Monteny, F.

Open Marine Archive


 
 
 
   
 
 
 5 
HET FEDERAAL MARIEN ONDERZOEKSPROGRAMMA ‘DUURZAAM BEHEER 
VAN DE NOORDZEE’ 
 
Frank Monteny 
 
Federale Diensten voor Wetenschappelijke, Technische en Culturele Aangelegenheden, Dienst 
Onderzoeksprogramma's, Wetenschapsstraat 8, B-1000 Brussel 
 
 
Context 
 
Het Programma Duurzaam beheer van de Noordzee is een onderdeel van het eerste ‘Plan ter 
wetenschappelijke ondersteuning van een beleid inzake duurzame ontwikkeling - PODO I’ 
dat in mei 1996 werd goedgekeurd door de Ministerraad en ten einde loopt in 2001. 
 
Dit Plan is opgebouwd uit 5 thematische Programma's:  ‘Duurzame mobiliteit’ en 
‘Productnormen in de voedingssector’ waar de milieucomponent sterk verbonden is met de 
bekommernissen van de betrokken sectoren en ‘Global Change’, ‘Onderzoek inzake 
Antarctica’, ‘Duurzaam beheer van de Noordzee’ die de verschillende overeenkomsten en 
verdragen ondersteunen die België binnen deze domeinen onderschreven heeft. Daarnaast 
omvat het een Programma ‘Hefbomen voor een beleid inzake duurzame ontwikkeling’ dat de 
integratie van menselijk gedrag en milieuproblemen beoogt, met de bedoeling instrumenten 
te ontwikkelen die de besluitvorming kunnen sturen evenals een Programma dat het gebruik 
van satellietwaarnemingen van de aarde in het onderzoek wil aanmoedigen (‘Aardobservatie 
per satelliet’). 
 
Het Plan wordt vervolledigd door een reeks ‘Ondersteunende acties’ die de integratie en het 
beheer van wetenschappelijke gegevens wensen te bevorderen en de communicatie en 
uitwisseling van informatie naar alle betrokken maatschappelijke geledingen wensen te 
bevorderen. 
 
Het beschikbare onderzoeksbudget voor dit Plan bedroeg ongeveer 2.5 miljard BEF. 
 
De voornaamste doelstelling van het Plan is om, binnen de aan bod komende domeinen, 
een wetenschappelijk potentieel te consolideren en verder te ontwikkelen en al doende aan 
de overheid een wetenschappelijke expertise ter beschikking te stellen waarop zij beroep kan 
doen voor de voorbereiding en uitvoering van haar beleid inzake duurzame ontwikkeling. 
 
Het Plan en zijn verschillende onderdelen wordt gekenmerkt door een thematische aanpak 
(definiëring van de verschillende onderzoekslijnen binnen elk van de onderdelen) en een 
sterke stimulans voor de uitvoering van interdisciplinair onderzoek (projectrealisatie door 
netwerken van onderzoeksploegen). Het wordt uitgevoerd in het kader van een 
samenwerkingsakkoord met de Gewesten. 
 
De Federale Diensten voor Wetenschappelijke, Technische en Culturele Aangelegenheden 
zijn belast met de praktische uitvoering van dit Plan. Zij worden voor elk van de acties 
bijgestaan door een begeleidingscomité waarin zowel de bij de problematiek betrokken 
Federale departementen als de Gewesten zijn vertegenwoordigd.  
 
 
 
 
   
 
 
 6 
De uitvoering van het Plan berust op de publicatie van oproepen tot voorstellen (Belgisch 
Staatsblad). De doelgroep van deze oproepen zijn voornamelijk de universiteiten en de 
openbare wetenschappelijke instellingen en in sommige gevallen gespecialiseerde 
studiebureaus.  
 
De evaluatie van de ontvangen voorstellen gebeurt in twee stappen: in een eerste fase 
worden de voorstellen op hun wetenschappelijke waarde geëvalueerd door minimaal drie 
buitenlandse experten, de resultaten van deze evaluatie worden vervolgens besproken binnen 
het begeleidingscomité. Op basis van deze laatste discussie wordt een voorstel van te 
financieren projecten voorgelegd aan de bevoegde Minister. 
 
Algemeen kan gesteld worden dat ongeveer 1 op 3 voorstellen voor financiering werd 
weerhouden. 
 
Het Programma Duurzaam beheer van de Noordzee 
 
Dit Programma werd ontwikkeld vanuit de vaststelling dat de Federale Overheid, die bevoegd 
is voor de territoriale zee en Exclusief Economische Zone (EEZ), op een hoogstaand 
wetenschappelijk potentieel moet kunnen steunen bij het uitoefenen van haar bevoegdheden 
in een nationale en internationale context. 
 
Het duurzaam gebruiken en ontwikkelen van de Noordzee en al haar rijkdommen, alsook het 
behoud van het mariene milieu en een juiste inschatting van de gevaren die het bedreigen, 
veronderstellen het vermogen om de huidige toestand van dit systeem te beschrijven en zijn 
evolutie te voorspellen. De vaak nog grote onzekerheden in de huidige kennis belemmeren 
een duurzaam beheer en beperken het vermogen om voorspellingen te doen en eventuele 
milieuveranderingen in te schatten. Stelselmatige vergaring en analyse van gegevens 
aangaande het mariene milieu is nodig om deze onzekerheden te reduceren en zodoende 
geïntegreerde beheermethoden toe te passen die toelaten de gevolgen te voorspellen van 
door de mens veroorzaakte veranderingen van het mariene leven en het mariene milieu. 
 
In deze context is het een noodzakelijkheid dat de federale overheid inspanningen doet die 
leiden tot: 
 
• het beter begrijpen van de structuur en de werking van het ecosysteem van de Noordzee; 
• het beter begrijpen van de invloed van menselijke activiteiten op het ecosysteem van de 
Noordzee, waarbij specifiek aandacht wordt besteed aan: 
? een betere objectieve kennis van het begrip ‘duurzaam bruikbare Noordzee, die een 
hoge levensstandaard aan haar oeverbewoners garandeert’; 
? een betere kennis van de sociaal-economische gevolgen die samengaan met de 
negatieve invloed van menselijke activiteiten op het ecosysteem van de Noordzee; 
? een overdracht van informatie en van wetenschappelijk gefundeerd advies van de 
onderzoekwereld naar het beleid om het in staat te stellen de meest gunstige balans 
tussen de verschillende gebruiksfuncties van de Noordzee na te streven en het 
publiek te informeren. 
 
Het Programma Duurzaam beheer van de Noordzee moest de noodzakelijke ruimte bieden 
om wetenschappelijk onderzoek uit te voeren dat elementen van antwoord kan aandragen 
voor de bovenvermelde probleemstellingen. Het totale onderzoekbudget dat hiertoe werd 
vrijgemaakt bedroeg ongeveer 408 miljoen BEF. 
 
 
 
 
   
 
 
 7 
Bij de uitwerking van het Programma is er voor geopteerd om zowel meer ‘fundamentele’ als 
meer ‘toepassingsgerichte’ onderzoeksprojecten te financieren. In die context werd er een 
onderscheid gemaakt tussen twee soorten van acties, namelijk strategisch wetenschappelijke 
acties en gerichte wetenschappelijke acties. 
 
De strategische wetenschappelijke acties betreffen langdurig (vijf jaar) thematisch onderzoek 
dat wordt uitgevoerd door groepen (netwerken) van onderzoeksploegen. Dit type van 
onderzoek is gericht op de vermindering van onzekerheden en legt de wetenschappelijke 
basis ter ondersteuning van het langetermijnbeleid van de overheid. 
 
De onderzoekslijnen die werden uitgestippeld waren de volgende: 
 
? Chemische verontreiniging  
 
  Wat zijn de bronnen, fluxen en bestemmingen van anorganische en organische 
polluenten? 
  Wat is de impact van deze poluenten op de mariene organismen? 
 
? Eutrofiëring 
 
Waar, hoe en met welke gevolgen veroorzaken verhoogde concentraties van nutriënten 
en of fluxen van antropogene oorsprong veranderingen in frequentie, duur en omvang 
van de algenbloei? 
Wat is de invloed van een verhoogde aanwezigheid van bepaalde algen op hun 
soortsamenstelling en op de mariene ecosystemen op het niveau van zoöplankton, 
benthos en hogere trofische niveaus? 
 
? Bescherming van soorten en hun habitats 
 
Wat is de spreiding in ruimte en tijd van ecologisch belangrijke soorten, wat is de relatie 
tussen hun habitats in de kustzone en de open zee? 
Wat is de invloed van menselijke activiteiten op de biodiversiteit en op de duurzaamheid 
van de verschillende habitattypes? 
 
? Duurzaam gebruik van de zee 
 
Hoe kan de ‘gezondheidstoestand’ van de zee worden bepaald mibv de menselijke 
invloed op deze toestand? 
Wat is de sociaal-economische kostprijs van de degradatie van het mariene milieu? 
Wat is het risico van het accidenteel lozen van olie en andere chemische producten? 
 
? Ontwikkelen van een gegevensbank 
 
Hoe kunnen de fragmentair beschikbare gegevensreeksen op een gestructureerde wijze 
gegroepeerd worden? 
Hoe kan de toegankelijkheid ervan voor de verschillende gebruikersgroepen verzekerd 
worden? 
 
Na afsluiten van 2 oproepen tot voorstellen (1996 en 1997) werden 14 
onderzoeksvoorstellen ontvangen waarvan er uiteindelijk 7 werden gefinancierd voor een 
totaalbudget van ongeveer 335 miljoen BEF. 
 
 
 
 
   
 
 
 8 
Een gedetailleerd overzicht van de gefinancierde projecten en deelnemende ploegen is 
opgenomen in Tabel 1. 
 
Door middel van de gerichte wetenschappelijke acties werden projecten van beperkte duur 
(maximum 2 jaar) gefinancierd rond verscheidene thema's die als relevant werden beschouwd 
voor het kortetermijnbeleid van de overheid. De thema's werden steeds vastgelegd in 
onderling overleg met de leden van het begeleidingscomité.  
 
In deze context werden in het totaal drie (1997, 1998 en 2000) oproepen tot voorstellen 
gepubliceerd rond de volgende thema's: 
 
1. Haalbaarheid van routinematige analyse(monitoring) van vluchtige organische 
verbindingen in zeevisserijprodukten 
2. Haalbaarheid van ‘restocking’ van bedreigde visbestanden in de Noordzee door middel 
van aquacultuur 
3. Haalbaarheid van een ecotoxicologisch bewakingssysteem voor het duurzaam beheer van 
de Belgische kustwateren 
4. Evaluatie van de mogelijke impact van hormonaal verstorende stoffen op de ecosystemen 
van de Noordzee 
5. Evaluatie van nieuwe gestandaardiseerde en gevalideerde methodes voor het bepalen en 
het volgen van de evolutie van koolwaterstoffen en micropolluenten in het mariene milieu 
6. Evaluatie van de chemische contaminatie van de Noordzee 
7. Afbakening van door eutrofiëring aangetaste zeegebieden 
8. Raming van de vervuiling van het mariene milieu vanop het land 
9. Definitie van een ‘nulpunt’ in de evolutie van het mariene ecosysteem van de Noordzee 
10. Onderzoek van natuurlijke zandtransporten op het Belgisch Continentaal Plat 
11. Intensieve opvolging van een beschermd Belgisch habitat 
12. Evaluatie van de toestand van de mariene site ‘Paardenmarkt’ 
13. Haalbaarheidsstudie van de monitoring van de aanwezigheid van toxische algen in de 
Belgische kustwateren 
14. Impact van offshore constructies op mariene ecosystemen 
15. Evaluatie van de verschuivingen in de macrobenthosgemeenschappen van het Belgisch 
Continentaal Plat door antropogene invloeden 
16. Ontwikkeling van snelle analysemethoden voor de bepaling van dioxines, furanen en 
dioxine-verwante PCB's in mariene matrices 
 
Naar aanleiding van deze verschillende oproepen werden 32 voorstellen ingediend waarvan 
er uiteindelijk 11 geselecteerd werden (zie Tabel 2) voor een totaal budget van ongeveer 
73 miljoen BEF. 
 
