Cliquet, A.

Maes, F.

Open Marine Archive


 12 
BELEIDSONDERSTEUNEND ONDERZOEK VOOR EEN GEÏNTEGREERD 
KUSTZONEBELEID IN BELGIË: WELK GEÏNTEGREERD KUSTZONEBELEID? 
 
An Cliquet en Frank Maes  
 
Universiteit Gent (RUG), Vakgroep Internationaal Publiekrecht, Maritiem Instituut 
Universiteitstraat 6, B-9000 Gent 
 
 
1. Inleiding 
 
De kustzone dient ecologisch te worden gezien als een eenheid. De kustzone is een 
overgangszone tussen land en zee, meer in het bijzonder, dat gedeelte van het land dat 
wordt beïnvloed door de nabijheid van zee en dat gedeelte van de zee dat wordt beïnvloed 
door de nabijheid van land. Het is een gebied waarin de processen, afhankelijk van de 
interactie tussen land en zee, het meest intens zijn. Een beleid gericht op de instandhouding 
en bescherming van de kustzone moet rekening houden met deze onderlinge wisselwerking 
en beïnvloeding. 
 
De kustzone is tevens een gebied waarin diverse menselijke gebruiken plaatsvinden, die een 
impact kunnen hebben op het leefmilieu in de kustzone. Het beleid inzake economische en 
sociale ontwikkeling van de kustzone dient dan ook rekening te houden met de effecten van 
de verschillende gebruiksfuncties op het leefmilieu in de kustzone. 
 
De integratie in het beleid van zowel land- als zeegedeelte van de kustzone als de integratie 
en afstemming van de verschillende gebruiksfuncties op de ecologische draagkracht van het 
kustecosysteem wordt gevat onder de term geïntegreerd kustzonebeheer (integrated coastal 
zone management). 
 
Geïntegreerd beheer van kustgebieden (GBKG) is volgens de Europese Commissie 
(Mededeling van de Commissie aan de Raad en het Europees Parlement inzake geïntegreerd 
beheer van kustgebieden: een strategie voor Europa, Bijlage 1) een dynamisch, 
multidisciplinair en iteratief proces voor de bevordering van het duurzame beheer van 
kustgebieden. Het bestrijkt de volledige cyclus van informatieverzameling, planning (in de 
ruimste zin van het woord), besluitvorming, beheer en toezicht op de uitvoering. GBKG benut 
de participatie met kennis van zaken en de medewerking van alle belanghebbenden voor de 
evaluatie van de maatschappelijke doelstellingen van een bepaald kustgebied en voor het 
nemen van maatregelen om deze doelstellingen te verwezenlijken. GBKG tracht op lange 
termijn een evenwicht te vinden tussen milieugerichte, economische, sociale, culturele en 
recreatieve doelstellingen, alle binnen de door de natuurlijke dynamiek gestelde grenzen. 
De term ‘geïntegreerd’ in GBKG heeft betrekking op de integratie van zowel de doelstellingen 
als de vele instrumenten die voor de verwezenlijking daarvan nodig zijn. Dit betekent 
integratie van alle relevante beleidsterreinen, sectoren en bestuursniveaus. Het betekent ook 
integratie van het land- en zeegedeelte van het doelgebied in ruimte en tijd. 
 
Inzake het beleidsgericht onderzoek ter ondersteuning van een geïntegreerd kustzonebeleid in 
België rijzen er twee vragen: 
- Wordt aan wetenschappelijk beleidsondersteunend onderzoek gedaan ter ondersteuning 
van een geïntegreerd kustzonebeleid? 
 13 
- Is er vanuit het beleid vraag naar beleidsondersteunend onderzoek over dit thema? Dit leidt 
eerst en vooral tot de vraag of en welk beleid inzake geïntegreerd kustzonebeleid wordt 
gevoerd in België. 
 
2. Geïntegreerd kustzonebeleid in België 
 
Bevoegdheidsstructuur 
 
Om een vraag over geïntegreerd kustzonebeleid in België te kunnen beantwoorden, kan men 
niet voorbijgaan aan de bevoegdheidsstructuur in de Belgische kustzone. Twee elementen 
zijn van belang voor het bepalen van de bevoegdheden: 
- de internationale regelgeving (met in het bijzonder het internationaal zeerecht, waarin de 
bevoegdheden van kuststaten over de verschillende mariene rechtsgebieden zijn 
vastgelegd); 
- de staatsstructuur van België. 
 
Schematisch gezien levert dit volgende bevoegdheidsstructuur op: 
 
ZEE LAND 
Juridische 
omschrijving 
 
Ecologische 
omschrijving 
 
Juridische 
omschrijving 
Ecologische 
omschrijving 
 
 
Territoriale zee  
EEZ 
Continentaal plat 
 
Zeewater 
Zeebodem 
en ondergrond 
 
Interne wateren 
Grondgebied van 
de kustgemeenten 
Intertidaal 
Slikken en schorren 
Strand  
Duinen 
Kustpolders 
Bevoegde 
overheid 
  
Federaal Scheepvaart 
Militaire activiteiten 
Ontginning zeebodem 
Energie (windenergie op zee) 
Kabels en pijpleidingen 
Bescherming mariene milieu  
Controle (politie) 
Rampenbestrijding 
Wetenschapsbeleid 
 
Scheepvaart 
Militaire activiteiten 
Energie 
Controle (politie) 
Rampenbestrijding 
 
 
 
Vlaams Gewest Baggeren 
Loodsen 
Redding op zee 
Scheepvaartbegeleiding 
Ruimen van wrakken 
Zeevisserij 
 
Leefmilieu en natuurbehoud 
Ruimtelijke ordening 
Grondwaterwinning 
Toerisme 
Havens 
Kustverdediging 
Beheer openbaar domein 
Wetenschapsbeleid 
Provincie W.Vl. Hulp bij rampenbestrijding Uitvoering hogere rechtsnormen 
Kustgemeenten  Uitvoering hogere rechtsnormen 
Politie 
Onderhoud stranden (in concessie)  
 
 
 14 
Wetgeving 
 
Als gevolg van de bovengenoemde bevoegdheidsstructuur, zijn er verschillende wetgevingen 
voor de verschillende zones in de kustzone. De wetgeving kan zijn: 
- internationale regelgeving; 
- wetgeving daterend van vóór de staatshervorming; 
- federale wetgeving; 
- Vlaamse wetgeving; 
- wetgeving van gedecentraliseerde overheden. 
 
Volgende tabel geeft een greep uit de talrijke wetgeving die van toepassing is op de 
kustzone. Het gaat zowel over wetgeving die uitsluitend van toepassing is op (een deel van) 
de kustzone als wetgeving die een ruimer toepassingsveld heeft. 
 
 Wetgeving 
van toepassing op  
zee 
Wetgeving 
van toepassing op 
zee en land 
Wetgeving 
van toepassing op 
land 
Materie    
Afbakening mariene 
gebieden 
Zeerechtverdrag            
Wet exclusieve 
economische zone  
Wet visserijzone 
Afbakeningsakkoorden 
territoriale zee en 
continentaal plat 
  
Beheer open ruimte   Strandconcessies 
Polders en wateringen 
Ruimtelijke ordening   Decreet ruimtelijke 
ordening 
Leefmilieu  Verdragen 
(MARPOL…)  
Wet mariene milieu 
Marpol-Wet 
Verdragen (OSPAR...)  
EU-richtlijnen 
(nitraten…) 
Vlaamse wetgeving 
(water, afval…) 
Milieueffectrapportage Wet marien milieu Espoo-Verdrag 
EU-MER-richtlijnen 
Vlaamse MER-besluiten 
Natuurbehoud Wet marien milieu Verdragen (Ramsar…) 
EU-richtlijnen (Vogel- 
en Habitatrichtlijnen) 
KB uitvoering Ramsar-
Verdrag 
Decreet natuurbehoud 
Toerisme Wet mariene milieu 
Federale wetgeving 
pleziervaart 
Belgisch Kustreglement Vlaamse wetgeving 
(campings…) 
Gemeentelijke 
politiereglementen 
Ontginning 
continentaal plat 
Wet continentaal plat   
Visserij Wetgeving visserij 
(federaal tot aan 
Lambermont) 
EU-regelgeving visserij Vlaamse wetgeving 
(economische steun) 
Scheepvaart Verdragen (SOLAS…) 
en EU-richtlijnen 
Federale wetgeving 
scheepvaart  
Belgisch Kustreglement  
 15 
Knelpunten 
 
De bevoegdheidsstructuur en het daaruitvolgend juridisch kader leiden tot enkele knelpunten 
die een geïntegreerd beleid in de kustzone bemoeilijken.  
 
Knelpunten zijn onder meer: 
- versnippering van bevoegdheden; 
- lacunes in de wetgeving; 
- gebrek aan overkoepelende controle van wetgeving; 
- gebrek aan afstemming bij de inzet van wetgeving. 
 
Een afstemming in het beleid is van groot belang om een geïntegreerd kustzonebeleid te 
kunnen realiseren. Deze afstemming kan gericht zijn op de inzet van de verschillende 
juridische instrumenten, het uitvaardigen van een gezamenlijk beleid, overleg door de 
betrokken overheden, overleg met de verschillende gebruikers enz. 
 
Enkele voorbeelden kunnen de noodzaak tot afstemming in het beleid aantonen. 
 
- Bescherming van waardevolle gebieden in de kustzone: de onderlinge wisselwerking tussen 
de opeenvolgende habitats in de kustzone noodzaakt een systeem van aaneengesloten 
beschermde gebieden. De bescherming van waardevolle gebieden in het landgedeelte van 
de kustzone valt onder Vlaamse bevoegdheid, deze in het mariene gedeelte is een federale 
bevoegdheid. Een efficiënt beheer van bijvoorbeeld een strandreservaat wordt bemoeilijkt 
als het mariene deel dat grenst aan het reservaat niet wordt beschermd. Hier is een 
afstemming van de inzet van de respectieve federale en Vlaamse natuurbehoudswetgeving 
vereist, evenals een overleg inzake het beheer. 
- Verontreiniging van het mariene milieu door landgebonden bronnen. Mariene 
verontreiniging is een federale bevoegdheid, landverontreiniging is een bevoegdheid van de 
drie gewesten. Dit vereist een samenwerking bij de uitvoering van internationale 
verplichtingen ter zake. 
- Milieueffectrapportage. De effecten van plannen of projecten in een deel van de kustzone 
hebben veelal een impact op het ander deel van de kustzone. Geen van beide wetgevingen 
(Vlaamse of federale wetgeving inzake milieueffectrapportering) voorziet in een 
‘grens’overschrijdende rapportering. 
 
Stand van zaken inzake geïntegreerd kustzonebeleid  
 
De laatste jaren zijn al initiatieven genomen die bijdragen tot een zekere integratie van het  
beleid in de kustzone. Voor de uitvoering en beleidsvoorbereiding van internationale 
regelgeving inzake landgebonden mariene verontreiniging (Noordzeeconferenties en OSPAR) 
is overleg tussen de federale overheid en de gewestoverheden voorzien binnen de structuur 
van het Coördinatiecomité Internationaal Milieubeleid (CCIM). Voor het storten van 
baggerspecie werd een samenwerkingsakkoord gesloten tussen de federale overheid 
(bevoegd voor het storten van baggerspecie) en het Vlaamse Gewest (bevoegd voor het 
baggeren). Geen van beide initiatieven voldoet echter als grond voor een geïntegreerd 
kustzonebeleid.  
 
Zowel op politiek als ambtelijk niveau werd aanvang genomen met het organiseren van een 
geïntegreerd beleid, en dit door de interkabinettenstuurgroep geïntegreerd kustzonebeheer 
(opgericht in 1994 door de toenmalige Vlaamse minister van leefmilieu) en de ambtelijke 
 16 
taakgroep geïntegreerd kustzonebeheer. Het gebrek aan een permanente structuur voor de 
opvolging van het beleid en het gebrek aan een formeel samenwerkingsakkoord tussen de 
verschillende betrokken overheden, bemoeilijkt echter de totstandkoming van een 
geïntegreerd beleid. Er wordt dan ook in diverse fora al enkele jaren gepleit voor een 
bestuurlijke en formele verankering van deze initiatieven. Dit werd bijvoorbeeld ook 
benadrukt in een advies van de Vlaamse Mina-Raad inzake het geïntegreerd beheer van 
kustgebieden (advies van 5 april 2001). 
 
Een eerste aanzet hiertoe is recent gegeven door de goedkeuring van het oprichten van een 
coördinatiepunt voor geïntegreerd kustzonebeheer (in het kader van Doelstelling 2, 
kustvisserijgebied  van de Europese Gemeenschap). Een van de doelstellingen van het 
coördinatiepunt is het bewerkstelligen van een samenwerkingsakkoord, waardoor er ook een 
juridische grondslag kan worden geboden voor een geïntegreerd beleid. 
 
3. Wetenschappelijk onderzoek ter ondersteuning van geïntegreerd kustzonebeleid  
 
De noodzaak voor een geïntegreerd kustzonebeleid is duidelijk. De ondersteuning van dit 
beleid door beleidsgericht wetenschappelijk onderzoek is dan ook van groot belang.  
 
De bevoegdheden voor wetenschapsbeleid in de kustzone zijn ook als gevolg van de 
bevoegdheidsstructuur verdeeld over de federale en gewestoverheden. Daar waar de 
gewestoverheden in principe bevoegd zijn voor wetenschapsbeleid, behoudt de federale 
overheid tevens bevoegdheden op dit vlak, onder meer inzake wetenschappelijk onderzoek 
ter ondersteuning van haar eigen bevoegdheidsdomeinen. De toelating voor het uitvoeren 
van wetenschappelijk onderzoek binnen de mariene rechtsgebieden voor buitenlandse 
schepen en vliegtuigen wordt juridisch vastgelegd in de Wet van 22 april 1999 betreffende 
de exclusieve economische zone van België in de Noordzee (BS 10 juli 1999). De 
bevoegdheidsverdeling heeft tot gevolg dat het onderzoek naar het mariene milieu 
grotendeels wordt ondersteund op federaal niveau. Wetenschappelijk onderzoek i.v.m. het 
landgedeelte van de kustzone situeert zich veeleer op Vlaams niveau. Uiteraard is dit geen 
strikte afbakening en zijn er voorbeelden van onderzoek die worden gefinancierd of 
uitgevoerd in opdracht van de ene overheid en die zich toespitsen op het andere deel van de 
kustzone (b.v. zeevogelonderzoek in het Instituut voor Natuurbehoud, onderzoek naar de 
implementatie van OSPAR-verdragen in opdracht van de Vlaamse overheid). 
 
Deels als gevolg van deze bevoegdheidsstructuur valt op dat er weinig wetenschappelijk 
onderzoek gebeurt ter ondersteuning van een geïntegreerd kustzonebeleid. Er is vrijwel geen 
onderzoek inzake geïntegreerd kustzonebeleid zelf (het proces van geïntegreerd 
kustzonebeleid, structuren, wetgeving, enz.). Als uitzondering kan het Terra-onderzoek inzake 
coastal zone management (in opdracht van AWZ) worden vermeld. In dit kader werden een 
aantal deelonderzoeken uitgevoerd, waaronder een juridische inventarisatie van de Belgische 
kustzone.  
 
Bij het overige wetenschappelijk onderzoek in de kustzone valt op dat weinig onderzoeken 
over het geheel van de kustzone gaan. Veel onderzoeken zijn toegespitst op een deelaspect 
ervan. Zo werd bijvoorbeeld in opdracht van Afdeling Natuur een ecosysteemvisie voor de 
kustzone uitgewerkt. Dit onderzoek bleef echter beperkt tot het landgedeelte van de kustzone. 
Het hoeft geen betoog dat ook een wetenschappelijk onderbouwde ecosysteemvisie voor het 
mariene deel van de kustzone nuttig en zelfs noodzakelijk is als onderbouwing van een 
geïntegreerd beleid.  
 17 
 
Het beheer van de kustzone als ecologische eenheid vereist een geïntegreerd beleid, waarin 
zowel op vlak van planning, rapportering, besluitvorming en implementatie een 
samenwerking en afstemming is vereist. Het beleidsondersteunend wetenschappelijk 
onderzoek kan een ondersteuning bieden om een dergelijk beleid te helpen realiseren. 
Voortvloeiende uit een dergelijk geïntegreerd beleid zal de vraag naar beleidsgericht 
onderzoek over de gehele kustzone ongetwijfeld toenemen.   
 
 


Beleidsondersteunend onderzoek voor een geïntegreerd kustzonebeleid in België: welk geïntegreerd kustzonebeleid?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive

Ghent University Academic Bibliography