Jadranka Goja

Hrčak - Portal of scientific journals of Croatia

RECENZIJE I PRIKAZIU prilogu knjige nalazi se popis knjiga, skripata, zbornika, članaka i rasprava koje je autor konzultirao pri pisanju, a koje preporuča čitaocu kao stručnu literaturu.Knjiga profesora Tone Strojina nije samo rad namijenjen pravnicima, već i svima onima koji se na bilo koji način bave ekološkom — socijalnoekološkom problematikom. Ona može poslužiti i kao primjer konkretnog an­gažiranja jedne znanosti u aplikativne svrhe.Renato MatićBlaženka Despot:EMANCIPACIJA I NOVI SOCIJALNI POKRETIICSSOHKnjiga Blaženke Despot: »Emancipacija i novi socijalni pokreti« ^ originalan je dopri­nos razumijevanju i novom promišljanju kako već »znanih«, tako i novih društvenih pokreta. Novost u pristupu i analizi tih pokreta proizlazi iz sasvim novog misaonog rakursa promišljanja ove teme, unutar kojega se socijalni pokreti promatraju u odnosu spram pojma emancipa­cije. Redefinicija pojam emancipacije, u borbi protiv volje za moć, omogućava autorici da socijalne pokrete odredi kao nove ili »stare« u odnosu na taj pojam. Polazeći od stajališta da su socijalni pokreti samo utoliko novi, ukoliko se bitno suprotstavljaju staroj paradigmi koja se osnova na volji za moć kao svom ontološkom temelju, novi socijalni pokreti novi su samo onda kada polaze od nove paradigme koja u sebi uključuje suprotno značenje — oslobađa­nje od slobode kao volje za moć (ekološki i feministički pokreti).Analizom pojma emancipacije u dijelima Manta i Hegela, autorica izvodi tezu po kojoj je pojam emancipacije kao napredovanje u slo­bodi, u dosadašnjoj filozofskoj misli podrazu­mijevao značenje — napredovanje u težnji kvolji za moć. Emancipacija utemeljena na slo­bodi kao volji za moć, time bitno podrazumije­va osvajanje i učvršćivanje sistema dominacije unutar postojeće konstelacije moći (stare para­digme). Poimajući volju za moć kao osnovnu premisu zapadnoevropske kulture, ona ukazu­je na temeljni konstituens današnje civilizacije, čije posljedice se očituju kako u sferi filozofije, tako u sferi nauke, njezinih metoda, u teoriji društva, tehnologijama i u specifičnom zapad­noevropskom racionalitetu, a može se okarak­terizirati kao stara paradigma. Novi socijalni pokreti razlikuju se od »starih«, u drugačijem poimanju slobode i emancipacije i time otvara­ju put jednoj novoj paradigmi na kojoj bi se moglo temeljiti buduće suvremeno društvo. Ta nova paradigma izrasta na negaciji i suprotstav­ljanju staroj. Nasušnost nove paradigme proi­zlazi iz krize suvremene kulture i modela kul­ture izgrađenog na volji za moć, (na poimanju slobode kao neograničene volje za moć.) »Izlaz iz ove krize još se i ne nazire. Ono što je još nemoćno spram te strašne nasilne armature su gibanja novih socijalnih pokreta« (str. 14).Obilježja »desno« i »lijevo« kojima se najčešće označavaju »novi« socijalni pokreti, ona zamjenjuje pojmom »naprijed«, koji sim­bolizira nadilaženje »naprednog« i »nazadnog« unutar stare paradigme, čime ovaj pojam zado- bija svoje puno značenje samo onda kada se novi socijalni pokreti promišljaju u odnosu spram nove paradigme — oslobađanje od volje za moć. »Kriteriji za odmjeravanje novosti, a ne puke novotarije, u pokretima su: 1. odnos pojmljene emancipacije spram volje za moć u državi i volje za moć u razaralačkom odnosu spram prirode i 2. u mjeri nadilaženja starog, ukinutoga i dignutoga na višu razinu« (str. 104). Samo u tom smislu ekološki i feministički pokreti danas se javljaju kao »istinski novi po­kreti, jer dovode u pitanje instrumentalni prin­cip volje za moć« (str. 97) na kojem je uteme­ljeno suvremeno društvo. Oni to čine suprotstavljajući se dominaciji kao osnovnom obilježju današnje kulture koja je »ozako­njena« u svim svojim aspektima, prvenstveno u odnosu spram prirode, te spram žene.218RECENZIJE I PRIKAZIMogućnosti ekološke katastrofe po miš­ljenju autorice danas neosporno vodi k ponov­nom promišljanju odnosa »etike i prirode, do shvaćanja da bez etike nije moguće izbjeći ka­tastrofu« (str. 90). Zato ekološki pokreti mora­ju polaziti od suprotnih premisa sadašnje kul­ture i njezine paradigme, ako ne žele njezino vlastito uništenje. Isti princip, suprotstavljanja »staroj« paradigmi, vrijedi i za feminizam.Suptilna analiza teorijskog, semantičkog i pojmovnog značenja »ženskog pitanja« i femi­nizma, s obzirom nä filozofsko utemeljenje poj­ma emancipacije u djelima Marxa i Hegela, uvod je u promišljanje biti ženskog pokreta. Autorica ne ostaje samo na tome, već iscrpnom analizom tog pokreta u zemljama realnog soci­jalizma ukazuje na njegove društvene i poli­tičke Implikacije. »Žensko pitanje« svedeno na pitanje ekonomske i klasne ravnopravnosti i feminizam sveden na borbu za izjednačavanje spolova, bitno se od početka pokreta za eman­cipaciju žena razlikuje u svojoj strategiji i poli­tici, prvenstveno u odnosu prema proizvodnim odnosima, državi i dosegu političke emancipa­cije. U zemljama real-socijalizma »žensko pita­nje« definitivno dobiva znakove navodnika kao quasi pitanje, jer se smatra riješenim... Upozorenje sa strane žena na njihovu stvarnu neravnopravnost... etiketira se kao »građanski feminizam« (str. 10).Razvojnu nekoherentnost i dosege po­kreta za emancipaciju žena ona određuje s ob­zirom na pojam emancipacije. Dok je građan­ski feminizam težio političkoj emancipaciji, proleterski klasnoj, neofeminizam kao novi so­cijalni pokret stremi ukidanju patrijarhata kao univerzalne povijesne kategorije utjelovljenja volje za moć. Po tome se razlikuje feminizam kao stari pokret za emacipaciju žena, od neofe- minizma kao novog socijalnog pokreta. Dovo­deći u odnos slobodu i povijesno shvaćanje prirode, emancipaciju i kritiku volje za moć u suvremenim prirodnim naukama (str. 101), neofeminizam stavljajući u pitanje dosege po­litičke i ljudske emancipacije, stavlja u pitanje staru paradigmu. Izuzetak u tome čine dvije ekstremno različite struje »koje žensko pitanje,borbu za emancipaciju žena, ne vide u ukidanju volje za moć kao osnove stare paradigme već volju za moć vide pretpostavkom emancipacije žena« (str. 99).Različito shvaćanje emancipacije žena proizlazi iz različitog poimanja patrijarhata. Za građanske feministkinje on je osnova njihovog porobljavanja, a način njegovog prevladavanja one vide u političkoj državi, tj. provođenjem političke emancipacije. Socijalističke feministkinje i proleterski pokret za emancipa­ciju žena smatra »daje sam patrijarhat rezultat klasnog društva i da će on nestati ljudskom emancipacijom« (str. 34). I dok građanske feministkinje doživljavaju svoju emancipaciju kao jednakost žena s muškarcima unutar poli­tičke države, socijalističke feministkinje doživ­ljavaju svoju emancipaciju unutar ljudske emancipacije. »Time je žensko pitanje prvi put nadvladano kao u političkoj emancipaciji, a drugi put ukinuto kao u ljudskoj emancipaciji. Ni u jednom slučaju žensko se pitanje neda teorijski utemeljiti jer je unaprijed ukinuto. Ono što je zajedničko u oba pokreta za eman­cipaciju žena je da se žene javljaju kao PARTI- KULARITET, kao i to da su u oba shvaćanja emancipacije partikulariteti nadvladani« (str. 34).Feministički i ekološki pokreti u težnji za jednim drugačijim odnosom čovjeka spram pri­rode i žene, radikalno dovode u pitanje cijeli civilizacijski model, jer dovode u pitanje para­digmu na kojoj se ono utemeljuje (volja za moć). Usmjereni »protiv države, institucija, es- tablishmenta, postvarenja, posjedovanja, nasi­lja, rata, rasizma, seksizma, rušilačkog, nasil­ničkog odnosa prema prirodi« (str. 13), oni bez obzira gdje se javljaju, izazivaju podozrenje i nesimpatije od strane svake vlasti. »Na Zapa­du, unutar građanske — »partikularne demo­kracije« nalaze svoj prostor, ali kao izazov i osporavanje dosega politike emancipacije i po­litičkih partija. Na Istoku, gdje su sve sfere interesa prognane u partikularitete koji dobiva­ju smisao od općenitosti, oni se izopćavaju, zabranjuju, potiskuju, smatraju importom sa Zapada« (str. 14).219RECENZIJE I PRIKAZIMogućnost ne samo kritiziranja stare pa­radigme, već i ozbiljavanje nove, autorica vidi u »trokutu suradnje: bazična demokracija (no­ve tehnologije) — ekologija—feminizam« (str. 97). Pri tome demokracija ovdje ne znači puku preraspodjelu moći unutar stare paradigme, stoga se kao temeljno pitanje javlja pitanje iz­bora tehnologija. Ono je od presudne važnosti jer je: »1. deccntralizirana demokracija nemo­guća bez alternativnih tehnologija u smislu do­nošenja odluka neovisnih o općenitosti države i 2. što se tek alternativnim tehnologijama uki­da volja za moć u odnosu na prirodu« (str. 105). Alternativne tehnologije utemeljujući se na ra­cionalnom, a ne na manipulativnom odnošenju spram prirode predstavljaju moguću alternati­vu staroj paradigmi.Na tragu kritike Frankfurtske škole, kriti­zirajući postulate suvremene industrijske civili­zacije i kulture (a ne samo njezine posljedice na fenomenološkoj razini), te naslućujući moguća alternativna rješenja, ova studija otvara jedan novi rakurs propitivanja već »znanih« stvari. Upravo radi toga, stavljajući u pitanje ono što smo već navikli prihvatiti kao nepromjenljivu i ne upitnu činjenicu, autorica ove knjige tjera nas na ponovno promišljanje »starih« stvari. Teorijski i filozofski, argumentirano i konzek- ventno ova nas studija prisiljava da se s većinom stavova izrečenih u njoj složimo. Međutim, važnost ove knjige nije samo u tome, već prije svega u jednoj novoj sintezi (tcorijsko-filozof- skoj), u kojoj se dosadašnja civilizacija, teorije društva i cjelokupno filozofsko mišljenje, za­jedno s historijatom socijalnih pokreta, po njezinom mišljenju kretalo unutar STARE pa­radigme utemeljene na volji za moć. Upozora­vajući na iracionalnost stare paradigme (koja se danas još uvijek pričinja kao neizbježna i vrlo racionalna) a koja u svojoj punoj razvijenosti i konzekvencama vodi kad tad do svoje vlastite destrukcije i besmislenosti, ona možda još uvi­jek »rano« za naše uši, ukazuje na puteve mo­gućeg prevazilaženja, osporavanja i kontrole stare paradigme. Nazirući nova rješenja i nove alternative suvremenoj civilizaciji, iako i sama smatra da danas zvuče utopijski, ne isključujemogućnost da ta ista rješenja sutra zazvuče kao jedini spas.Jadranka GojaZbornik radova (urednik Glenn R. Carroll)ECOLOGICAL MODELS OF ORGANIZATIONSBallinger Publishing Company, Cambridge, Massachusetts 1988, 280 str.Biološki i demografski aspekti u razmatranjima razvoja ljudskog društva nisu nepoznati sociološkoj teoriji. Premda su se, po svom tonu, radovi usmjereni na ovu problema­tiku pojavili kao alarmantna upozorenja (mal- tuzijanske prijetnje prenascljenošću, darvini- janska racionalna borba za opstanak i si.) odi­grali su pozitivnu ulogu u suočavanju ljudske zajednice s njenim prirodnim ograničenjima i potrebom uspostavljanja racionalnog odnosa čovjeka prema njegovoj životnoj okolini. Poja­va ideja inspiriranih biološko-ekološkim usmjerenjima utjecala je na afirmaciju ispitiva­nja zloupotrebe prirodnog i socijalnog prosto­ra. Na metodološkoj razini ovaj se zahtjev pre­poznavao u proučavanjima odnosa društvenih organizacija i okoline. Istraživanja komplek­snosti utjecaja okoline na društvene organiza­cije naročito su obilježila sociologiju sredinom sedamdesetih godina ovoga stoljeća.Deset godina kasnije, na liniji naznačenog modela, pred nama je zbornik radova »Ecolo­gical Models of Organizations«, u redakciji G. R. Carrolla, profesora kalifornijskog univerzi­teta Berkeley.Rekapitulirajući radove unutar zbornika autor nas upoznaje s njihovim teorijsko isho­dišnim obilježjima. Među brojnim modelima, teorijama i metodama razvijanim u podržava­nju činjenice da između organizacija i njihove okoline postoji rastuća međuzavisnost, anali­220

Blaženka Despot, Emancipacija i novi socijalni pokreti

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Hrčak - Portal of scientific journals of Croatia

HRČAK - Portal of Croatian Scientific and Professional Journals