Свято Різдва в більшості у нас асоціюється з ялинкою, теплом

домашнього вогнища та близькістю. Спільні приготування єднають

родину і творять можливість передачі культурних традицій. Цей

ідеальний образ піддається змінам. У сучасному місті Різдвяні свята втрачаються свій традиційний вигляд і починають піддаватися впливу консюмеризму. Мешканець великого агломерату піддається впливу, наприклад, Інтернету, реклами чи магазинних виставок. 

(Christmas most of us associate August Christmas tree, the warmth of hearth and closeness. Joint preparation merge and form a family to transfer cultural traditions. This idealistic picture is, however, changed. In the modern town of Christmas lose its traditional post and begin to undergo

progressive konsumcjonizmowi. A resident of a large agglomeration is influenced by eg. Internet advertisements or window-shopping.

Kaźmierczak, A. (A. Kazmierczak)

Цифровий архів Острозької академії (Digital Repository of Ostroh Academy)

237Серія «Культурологія». Випуск 16УДК 008Kaźmierczak agnieszkaoBchody śwIęTa BożeGo NarodzeNIa w mIeścIe Казьмєрчак А. СВЯтКУВАННЯ рІЗдВА У мІСтІСвято Різдва в більшості у нас асоціюється з ялинкою, теплом домашнього вогнища та близькістю. Спільні приготування єднають родину і творять можливість передачі культурних традицій. Цей ідеальний образ піддається змінам. У сучасному місті Різдвяні свя-та втрачаються свій традиційний вигляд і починають піддаватися впливу консюмеризму. Мешканець великого агломерату піддається впливу, наприклад, Інтернету, реклами чи магазинних виставок. Ключові слова: Різдво, культурна традиція, сучасне місто.Казьмерчак А. ПрАЗдНОВАНИе рОЖдеСтВА В гОрОдеПраздник Рождества в большинства из нас ассоциируется с елкой, теплом домашнего огня и близостью. Общие приготовления объединяют семью и создают возможность передачи культурных традиций. Этот идеальный образ подвергается изменениям. В совре-менном городе Рождественские праздники теряют свой традицион-ный вид и начинают поддаваться влиянию консюмеризма. Житель большого агломерата подвергается влиянию, например, Интернета, рекламы или магазинных выставок. Ключевые слова: Рождество, культурная традиция, современ-ный город.Kazmierczak a. The celeBraTIoN of chrISTmaS IN The cITyChristmas most of us associate August Christmas tree, the warmth of hearth and closeness. Joint preparation merge and form a family to trans-fer cultural traditions. This idealistic picture is, however, changed. In the © Kaźmierczak Agnieszka, 2015238 Наукові записки Національного університету «Острозька академія». modern town of Christmas lose its traditional post and begin to undergo progressive konsumcjonizmowi. A resident of a large agglomeration is in-fluenced by eg. Internet advertisements or window-shopping.Key words: Christmas, cultural tradition, modern town.Święta dlatego w takiej u nas cenie,Że są nieliczne w różnych dni bezliku,Jak te kosztowne, najgrubsze kamienie,Z rzadka dzielące perły w naszyjniku.William SzekspirCzas świąt Bożego Narodzenia jest szczególnym okresem w roku. W Kościele Katolickim rozpoczyna się ono w dniu 24 grudnia Wigilią Bożego Narodzenia a kończy 6 stycznia Świętem Trzech Króli. Jest to wyjątkowy czas dla każdego katolika. Większości z nas kojarzy się on z pachnącą choinką, kolacją Wigilijną, prezentami, lampkami oraz atmo­sferą rodziną – ciepłem i miłością. Jest to specyficzny czas, w którym zespół symboli tworzą rytuał tego okresu. Jest to rozumienie tradycyjne. W nowej – najczęściej miejskiej formie przybiera ono inną postać. W artykule tym postaram się przybliżyć to zjawisko.pojęcie miejskościNa wstępie należy zadać pytanie czym jest miasto? Istniej wiele de­finicji tego fenomenu. Według ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzę­dowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Miejsce publikacji Dz. U. Nr 166 poz. 1612, z późn. zm.) miasto to «jednostka osadnicza o przewadze zwartej zabudowy i funkcjach nierolniczych, po­siadająca prawa miejskie bądź status miasta nadany w trybie określonym odrębnymi przepisami». Jest to niezwykle niejasna i nieprecyzyjna de­finicja. Odnosi się tylko do jednej zmiennej opisującego to za gadnienie. Według Bartłomieja Gutowskiego «współczesne miasto jest nie tyl­ko przestrzenią urbanistyczną i przestrzenią życia mieszkańców, ale tak­że przestrzenią kształtowania różnego rodzaju doświadczeń, także klu­czowych dla obecnej świadomości kulturowej. Ikonosfera miasta staje się elementem naszego doświadczenia wizualnego. Jest przestrzenią formułowania się wartości. Stanowi wyraz ludzkiej siły i wielkości, ale też słabości i niedostatków. Jest zarówno wyrazem ducha człowieka, jak i jego intelektualnych dążeń. Tak spostrzegane bywa też niebezpieczne i groźne. Uznawane jest wówczas za czynnik negatywny kulturowo i mo­ralnie. Stać się może więzieniem i pułapką. Częściej jednak obok takie­go całkowicie pejoratywnego spojrzenia mamy do czynienia z bardziej 239Серія «Культурологія». Випуск 16wyważonym obrazem miasta, gdzie to co istotne określane jest przez przypadkowe doświadczenia codzienności» [Gutowski (2006), s. 4].Inne stanowiska socjologiczne twierdzą, że miasto nie jest pojęciem definiowalnym. Argumenty socjologów, którzy głosili, że nie da się de­finiować miasta, można podzielić na następujące:1. jest ono tak zmiennym tworem, że nie da się uchwycić jego istoty;2. miasto współcześnie nie istnieje, było kiedyś, ale dziś już znikło zarówno w sensie przestrzennego wyodrębnienia, jak i miejskości, stylu życia;3. miasto można było wyodrębnić tylko wówczas, gdyby cechy prze­strzenne i społeczne pokrywały się, ale ponieważ tak nie jest, nie da się zdefiniować miasta, ani socjologii miasta;4. z tymi poglądami łączy się stanowisko, że miasto jest to tylko miejsce (pole) przejawiania się bardzo różnych zjawisk społecznych za­chodzących w innych wymiarach i skalach (makro, mikro), ale zagęsz­czonych właśnie w mieście [Gutowski (2006), s. 18­20].Częściej jednak w literaturze socjologicznej, filozoficznej czy peda­gogicznej dąży się do zdefiniowania pojęcia miasta. Aleksander Wallis przytacza ujęcie miasta, według którego jego istota polega nie na ce­chach unikalnych, lecz jedynie na sposobie natężenia pewnej liczby cech wspólnych ośrodkom miejskim, wiejskim oraz osadom. Jednocześnie wskazuje, że takie ujęcie jest raczej opisywaniem niż definiowaniem po­jęcia miasta [Walles (1967), s. 59]. Gutowski natomiast twierdzi, że «na kształtowanie się miast wpływają następujące warunki: gospodarcze, przyrodnicze, obronne, komunikacyjne, obyczajowo­prawne, ekono­miczne, czy wreszcie kompozycyjne. Jest ono niezwykle silnie wpisane we współczesną kulturę. To w nim ześrodkowują się i kumulują wszyst­kie materialne, kulturalne i społeczne skutki sposobu gospodarowania i zarządzania społeczeństwem. W mieście zespala się to, co pozytywne i negatywne w strukturze nowoczesnego społeczeństwa. Stało się ono wyrazem rozwoju kultury, a więc i nośnikiem charakterystycznych dla niej wartości. Jednocześnie jako element kultury stanowi jedno ze źró­deł kształtowania się wartości. Jego szczególna rola opiera się na tym, że przestrzeń miasta stanowi naturalne środowisko dla ponad połowy mieszkańców ziemi» [Gutowski (2006), s. 19­20]. W takiej strukturze tworzy się rytuał okresu Bożego Narodzenia.Źródła obchodów Bożego Narodzenia w mieścieObchody Bożego Narodzenia w strukturze miejskiej zależne są od bardzo wielu czynników. Postaram się przybliżyć te najważniejsze. Za 240 Наукові записки Національного університету «Острозька академія». podstawowe, a zarazem najważniejsze, rodzinę pochodzenia. Rodzina, jako grupa społeczna, pełni określone funkcje a więc zadania, które re­alizuje i spełnia na rzecz swoich członków oraz wobec społeczeństwa. Funkcje rodziny są liczne. Najczęściej w literaturze podaje się typolo­gię funkcji Z. Tyszki, który wyodrębnia cztery główne funkcje rodziny, a w zakresie każdej funkcji wyróżnia swego rodzaju podgrupy. Są to [Adamski (1991), 47–57]:• funkcja biologiczna, a w niej funkcje: prokreacyjna i seksualna. Dzięki tym funkcjom rodzina dostarcza nowych członków rodzinie i społeczeństwu,• funkcja ekonomiczna, a w niej funkcje: materialno­ekonomiczna, opiekuńczo­zabezpieczająca. Dzięki możliwości zarabiania przez człon­ków rodziny zapewniony jest odpowiedni poziom posiadania niezbęd­nych zasobów materialnych i ekonomicznych oraz zaspokojona zostaje potrzeba troszczenia się o innych oraz potrzeba doznawania opieki, • funkcja społeczno­wyznaczająca, a w niej następujące funkcje: stratyfikacyjna, legalizacyjno­kontrolna, • funkcja socjopsychologiczna, a w niej funkcje: socjalizacyjna, kul­turalna, religijna, rekreacyjno­towarzyska, emocjonalno­ekspresyjna. Rodzina wprowadza w społeczeństwo nowych obywateli, przekazu­je język i wzory zachowania obowiązujące w danym społeczeństwie, zwyczaje, obyczaje, wprowadza w świat wartości moralnych i kultury. Nadto zapewnia członkom poczucie stabilizacji, bezpieczeństwo, rów­nowagę emocjonalną oraz zapewnia warunki dla rozwoju i kształtowa­nia osobowości.Kolejnym czynnikiem warunkującym rytuał obchodów świąt Bo­żego Narodzenia jest wielkość miasta. Inaczej dynamika tego okresu przedstawia się w dziesięcio tysięcznej miejscowości a inaczej w stu tysięcznej aglomeracji. Za kolejny czynnik uważa się więzi miedzy jednostką ludzką a miastem zamieszkania. Wolińska pisze, że «Dla bycia sobą i dobrego samopoczucia człowiek potrzebuje miejsca − w sensie dosłownym i symbolicznym – gdzie czułby się u siebie, które mógłby traktować jako przestrzenne potwierdzenie i umocnienie swojej tożsamości» (Wolicka, za: Lewicka 2004).Za ostatni, ale równie ważny czynnik uznać można źródła informa­cji dotyczących samego obchodów Bożego Narodzenia. Zaliczamy do nich: ustne przekazy międzypokoleniowe, wpływ szkoły i innych insty­tucji wychowawczych, reklamy oraz coraz bardziej popularne źródło informacji jakim jest internet. 241Серія «Культурологія». Випуск 16miejskie a wiejskie rytuały Bożego Narodzenia Zależność pomiędzy współczesnymi – miejskimi rytuałami obcho­dów Bożego Narodzenia pokazuje poniższa tabela: rytuał miasto wieśdzielenie się opłatkiemWystępuje przed kolacją wigilijną; kultywowaneWystępuje przed kolacją wigilijną; kultywowaneKolacja  wigilijnaKolacja bardzo często zamawiana lub z gotowych produktów; nie zawsze postnaPostna; przygotowywana przez pa­nią domu; 12 potrawchoinka Choinka ulegając «modzie»; zależna od danego «trendu» promowanego przez np. reklamy Na choince powinny znaleźć się : v Jabłka – to symbol zdrowia i urody, v Orzechy – zawijane w złotko zapewnią dobrobyt i siły witalne,v Miodowe pierniki – (pieczemy je miesiąc przed świętami) to symbol dostatku na przyszły rok,v Opłatek – umacnia miłość, zgodę i harmonię w rodzinie,v Dzwonki – oznaczają dobre nowiny i radosne wydarzenia w rodziniev Aniołki – to opiekunowie domuv Łańcuchy – symbolizują mocne więzy rodzinne,v Lampki i bombki – mają chronić dom od demonów i ludzkiej nie­życzliwości,v Gwiazdka na czubku – to pamiąt­ka gwiazdy betlejemskiej oraz znak mający wskazywać drogę powrotną tym z członków rodziny, którzy przebywają poza domem,święty  mikołajObraz świętego, jakiego znamy dzisiaj: sympatycznego, jo­wialnego jegomościa w czerwonym futrze z zaróżowionymiW Wielkopolsce, na Kujawach, na Pałukach, na Kaszubach i na Pomorzu Zachodnim prezenty na Boże Narodzenie tradycyjnie przynosi Gwiazdor, święty Mikołaj przynosi prezenty 6 grudnia.242 Наукові записки Національного університету «Острозька академія». policzkami, błyszczą­cymi oczami, długą, białą brodą i mimicz­nymi zmarszczkami, wywołanymi częstym uśmiechem, podróżu­jącego saniami zaprzę­żonymi w renifery, jest kompilacją tradycyj­nych wyobrażeń po­chodzących z różnych regionów świata. Za twórcę tej postaci uznaje się Haddona Sundbloma, rysow­nika, który przygoto­wując na zamówienie firmy Coca­Cola obrazy z wizerunkiem Św.Mikołaja.W Małopolsce prezenty pod cho­inką zostawia Aniołek, natomiast w nocy z 5 na 6 grudnia prezenty przynosi święty Mikołaj.Na Górnym Śląsku i w Czechach prezenty na Boże Narodzenie przynosi Dzieciątko utożsamiane z postacią Jezusa Chrystusa. 6 grudnia prezenty przynosi święty Mikołaj.Na Dolnym Śląsku oraz na Opolszczyźnie prezenty w Boże Narodzenie przynosi Gwiazdka.Mieszkańcom Płaskowyżu Tar­nogrodzkiego natomiast na Boże Narodzenie prezenty przynoszą krasnoludki. Mikołaj jedynie 6 grudnia.Istnieje również, zwłaszcza na pół­nocy i zachodzie Polski opinia, że św. Mikołaj przynosi prezenty dwa razy w roku, na Boże Narodzenie oraz w swoje święto patronalne tj. 6 grudnia.KolędnicyObecnie koncerty kolęd w kościołach, centrach handlowych, szkołach, muzeach oraz innych. Popularną formą było kolędowa­nie z maszkarami zwierzęcymi, któremu towarzyszyło często od­grywanie komicznych scenek oraz straszenie widzów i wyprawianie różnego rodzaju figli. Najbardziej upowszechniły się: turoń, koza lub kozioł, niedźwiedź,koń, kogut, bocian, baran, czyli zwierzęta sym­bolizujące siłę, zdrowie, życiową energię i płodność. Często spoty­kane było również kolędowanie z gwiazdą wykonaną z kolorowego papieru, podświetloną od środka, przymocowaną ruchomo do drzew­ca. Trzymający ją kolędnik nazy­wany był gwiazdorem lub gwiaź­dzichem. W wielu regionach Polski pojawiały się tzw.Herody, czyli grupy odgrywające biblijną opo­wieść o przyjściu na świat Jezusa, 243Серія «Культурологія». Випуск 16w którą wplatano zabawne wątki ludowe. Charakterystycznymi po­staciami w grupach kolędniczych byli także: pasterze, trzej królowie, dziad, baba (za postacie kobiece przebierali się również chłopcy), Żyd, śmierć, diabeł, Cygan, żoł­nierz, policjant, kominiarze, mu­zykanci. Na Kaszubach cała grupa powinna liczyć nie mniej niż dzie­sięć osób. Życzenia składano w postaci wierszowanych oracji lub śpiewając specjalne życzące kolę­dy, płatano przy tym figle (np. Ko­miniarz sprawdzał czystość komin­ka i smarował wszystkich sadzą, a kto go nie dotknął, nie mógł spo­dziewać się szczęścia; dziewczyny uszczypnięte przez Bociana miały spodziewać się dziecka)[8], recyto­wano zabawne rymowanki, całemu widowisku towarzyszyła atmosfera ogólnej wesołości.Tabela 1: opracowanie własneBibliografia: 1. Adamski F., Wychowanie w rodzinie, Kraków 1991.2. Bartmiński J., W świecie polskich kolęd ludowych, [w:] Polskie Kolędy ludowe, Kraków 2002.3. Caraman P., Obrzęd kolędowania u Słowian i Rumunów, Kraków 1933.4. Czachowski H., Geneza i funkcje kolędowania, [w:] Akwizytorzy szczęścia. O dawnych i współczesnych kolędnikach, Toruń 2004.5. Godula R.,, Od Mikołaja do Trzech Króli. O roli daru w obrzędzie, Kraków 1994.6. Gutowski B., Przestrzeń marzycieli. Miasto jako projekt utopijny, Warszawa 2006. Kotula F., Hej, leluja, czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1970.7. Lewicka M., Identyfikacja z miejscem zamieszkania mieszkańców Warszawy: determinanty i konsekwencje, [w:] Grzelak J., Zarycki T., Społeczna mapa Warszawy. Interdyscyplinarne studium metropolii warszawskiej, Warszawa 2004.8. Wallis A., Socjologia wielkiego miasta, Warszawa 1967.

Obchody swieta bozego narodzenia w miesci (The Celebration of Christmas in the City)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Цифровий архів Острозької академії (Digital Repository of Ostroh Academy)