Het dient opgemerkt dat voor alle vooropgestelde thema's minstens 1 voorstel ontvangen 
werd. De gefinancierde voorstellen behandelen 12 van de vooropgestelde thema's (n°: 1, 2, 
4, 5, 6, 7, 8, 10 11, 12, 15 en 16). Voor een gedetailleerd overzicht van de weerhouden 
projecten en de deelnemende ploegen wordt verwezen naar Tabel 2. 
 
Aan de realisatie van beide types van onderzoeksactiviteiten werken ongeveer 30 Belgische 
onderzoekploegen mee. Een aantal van deze ploegen is bij meerdere projecten betrokken. 
 
 
 
 
   
 
 
 9 
Het merendeel van de gefinancierde projecten zal einde van dit jaar worden afgerond, de 
resultaten van de verschillende onderzoeksprojecten zullen begin volgend jaar worden 
voorgesteld tijdens een tweedaags symposium (21 en 22 januari, Paleis voor Congressen). 
 
Een samenvatting van de onderzoeksprojecten is beschikbaar op de website van de DWTC: 
(http://www.belspo.be). 
 
Het federaal marien onderzoeksprogramma na 2001 
 
In mei 2000 werd het tweede ‘Plan ter wetenschappelijke ondersteuning voor een beleid 
inzake duurzame ontwikkeling - PODO II’ goedgekeurd voor de periode 2000-2006 
goedgekeurd. 
 
In vergelijking met het PODO I kenmerkt het PODO II zich door een verdere integratie van 
de diverse onderzoekproblematieken en een sterkere stimulering van het multidisciplinair 
onderzoek. De uitvoering situeert zich binnen een samenwerkingsakkoord met de 
Gemeenschappen en Gewesten. 
 
Het Plan is opgebouwd uit twee grote onderdelen:  
 
? ‘Duurzame productie- en consumptiepatronen’ waarbinnen zowel aandacht wordt 
besteed aan de ontwikkeling van de noodzakelijke instrumenten voor de besluitvorming 
inzake duurzame ontwikkeling als aan de thema's energie, transport en agro-voeding. 
 
? ‘Global change, ecosystemen en biodiversiteit’ waarbinnen de thema's atmosfeer en 
klimaat; ecosystemen (terrestrisch, zoetwater en marien) en biodiversiteit aan bod komen. 
Onderzoek inzake Antarctica wordt eveneens geïntegreerd binnen dit deel. 
 
Het Plan wordt vervolledigd door twee ondersteunende initiatieven: 
 
- ‘Ondersteunende acties’ die de samenhang tussen de verschillende activiteiten die binnen 
elk van de onderdelen worden ondernomen moeten bevorderen en de integratie van 
onderzoeksresultaten, de uitbouw van informatiesystemen evenals het overleg en 
communicatie tussen de betrokken actoren moeten stimuleren 
 
- ‘Gemengde acties’ die een bijzondere aandacht besteden aan de stimulering van een 
geïntegreerde multidisciplinaire onderzoeksbenadering waarbij er een evenwichtige 
bijdrage is van de ‘exacte’ wetenschappen en de ‘humane’ wetenschappen. 
 
 
Het totale onderzoekbudget dat via dit Plan ter beschikking wordt gesteld bedraagt ongeveer 
2.3 miljard BEF, waarvan 1.35 miljard voor het onderdeel ‘Global Change, ecosystemen en 
biodiversiteit’. 
 
Voor wat betreft de problematiek van het duurzaam beheer van de Noordzee worden binnen 
het PODO II de volgende onderzoeksthema's naar voor geschoven: processtudies, 
verontreinigende stoffen, evaluatie van sedimentaire systemen en de ontwikkeling van nieuwe 
evaluatietechnologieën met het oog op een duurzaam beheer van de Belgische EEZ, sociale 
en economische dimensies van een duurzaam beheer van de Noordzee, operationele 
oceanografie en mariene biodiversiteit. 
 
 
 
 
   
 
 
 10 
In deze context zal begin 2002 een nieuwe reeks strategische onderzoeksprojecten worden 
opgestart. 
 
In een later stadium zullen bovendien nieuwe oproepen voor gerichte wetenschappelijke 
acties worden opengesteld. 
 
Op deze wijze wordt een gestructureerde ondersteuning van de federale overheid aan het 
marien onderzoek voor de volgende jaren verzekerd. 
 
 
Tabel 1. Strategisch onderzoek: overzicht van de gefinancierde projecten 
Titel Deelnemende ploegen 
Biogeochemie van nutriënten, metalen en 
organische micropolluenten in de Noordzee 
UIA/UA (Prof. Van Grieken) 
VUB (Prof. Baeyens) 
RUG (Prof. Van Langenhove) 
ULB (Prof. Wollast/Prof. Chou) 
 
De invloed van vervuilende stoffen geassocieerd 
aan sedimenten op organismen in de Noordzee 
ULB (Prof. Dubois) 
UMH (Prof Jangoux) 
UMH (Prof. Flammang) 
 
Zeevogels en zeezoogdieren: pathologie en 
ecotoxicologie 
ULg (Prof. Bouquegneau) 
ULg (Prof. Coignoul) 
VUB (Prof. Joiris) 
IN (Prof. Kuijken) 
 
Structurele en functionele biodiversiteit van 
Noordzee-ecosystemen: soorten en hun habitats 
als indicatoren voor een duurzaam beheer van het 
BCP 
RUG (Prof. Vincx) 
IN (Prof. Kuijken) 
KUL (Prof. Ollevier) 
 
 
Gevorderde modellering en onderzoek inzake 
eutrofiëring 
ULB (Prof. Lancelot) 
VUB (Prof. Daro) 
BMM (Dr. Pichot) 
 
Beoordeling van mariene degradatie in de 
Noordzee en voorstellen voor een duurzaam 
beheer 
RUG (Prof. Maes) 
RUG (Prof. Bocken) 
RUG (Prof. Janssen) 
BMM (Dr. Pichot) 
 
Geïntegreerd en dynamisch beheer van 
oceanografische gegevens 
BMM (Dr. Pichot) 
ULg (Prof. Donnay) 
KUL (Dr. Van Dyck) 
 
Opm.: Onder deelnemende ploegen worden enkel de teams vermeld waarmee een overeenkomst 
werd afgesloten, teams die in onderaanneming participeren zijn niet vermeld. 
 
 
 
 
   
 
 
 11 
Tabel 2. Gerichte wetenschappelijke acties: overzicht van de gefinancierde projecten 
Titel Deelnemende ploegen 
De kwaliteitstoestand en stofstromen van de 
Noordzee 
VUB (Prof. Baeyens) 
UIA/UA (Prof. Van Grieken) 
ULB (Prof. Wollast) 
 
De evaluatie van de mogelijke impact van 
hormonaal verstorende stoffen op het ecosysteem 
van de Noordzee 
 
RUG (Prof. Janssen) 
RUG (Prof Comhaire) 
 
Ontwikkeling van analysemethoden voor 
koolwaterstoffen en organische micropolluenten in 
het marien milieu 
 
ULg (Prof. Depauw) 
 
Evaluatie van de kwaliteit van tarbotpootvis op het 
herstockeringssucces in de Noordzee 
RUG (Prof. Sorgeloos) 
 
 
Evaluatie van de ‘Paardenmarkt’site RUG (Prof. Henriet) 
 
Intensieve opvolging van een beschermd benthisch 
habitat 
RUG (Prof. Vincx) 
 
 
Onderzoek van natuurlijke zandtransporten op het 
Belgisch Continentaal Plat 
MAGELAS (Dr. Lanckneus) 
RUG (Prof. De Batist) 
 
Monitoring van vluchtige organische verbindingen 
in mariene organismen: analyse kwaliteitsborging 
en haalbaarheid 
CLO- Dep. Zeevisserij (Dr. De Clerck) 
 
 
 
Identificatie van mariene zones aangetast door 
eutroficatie 
ULB (Prof. Lancelot) 
 
 
Langetermijntrends binnen het Belgisch 
Continentaal Plat 
RUG (Prof. Vincx) 
 
 
Snelle en weinig kostelijke analyses van dioxines 
en aanverwante producten in mariene matrices 
ULg (Prof. Depauw) 
 
Opm.: Onder deelnemende ploegen worden enkel de teams vermeld waarmee een overeenkomst 
werd afgesloten, teams die in onderaanneming participeren zijn niet vermeld. 
 
 
 


Het federaal marien onderzoeksprogramma 'Duurzaam beheer van de Noordzee'

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive