENNIS EN
INFORMATIENODEN BIJ JONGEREN
EN SENIOREN
Volstaat de basiskennis die we opdoen in het dagelijkse leven en via het onderwijs wel
om het hoofd te bieden aan de uitdagingen waarvoor de zee ieder van ons stelt? 
Om te achterhalen wat Vlamingen
weten over zee en kust, werden in
het kader van een afstudeerwerk aan
de Arteveldehogeschool bijna 1250
jongeren en senioren ondervraagd 
DD
DD
3In wat volgt leer je wat we met zijn allen
weten, niet weten en altijd al hadden wil-
len weten over de zee!
Wat we weten en niet weten
over de zee
De kennis van de zee polsten we aan de
hand van een gevarieerde set van 
14 meerkeuzevragen (zie kader: 
‘Test je kennis van de zee!’). Op elk van
de vragen volgde telkens de keuze uit
drie mogelijke antwoorden (of het ant-
woord: “ik weet het niet”). Het voordeel
van deze techniek - in plaats van open
vragen waarop de geënquêteerde zelf
het antwoord moet neerschrijven - is dat
een hogere respons kan worden 
afgedwongen (want sneller in te vullen)
en dat ook de verwerking veel vlotter 
verloopt. 
We weten met zijn allen té weinig
over de zee 
Over alle doelgroepen heen noteerden
we een totaalscore van slechts 52%.
Vooral de vragen over de golfbreker
(13), het bevriezen van zeewater (9),
regressie en transgressie (8), de oorzaak
van het zout zijn van de zee (5) en de
gemiddelde diepte van de Noordzee (7)
leverden problemen op (56-87% verkeer-
de antwoorden). Eb en vloed (2), strand-
reiniging (6), meest gevangen vis (4), ver-
schil zeezoogdieren en vissen (1) en de
volgorde van de kustgemeenten (14)
deden het wel goed met 62-80% goede
antwoorden. Hoewel natuurlijk kan gedis-
cussieerd worden over de moeilijkheids-
graad van de gestelde vragen, blijft het
toch wel merkwaardig dat bijvoorbeeld
amper 28% van de ondervraagden weet
dat stilstaand zeewater niet bij 0° C -
zoals voor zoet water het geval is - maar
bij een lagere temperatuur bevriest en
dat slechts 13% weet dat strandhoofden
1 Wat is het verschil tussen zeezoogdieren (bv. walvissen) en vissen (bv. haaien)?
a vissen eten geen plankton (kleine organismen in zee) en zeezoogdieren wel
b  vissen hebben een rugvin en zeezoogdieren niet
c  zeezoogdieren moeten boven water naar lucht happen, een vis niet
2 Door wat wordt eb en vloed voornamelijk veroorzaakt?
a  vooral door de dominante westenwind
b  vooral door de aantrekkingskracht van de maan
c vooral door de aantrekkingskracht van de zon
3 Wat is er speciaal aan de Zeebrugse zeehaven?
a het heeft een buitenhaven in de zee
b het is de grootste haven van België
c het is de enige haven in de wereld waar er zo veel containerschepen kunnen 
aanmeren
4 Welke vis wordt het meest gevangen in de Noordzee?
a haring en schol
b zalm en makreel
c sardines en tonijn
5 Hoe komt het dat zeewater zout is? Van waar is dit zout afkomstig?
a van zeewieren die zout afgeven aan het water
b van menselijk en dierlijk afval dat in de zee terechtkomt
c van de gesteenten die verweren op het land
6 Waarom zou handmatige strandreiniging (afval met hand of prikker opruimen) beter zijn 
voor het milieu dan machinale strandreiniging?
a het natuurlijk materiaal (bv. wieren) blijft liggen als een bron van voedsel voor andere dieren
b de kans dat er afval op het strand blijft liggen is uiterst klein 
c machinale strandreiniging is even goed voor het milieu als handmatige strandreiniging
7 Wat is de gemiddelde diepte van de Noordzee?
a 25 meter
b 95 meter
c 215 meter
8 Wat is het verschil tussen regressie en transgressie bij kustontwikkeling?
a bij regressie overspoelt de zee het land, bij transgressie trekt de zee zich terug
b bij transgressie overspoelt de zee het land, bij regressie trekt de zee zich terug
c regressie en transgressie zijn termen die niet voorkomen in de zeewetenschappen
9 Vanaf welke temperatuur bevriest stilstaand zeewater?
a bij –1°C
b bij –4°C
c bij –12°C
10 Op welke manier wordt er het meest gevist aan de Belgische kust?
a met warrelnetten
b met sleepnetten
c met fuiken
11 Hoe word je strandredder aan de Vlaamse kust?
a je moet het brevet van 1500 m zwemmen bezitten en je inschrijven bij je gemeente
b je moet een opleiding volgen aan het WOBRA (West-Vlaamse opleidingscentrum 
voor brandweer-, redding- en ambulancediensten)
c je moet je inschrijven in de vzw. Strandreddingsdienst Noordzee
12 Wat is geïntegreerd kustzonebeheer?
a een proces waarbij alle sectoren samenwerken aan een optimaal beheer van het 
kustecosysteem en de menselijke activiteiten
b een proces waarbij elke sector afzonderlijk een langetermijnvisie maakt voor de kust
c  deze term moet nog uitgevonden worden
13 Wat is de functie van ‘golfbrekers’ (= strandhoofden is juiste woord)?
a  strandhoofden moeten het zand op het strand houden zodat het niet verloren gaat 
door de sterke stroming
b  strandhoofden moeten zwemmers beschermen tegen de sterke stroming
c strandhoofden dienen om bij vloed de kracht van de golven te doen afnemen
14 Kies de juiste geografische volgorde van volgende Vlaamse kustgemeenten en
badsteden: Knokke-Heist, De Haan, Oostende en Koksijde?
a  Knokke-Heist – Oostende – De Haan – Koksijde
b  Knokke-Heist – De Haan – Oostende – Koksijde
c  De Haan – Knokke-Heist – Koksijde - Oostende
Test je kennis van de zee! 
Hieronder vind je de 14 meerkeuzevragen die in een enquête aan 1250 personen werden
voorgelegd. Wil je weten hoe je het er zelf van afbrengt, los dan eerst de vragen op en 
vergelijk nadien je antwoorden met de juiste antwoorden onderaan dit kader:  
* oplossingen: 1c/2b/3a/4a/5c/6a/7b/8b/9b/10b/11b/12a/13a/14b
4geen golven breken maar vooral het
wegspoelen van het strand moeten afrem-
men…
Kustbewoners en ASO-ers scoren
iets beter
Begrijpelijkerwijs scoren de zeeweten-
schappers het hoogst (78%), gevolgd
door de leerlingen ASO (53%) en de
senioren (49%). Over de leeftijdsgroepen
heen doen kustbewoners (56%) het iets
beter dan niet-kustbewoners (48%). Het
zou kunnen dat dit verband houdt met de
neiging van scholen uit kustgemeenten
om bij het invullen van de lessen sneller
naar zeegerelateerde onderwerpen te
grijpen. Meer algemeen blijkt er een dui-
delijk verband te bestaan tussen de rela-
tie die men heeft met zee en kust, en het 
kennisniveau (zie figuur hieronder). 
In dalende volgorde bedraagt de score
voor de zeekennistest voor wie werkt op
zee 64%, voor wie werkt aan de kust
57%, voor wie woont aan de kust 56%,
Bij de zeekennistest behaalden de 1249 ondervraagden een gemiddelde score van
slechts 52%. Hoewel natuurlijk kan gediscussieerd worden over de moeilijkheidsgraad
van de gestelde vragen, blijft het toch wel merkwaardig dat bijvoorbeeld amper 28%
van de ondervraagden weet dat stilstaand zeewater niet bij 0° C - zoals voor zoet
water het geval is - maar pas bij lagere temperaturen bevriest 
De kennis van de zee wordt kennelijk
bepaald door de relatie die men in
het dagelijkse leven heeft met kust en
zee. In dalende volgorde bedroeg
de score voor de zeekennistest voor
wie werkt op zee 64%, voor wie
werkt aan de kust  57%, voor wie
woont aan de kust 56%, voor wie er
niet woont of werkt maar minstens
vijf dagen per jaar aan de kust ver-
toeft 49% en voor zij die geen echte
relatie hebben met zee of kust 43% 
0%
10%
sc
or
e 
in
 %
men werkt
op zee
men werkt
aan de zee
men woont
aan de zee
men spendeert
minstens
5 dagen
a/d kust
men heeft 
geen relatie
met de zee
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
voor wie er niet woont of
werkt maar minstens
vijf dagen per jaar
aan de kust vertoeft
49% en voor zij
die geen echte
relatie 
hebben met
zee of kust
43%. 
Hoger
opgeleiden
en mannen 
in het voor-
deel
Daarnaast blijkt
het kennisniveau
ook gestuurd (lees: significant beïnvloed)
door de gevolgde opleiding; hoe hoger
de opleiding, hoe beter de score: univer-
siteit (58%), hoger onderwijs (56%),
secundair onderwijs (52%) en lager
onderwijs (42%). Moeilijk te verklaren is
waarom mannen (56%) beter scoren dan
vrouwen (50%). Zowel bij de jongeren
(55 versus 51%) als bij de senioren 
(53 vs. 47%) lijken ze een stapje voor te
hebben. Het verschil bij deze laatste
groep kan mogelijkerwijs beïnvloed zijn
door het verschil in scholingsgraad.
Vrouwen hadden vroeger ontegenspreke-
lijk minder toegang tot verdergezet
onderwijs, wat zich ook vertaalt in het
aandeel ondervraagde vrouwen/mannen
dat enkel lager onderwijs (31/24%)
genoot. Dat 17-18 jarige meisjes slechter
scoren dan hun mannelijke klasgenoten is
een mysterie… Wie heeft een verklaring?
Wat we altijd al hadden willen
weten over de zee
We probeerden ook te achterhalen in
welke zee- en kustinformatie men vooral
geïnteresseerd is. Die interesses 
werden getoetst op tweeërlei wijze. 
Aan de hand van twee sessies (gebruik
makend van de zogenaamde ‘nominale
groepstechniek’), mochten telkens 
8 deelnemers vrijuit ideeën spuien over
wat zij aan informatie over zee en kust
zouden willen verkrijgen. Daarnaast zat
in de hierboven geschetste enquête ook
een open vraag vervat en een verzoek
om een appreciatie te geven aan de 
32 thema’s die tot hiertoe behandeld 
werden in het VLIZ-infomagazine over
zee en kust ‘De Grote Rede’. Dit zijn
alvast de resultaten:
MD
DD
Samenhang tussen je kennis van en je relatie met de zee
Conclusie     
Algemeen kan gesteld worden dat
er bij de modale burger over dit
onderwerp - zeker in verhouding
tot het enorme belang van zeeën
en oceanen voor het aardse leven
en functioneren - nog veel kansen
liggen tot kennisuitbreiding. Het lijkt
erop dat wat zich afspeelt op zee
meer aandacht verdient binnen de
onderwijsprogramma’s dan wat van-
daag het geval is, en minder aan de
willekeur van de school zelf mag wor-
den overgelaten. Daarnaast is het duide-
lijk dat er nog heel wat ‘zeevragen’ leven
bij de bevolking die moeten beantwoord
worden door de mensen actief in het veld
(informatie- en bezoekerscentra, admini-
straties, onderzoeksinstellingen). 
Vooral de als mogelijke bedreiging
geziene evoluties voor het eigen welzijn
van de mens en dat van zeedieren en
–planten, staan hoog genoteerd op het 
verlanglijstje. 
Tom Hoeberigs* en Jan Seys
*Arteveldehogeschool, Opleiding Sociaal werk, 
Campus Sint-Annaplein 
Sint-Annaplein 31, B-9000 Gent
5
Wat als bedreigend wordt 
ervaren draagt het meest 
interesse weg
Bij de 10 best scorende thema’s uit de
lijst van 32, zijn er opvallend veel die
direct of indirect verband houden met de
bedreiging van het eigen welzijn of dat
van de dieren en planten in zee (bv. zee-
verontreiniging, duurzame toekomst,
Tricolorramp, kustverdediging…). 
Ook nieuwe evoluties, zoals het verschij-
nen van windmolens op zee, dragen heel
wat aandacht weg. Puur zakelijke infor-
matie die niet direct met het eigen 
welzijn verband houdt (bv. bebakening
op zee, scheepvaart, waterwinning in de
duinen…) scoren dan weer beduidend
slechter. Het lijkt er dus op dat men 
vooral op een correcte manier
wil geïnformeerd  worden
over de toestand van de
zee (en zijn fauna en
flora) en over alles
wat mogelijkerwijs
het gewone doen en
laten zou kunnen 
verstoren. 
Ook uit de open
vragen komt dit
sterk naar voor,
met vooraan in de
lijst van 25 meest
geciteerde informa-
tiewensen o.a.: 
het leven in zee en de
evoluties hierin, de
invloed van de 
klimaatsverandering,
de kans op overstro-
mingen aan de kust,
de kwaliteit van
gevangen vis en de
risico’s bij consump-
tie, de kwaliteit van
het Noordzeewater,
weersvoorspellingen,
de gevarenzones op
het strand, het 
ontstaan van onderstro-
mingen. Ook verwacht men te worden
geïnformeerd over het gevoerde beleid
en hoe bij dit beleid wordt samengewerkt
tussen de overheid en de andere actoren,
de besteding van financiële middelen
hierbij en de geplande beschermings-
maatregelen. Van de 25 meest geciteer-
de interessepunten behandelde dit info-
magazine over zee en kust, de Grote
Rede, er direct of indirect reeds 14. 
Te behandelen onderwerpen als filevor-
ming op weg naar zee, beroepen op
zee, kwaliteit van visproducten en
Noordzeewater, het ontstaan van zand-
banken, gevarenzones op het strand etc.
kwamen nog niet aan bod. Er is dus nog
werk aan de winkel, ook voor deze
redactie!
In de kennistest over zee en kust scoren, zowel bij de jongeren (55 versus 51%) als 
bij de senioren (53 vs. 47%), mannen beter dan vrouwen. Het waarom is ook ons 
een raadsel…
Het lijkt er op dat men vooral op een
correcte manier wil geïnformeerd
worden over de toestand van de zee
(en zijn fauna en flora) en over alles
wat mogelijkerwijs het gewone doen
en laten zou kunnen verstoren 
DD
DD
DD


Wat weten we over de zee? Een onderzoek naar de kennis en informatienoden bij jongeren en senioren

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive