Kerckhof, F.

Open Marine Archive

28
biodiversiteit
eeuw in korte tijd een flink stuk van de Atlantische kust
van Portugal tot Frankrijk en Engeland. Ze komt nu al voor
tot in het noordoostelijk deel van het Kanaal. Er zijn min-
stens drie tropische en subtropische soorten die zich blij-
vend in de Noordzee wisten te vestigen. Eén daarvan, de
paarsgestreepte zeepok Balanus amphitrite is een warm-
watersoort die vroeger vooral in de Middellandse Zee
leefde. Tegenwoordig komt ze algemeen voor in onze
havens en daarbuiten 27. 
België grenst aan de zuidelijke Noordzee. De meeste ver-
schuivingen hebben dan ook betrekking op zuidelijke
soorten waarvan de noordoostelijke grens van hun ver-
spreidingsgebied in het Kanaal of in het daaraan gren-
zende uiterste zuiden van de Noordzee ligt. Dat is onder
andere het geval voor soorten als de kleine heremiet-
kreeft, de fluwelen zwemkrab.... In warmere jaren drin-
gen ze door tot in de zuidelijk Noordzee of zijn ze tijdelijk
relatief talrijker voor onze kust. Er zijn ook meer waarne-
mingen van bepaalde vissoorten zoals de kleine pieter-
man, de lipvis en het zeepaardje. Het zou mogelijk zijn
dat deze toename gedeeltelijk het gevolg is van verande-
ringen in het biotoop, visserijmethoden, enzovoort. Maar
een aantal van de hierboven genoemde soorten worden
nu ook regelmatig en in toenemende mate waargenomen
voor de Nederlandse en Duitse kust, waar dit vroeger
slechts occasioneel of niet het geval was. Het gaat dus
inderdaad over een duidelijk indicatie van een opwar-
ming van de zuidelijk Noordzee. 
Daarnaast krijgen echte exotische soorten – die niet van
nature voorkomen in West-Europa – de kans om zich hier
blijvend te vestigen. Dergelijke soorten worden per toeval
door de mens ingevoerd, zoals in ballastwater van sche-
pen of via aquacultuur. Een spectaculair voorbeeld is de
vestiging en uitbreiding in de hele zuidelijke Noordzee
van de Japanse oester Crassostrea gigas (zie figuur 8). Van
deze soort dacht men in eerste instantie dat ze zich hier
niet zou kunnen voortplanten, omdat de temperatuur
voor de onwikkeling van de larven te laag zou zijn. Nu
blijkt deze oester zich hier bijna elk jaar voort te planten.
l De toekomst en mogelijke gevolgen
De gevolgen van een stijging van de zeewatertemperatuur
zullen veeleer merkbaar zijn in min of meer gesloten
watermassa’s en in het kustwater dan in de open zee. De
trend zal in het begin ook gemaskeerd worden door fluctu-
aties op korte termijn. Zo kan de temperatuur van het kust-
water belangrijke jaarlijkse schommelingen vertonen, tot
2°C boven en onder het gemiddelde. Uit de beschikbare
gegevens valt af te leiden dat deze veranderlijkheid zo zal
blijven, maar bovendien verwachten experts ook een
gemiddelde opwarming van ongeveer 2°C tegen 2050. 
Flora en fauna van de Noordzee
Francis Kerckhof
l Is de klimaatverandering al begonnen?
In de loop van de 20ste eeuw zijn er in de verschillende
decennia schommelingen opgetreden in de temperatuur
van de Noordzee. Dat is onder andere af te leiden uit de
statistieken over de vangst van bepaalde vissoorten. Maar
er zijn verschillende factoren die erop wijzen dat de
Noordzee momenteel een grotere opwarming kent, vooral
in de omgeving van de kusten. Deze stijging blijkt uit de
temperatuurmetingen, ook al is het momenteel nog
moeilijk om de gemiddelde stijging precies vast te stellen.
Vanuit biologisch oogpunt is de verandering voor het eerst
gebleken uit planktononderzoek. Uit een analyse van
gegevens die doorheen de jaren verzameld werden, bleek
dat de samenstelling van het plankton rond het eind van
de jaren 1980 duidelijk was veranderd. Er bleek een wij-
ziging te zijn opgetreden in de verhouding tussen soorten
van koud en warm water ten voordele van de warmwa-
tersoorten 26. Bovendien zijn er nu in de Noordzee meer en
meer waarnemingen van verscheidene zuidelijke vissoor-
ten zoals sardine of ansjovis... Anderzijds was er ook de
sterke achteruitgang van enkele koudwatersoorten zoals
kabeljauw, schelvis en heilbot.
l Verdwijnen van typisch noordelijke soorten
Mogelijke effecten van een gewijzigde temperatuur zijn
moeilijk te onderscheiden van natuurlijke fluctuaties in
de populaties van dieren en planten, die soms aanzien-
lijk kunnen zijn, en van andere belangrijke invloeden
zoals de druk vanwege de visserij (bijvoorbeeld voor
kabeljauw) en eutrofiëring. Bij de commerciële soorten
lijkt de garnaal (Crangon crangon) wel een trend aan te
geven xiv. De laatste jaren is de visserijdruk op de garnaal
niet toegenomen, maar toch blijkt de garnaalvisserij in de
zuidelijke Noordzee en in het noordoostelijke deel van het
Kanaal over een langere termijn sterk te zijn achteruitge-
gaan. Het lijkt erop dat de zuidelijke grens van het ver-
spreidingsgebied van de garnaal naar het noorden
opschuift. 
l Verschijnen van typisch zuidelijke soorten
Van talrijke mariene organismen is nog niet veel gekend
over de invloed van de temperatuur op hun ontwikkeling.
Toch kunnen zeepokken een goede graadmeter vormen
voor een mogelijke opwarming. De Europese fauna kent
niet zoveel soorten zeepokken, die zijn tamelijk goed
gekend en ze zijn commercieel niet belangrijk. Zo vero-
verde een Afrikaanse zeepok op het eind van de vorige
xiv Frank Redant (Centrum voor landbouwkundig onderzoek, Departement zeevisserij), persoonlijke mededeling.
                           
29
impact van de klimaatverandering in België
figuur 8
Een tropische zeepok uit Centraal-Amerika (b) temidden van
Japanse oesters Crassostrea gigas (h) (boei ter hoogte van
Oostende; foto © F Kerckhof, BMM, Koninklijk Belgisch Instituut
voor Natuurwetenschappen).
In eerst instantie zal er geen massale en totale verschui-
ving van zuidelijke of noordelijke soorten optreden. Elke
individuele soort reageert immers anders op verande-
rende omgevingsfactoren. Geleidelijk aan zal het aantal
soorten stijgen en zal de biodiversiteit toenemen. Een
Nederlandse publicatie 28 die het aantal macrobentische
(grote op de bodem levende soorten) faunasoorten in de
Waddenzee vergeleek met het aantal soorten in de Baai
van de Seine (gemiddeld 2°C warmer) en de Baai van de
Gironde (4°C warmer) voorspelt een toename van het
aantal soorten met 20% bij een stijging van de tempera-
tuur met 2°C. Bij een stijging van de temperatuur met 2 tot
4°C, kan de toename van het aantal soorten oplopen tot
30%. 
Er zijn voorlopig nog geen aanwijzingen dat er echt soor-
ten verdwenen zijn als gevolg van de opwarming. Hoog-
stens zijn de aantallen en het verspreidingsgebied van
diverse soorten gewijzigd, onder meer tengevolge van
veranderingen in hun reproductiesucces, of als gevolg van
de competitiedruk met de nieuwkomers. 
Toch kunnen bepaalde veranderingen wel belangrijk zijn,
vooral wanneer ze een effect hebben op economisch
belangrijke soorten of zorgen voor habitatveranderingen.
Zo zijn warmwatervissen over het algemeen minder
gegeerd dan koudwatersoorten. De Japanse oester vormt
riffen die geleidelijk aan de plaats innemen van mossel-
banken 29. Die riffen zijn (voorlopig nog?) minder rijk aan
organismen, en commercieel minder interessant dan
mosselbanken.
         


Flora en fauna van de Noordzee

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive