Marbaix, P.

Open Marine Archive

32
watervoorraden en overstromingen
Naargelang van de scenario’s kunnen regionale verschil-
len opduiken; bijvoorbeeld voor scenario A1FI leidt de
intensivering tot een grotere vermindering van de land-
bouwgrond in streken waar de landbouw in minder gun-
stige omstandigheden verloopt en momenteel ook op een
meer extensieve wijze gebeurt, zoals in de Ardennen.
Watervoorraden en overstromingen
Philippe Marbaix
De klimaatprojecties voor Europa wijzen voor de toekomst
op een afname van de neerslag in de zomer, vooral in het
zuiden, en op een toename in de winter voor de meeste
streken. In combinatie met de stijgende temperaturen
kunnen we dus een hoger risico verwachten van droogte
in de zomer, die vooral het zuiden zal treffen, al zou dit
gevolg in veel streken vrij beperkt kunnen uitvallen door
de toename van de winterse neerslag. In de winter vallen
waarschijnlijk meer overstromingen te verwachten. Deze
veranderingen zouden verschillende gevolgen kunnen
hebben: onzekerheid over de watervoorziening (bijvoor-
beeld voor de koeling van elektrische centrales), moeilijk-
heden voor de binnenscheepvaart, toenemende proble-
men met de waterkwaliteit, enzovoort. De klimaatveran-
dering is trouwens niet de enige factor die voor proble-
men zorgt bij het waterbeheer.
Voor een klein land als België is de evolutie van de neer-
slag bijzonder moeilijk te beoordelen gezien de natuur-
lijke wisselvalligheid, de onzekerheid rond de modellen
en rond de uitstoot van broeikasgassen (zie ook deel ‘Kli-
maatverandering’, en vooral figuur 3). Voor onze streken
stellen de projecties een dalende of eventueel gelijkblij-
vende neerslag voor tijdens de zomer (van 0 tot -50%) en
een stijging van 10% tot 20% in de winter. In de winter
zou het niveau van het grondwater en het debiet van de
waterlopen dus moeten stijgen. Maar om daaruit het
risico van overstromingen af te leiden, moeten we reke-
ning houden met een hele reeks niet-klimaatgebonden
factoren: de kenmerken van het hydrografisch bekken
(type helling…), de doorlaatbaarheid van de bodem, de
bestemming van de gronden, de graad van verstedelijking
(en dus van de ondoorlaatbaarheid van de bodem), het
vermogen van ondergrondse watervoorraden, enzovoort.
Studies van verscheidene rivierbekkens in ons land komen
tot de conclusie dat het debiet van de rivieren in de win-
ter naargelang van het geval met 4% tot 28% zou kunnen
stijgen. Tenslotte blijkt uit het werk van Gellens en Rou-
lin 32 aan het KMI dat het risico van overstromingen waar-
schijnlijk in alle onderzochte bekkens zal toenemen
(Semois, Ourthe, Berwinne… ). 
De overstromingen in de streek van de Somme in 2001 in
Frankrijk vormen een waarschuwing voor België. Zij waren
het gevolg van een overvloedige regenval in de winter na
twee uitzonderlijk vochtige jaren en ook van de specifieke
kenmerken van het grondwater in de betrokken streek. De
overstromingen hebben twee maand geduurd; zij ver-
eisten de evacuatie van 1.100 personen en veroorzaakten
een schade van naar schatting 150 miljoen euro. De duur
van de ramp wordt toegeschreven aan het feit dat het
niveau van het grondwater gestegen was, wat mee heeft
geleid tot de overstroming van de valleien. Dit fenomeen
van ‘stijgend grondwater’ is trouwens ook vast te stellen
in sommige streken van ons land, vooral waar er vroeger
steenkoolmijnen zijn geweest, zoals in de Borinage.
Ons land heeft ernstige overstromingen gekend in 1995,
1998, 2002 en 2003. De overstromingen van de zomer 2002
in Centraal- en Oost-Europa liggen ons nog allemaal vers
in het geheugen. Afzonderlijk bekeken is geen enkel van
deze feiten toe te schrijven aan de klimaatverandering.
Maar uit de projecties blijkt wel dat er statistisch gezien
een hoger risico te verwachten valt. Een recent rapport
maakt een balans op van de risico’s van overstroming in
Groot-Brittannië. Na een analyse van de gevolgen in het
binnenland, in de steden en in de kustgebieden voorspelt
dit rapport een sterke stijging van de risico’s, die gevolgen
zullen hebben voor ongeveer 7% van de woningen 33.
Maar overstromingen zijn niet de enige mogelijke hydro-
logische gevolgen van de klimaatverandering. Paradoxaal
genoeg zou de toename van de neerslag ook kunnen
gepaard gaan met waterschaarste in de zomer, op het
moment van een stijgende vraag naar zowel water voor
consumptie als voor de landbouw, tengevolge van de
hogere temperatuur. De drogere zomers en een sterkere
verdamping kunnen (zelfs met vochtiger winters) leiden
tot een aanzienlijke vermindering van de ondergrondse
watervoorraden in België en zelfs op sommige plaatsen
tekorten veroorzaken 34. Om de watervoorziening veilig te
stellen, moeten grotere watervoorraden worden aange-
legd of moet water worden aangevoerd uit streken waar
meer water beschikbaar is. Bovendien zou de verminde-figuur 11
Ondergelopen benzinestation en slachtoffers van de
overstromingen van 2003 in Arles, Frankrijk.
fo
to
 ©
 G
re
en
p
ea
ce
/B
ar
re
t
                 
33
impact van de klimaatverandering in belgië
xvi De regionale verschillen zijn op dit moment nog niet gekend, maar vertegenwoordigen waarschijnlijk minder dan 10% van het gemiddelde (ACACIA, 2000)a.
ring van het watervolume in de zomer een negatieve
invloed kunnen hebben op de kwaliteit van het opper-
vlaktewater.
De Europese landen blijven dus niet gevrijwaard van de
nefaste gevolgen van de verstoring van de waterkringloop.
Naast maatregelen om de klimaatverandering te beper-
ken, lijkt ook een aanpassing absoluut noodzakelijk. Dat
zal ook kosten met zich meebrengen: zo gaat het bijvoor-
beeld over meer en striktere maatregelen om het risico
van overstroming te beperken en ook om de fouten in de
ruimtelijke ordening te herstellen die dat risico verhogen.
De veranderingen met betrekking tot de neerslag (vooral
de overvloed aan hevige regenbuien) en de impact daar-
van zijn nog niet voldoende bekend, in het bijzonder in
België, en vergen zeker meer onderzoek.
De kuststreek
Philippe Marbaix en Jean-Pascal van Ypersele
De stijging van het gemiddelde zeepeil is een aspect van
de klimaatverandering waarover nog heel veel onzeker-
heid bestaat: zo varieert de gemiddelde stijging xvi voor
alle SRES-scenario’s samen voor de periode 1990-2100 van
9 tot 88 cm (zie deel ‘Klimaatverandering’). Bovendien
ondergaat het vasteland zelf een aanpassing die volgt op
de laatste ijstijd (isostatische opheffing); vermoedelijk zal
het bodemniveau in België in de loop van de 21ste eeuw
daardoor met 5 cm dalen. De klimaatverandering zou ook
gevolgen kunnen hebben voor het aantal en/of de kracht
van de stormen in Europa, maar belangrijke onzekerhe-
den bestaan over dit onderwerp (zie deel ‘Klimaatveran-
dering’ en IPCC t).
Op Europees niveau zullen zich waarschijnlijk drie grote
gevolgen voordoen 35: overstromingen en een mogelijke
verschuiving van de vochtige gebieden die ongeveer op
zeeniveau liggen naar het binnenland, de toename van
overstromingen tengevolge van stormen 36 (ook in de estu-
aria) en de erosie van de kust. De verplaatsing van
natuurlijke vochtige gebieden naar het binnenland is in
Europa maar zelden mogelijk, omwille van de bevolkings-
dichtheid in de buurt van de kusten. Dit zou dus kunnen
leiden tot een verlies aan vochtige gebieden. De kans op
overstromingen bij stormen is beperkt doordat veel
bewoonde gebieden al beschermd zijn, maar door de kli-
maatverandering zal het noodzakelijk zijn de dijken te
versterken, enzovoort… De erosie tenslotte is evenmin
een nieuw probleem: 70% van de zandstranden over de
hele wereld wordt daar al mee geconfronteerd en het is
trouwens mogelijk dat dit deels te wijten is aan de stij-
ging van de zeespiegel in de 20ste eeuw 37. Hoe dan ook,
de stijging van de zeespiegel en een eventuele verande-
ring in de heersende winden zullen deze neiging tot ero-
sie waarschijnlijk nog versterken. Andere gevolgen, die als
minder belangrijk worden beschouwd, zijn de stijging van
de grondwaterspiegel, het binnendringen van zout water
in het grondwater en de verzilting van de bodem a. 
l In België
Figuur 12 probeert een overzicht te geven van de eventu-
eel getroffen streken door een vergelijking te maken tu-
ssen de gebieden die momenteel onder het gemiddelde
zeeniveau liggen en de gebieden die daar door een stij-
ging van de zeespiegel met 1 m of met 8 m ook onder zou-
den vallen. Door een stijging van het zeepeil met 1 m zou-
den 63.000 hectaren onder de zeespiegel komen te lig-
gen. We willen er op wijzen dat geen enkel van deze
gebieden op dit moment overstroomd is, zelfs niet in
Nederland. Bovendien gaat het hier enkel om het
gemiddelde peil: in feite bevinden grote gebieden zich nu
al onder het huidige hoogwaterpeil in België en zijn dus
beschermd tegen overstroming. Maar we mogen niet ver-
geten dat de stijging van de zeespiegel een langzaam ver-
schijnsel is dat zich ook na de 21ste eeuw zal voortzetten
en het hier getoonde peil van 1 m zal bereiken en daarna
overschrijden. Over duizend jaar zou een gematigd scena-
rio tot een stijging met 8 m (!) kunnen leiden. Bij een stij-
ging met 8 m zou meer dan een tiende van het Belgische
grondgebied (bijna 3.700 km2) onder zeeniveau liggen. Dat
zal dus een ernstige versterking vragen van de bescher-
ming van de kusten om catastrofale overstromingen te
vermijden.
De Belgische kust is 65 km lang en wordt voor meer dan
de helft beschermd door een dijk. Langs een groot deel
van de kust wordt de bescherming van het binnenland
dus nog voorzien door de stranden en de duinen en zijn
er belangrijke natuurlijke gebieden. De erosie treft de
stranden niet altijd even sterk: sommige blijven stabiel,
een klein aantal groeit aan, maar een groot deel van de
kust is al sinds lange tijd onderhevig aan erosie. Bij storm
kan het gebeuren dat grote hoeveelheden zand worden
weggerukt van duinen en stranden. De getijden en de
zeestromingen langs de kust spelen ook een rol. Er zijn
talrijke golfbrekers aangelegd om dit fenomeen te beper-
ken. Sinds 1960 is er regelmatig zand aangevoerd als com-
pensatie voor de erosie: dit gebeurde op bijna 20 km
strand. Heel recentelijk zijn in Oostende werken uitge-
voerd om het strand in de buurt van de vaargeul van de
haven op te hogen 38. Dit is maar een voorlopige oplossing
voor de dreiging van overstroming van de stad. 
Er zijn dus goede redenen om te vrezen dat de erosie zal
toenemen als gevolg van de stijging van de zeespiegel.
Die erosie zal nog worden verergerd wanneer het aantal
zware stormen zou toenemen, zoals sommige (maar niet
alle) modellen aantonen. Het belang van deze laatste fac-
tor is moeilijk in te schatten door de waarschijnlijk sterk
verschillende evolutie van sterke en zwakke winden. Maar
dit is hoe dan ook een zorgwekkend verschijnsel, aange-
                              


Watervoorraden en overstromingen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive