Dolfsma, Wilfred

University of Twente Research Information

INHOUD Het Sociale Krediet Rein Bloem's Middeleeuwen B 0 E K E N Het Sociale Krediet, Labour en economische geloofwaardigheid Wilfred Dolfsma bespreekt: Frances Hutchinson en Brian Burkitt, The Political Economy '![Social Credit and Guild Socialism, London / New York: Routledge, I 997 (Routledge Studies in the History of Economics, nr. I 4) . 'The difficulty lies not in new ideas but in escaping from the old ones which . . . . . ramify into every corner of our minds. ' J.M. Keynes In de eerste decennia van deze eeuw waren het Gilden Socialisme en het Sociale Krediet sociale bewegingen met grote aanhang vooral in de angel-saksische wereld. Dit verklaart mede de sympathie waarmee de auteurs van het hoek The Political Economy if Social Credit and Guild Socialism, Frances Hutchinson en Brian Burkitt; deze nauw verbon-den bewegingen aan hun lezers presenteren. Zij stellen dat het gewone volk in het engelstalige dee! van de wereld de ideeen van Social Credit en Guild Socialism be-schouwde als hun economische theorie. (p. 14 2). Er is zelfs korte tijd een regering in een Canadese provincie (Alberta) geweest die op de gedachten van Social Credit gericht was. Major C.H. Douglas was de belangrijkste voorvechter en pleitbezorger van deze bewegin-gen in woord en geschrift. In zekere zin heeft hij de transfor-matie van een nadruk op gilden naar een op sociaal krediet teweeggebracht door een econo-mische theorie van de kapitalisti-sche economie te ontwikkelen die afweek van de bestaande en in het Verenigd Koninkrijk dominante theorie van de door liberaal gedachten gei:nspireerde neo-klassieke economie. De invloed van de redacteur van het tijdschrift New Aae, A.R. Orage, is waarschijnlijk groot geweest bij het verspreiden van dit gedachtengoed. AI was het aileen a! door de teksten van Douglas leesbaar ( -der) te maken. (Hut-chinson en Burkitt stellen dat de ondoordringbaarheid van de tek-sten, waardoor bedoelde of onbedoelde verdraaiing van de ideeen eenvoudig bleek, er mede toe heeft bijgedragen dat de Social Credit beweging gemargi-naliseerd werd.) Hiermee komen we direct op wat ik beschouw als de belang-rijkste bijdrage van The Political Economy if Social Credit and Guild Socialism. Het hoek gaat niet alleen uitgebreid in op het gedachtengoed van de bewegin-gen (dee! I), maar ook op de ont-vangst ervan door de gevestigde orden (dee! II) en hoe dat de bewegmgen vervolgens bei"n-vloedde (dee! I I I). In dee! I I I zeg-gen Hutchinson en Burkitt dat zij in een aantal hedendaagse bewe-gingen als het feminisme, het milieu-activisme, de groepen die zich keren tegen globalisering (de 24-uurs economie?) en zij die spreken van een vredesdividend, het Sociaal Krediet-gedachten-goed terugzien. Zowel de geves-tigde sociaal-democratische orde in de politiek, als in de economi-m ~t '>-;i-m ;n jk )r le le et ~ . st ~t !n ~s t-Ie ~­pf le le le ~-IP t-~1 ld ~t ;t t-:t e :e ~ I, l -sche wetenschappen voelden zich bedreigd door Douglas en de zij-nen. Sociaal-democratisch gei:n-spireerde economen als Keynes wilden niet serieus ingaan op dit gedachtengoed, en ook de eco-nomen verbonden aan de nu prestigieuze, door Fabians en de Labour Party opgerichte London School rj Economics wilden hun vingers niet branden. Zij zouden er hun reputatie bij collega' s als Alfred Marshall en de zijnen door kunnen verliezen. Het tijdschrift New Age was het lijfblad van de Labour Party - ter vervanging hiervan werd echter een nieuw blad in het Ieven geroepen: de New Statesman . Ook de Engelse sociaal-democraten wilden in de politiek graag hun geloofwaar-digheid bewaren. Oat economen en politici geloofwaardig wensen te zijn is overigens geen fenomeen dat zich beperkt tot het Verenigd Koninkrijk of het begin van deze eeuw. Ook nu, hier in Nederland is het keurmerk van het Centraal , Planbureau (CPB) voor verkie-zingsprogramma' s van politieke partijen de voorwaarde om mee te mogen doen in discussies. Economen zelf zijn zich maar al te goed bewust van de beperkin-gen van de modellen die het CPB gebruikt, en anders wijzen milieu-activisten en anderen hen erwel op. Terug naar de gil den Dat nu over de Social Credit beweging wordt gedacht als zou zij slechts een reactie zijn op de Grote Depressie van de jaren dertig is te verklaren doordat destijds de druk zo groot werd op de gevestigde orden, dat zij er BOEKEN niet Ianger aan voorbij konden gaan. Hutchinson en Burkitt wij-zen er nadrukkelijk, en met recht, op dat dit een misvatting is: al vanaf ongeveer I 9 I 8 tot 19 2 2 werkten Douglas en Orage nauw samen en hadden vele vol-gers . Het financiele systeem beli-chaamt de grootste fout van kapi-talistische economieen volgens beide bewegingen. Het maakt van arbeiders marktgoederen, vervreemd mensen daarmee van henzelf, zorgt voor sociale onrechtvaardigheid en verspilling van allerlei soort - Karl Marx lijkt hier een duidelijke inspira-tiebron. Beide stromingen willen de wereld verbeteren, efficienter maken. Het Gilden Socialisme stelt nu voor bedrijfstakken of industrieen te nationaliseren om ze vervolgens verticaal te organi-seren, oftewel verticaal te inte-greren zoals economen dat zou-den noemen. Vertegenwoordi-gers van alle geledingen beslissen voor de hele bedrijfstak. Zij kun-nen alle processen optimaal op elkaar afstemmen en er voor zor-gen dat die hoeveelheid van een produkt wordt gemaakt die nodig is. De vergaande arbeids-deling die de industrialisering met zich meebracht moet terug-gedraaid, het ideale gildenstelsel moest terug ingevoerd. Via vakbond naar Utopia? Vakbonden leken in de praktijk het mid del om dit Utopia te reali-seren, maar deze hoop werd wreed de grond in geboord op het moment dat de vakbonden in 1 9 2 2, nog voor de Grote Staking van 1926, Labour volgen. Labour was geen voorstander van het nationaliseren van bedrijfstak-ken, om die vervolgens verticaal te integreren en een hoge mate van autonomie te geven. Het draait in deze kwestie om de vraag wat 'socialisme' betekent (p. 1o5). Labour en de Fabians waren meer geporteerd van een langzame, en volgens hen meer efficiente, weg naar de ideale samenleving. Orage is door de houding van de bonden en Labour dermate teleurgesteld dat hij naar de Verenigde Staten ver-trekt om in de nieuwe wereld zijn ideeen te verkondigen - aan de samenwerking tussen Orage en Douglas komt dan een einde. Onenigheid over wat socialis-me moet nastreven uit zich tevens in de benadering door Engelse sociaal-democraten van de Sociaal Krediet-ideeen als het Verenigd Koninkrijk in 1 9 3 1 in een zware depressie komt, nog verergert door foutief overheids-beleid. Douglas is gedesillusio-neerd door de vakbonden en richt zich op de radicale hervor-ming van de samenleving door een ander financieel systeem voor te stellen. Ideeen over Gilden Socialisme verdwijnen naar de achtergrond en de Sociaal Krediet-beweging groeit - een term overigens die pas vanaf I 9 24 gebruikt werd. Douglas werkt zijn ideeen almaar techni-scher uit (p. 1 o 3). Hij houdt aan de ommezwaai van de vakbonden echter wel de overtuiging over dat wat hij 'economische demo-cratie' noemt - econornische zekerheid voor allen - vooraf moet gaan aan parlementaire democratie (p. I 3 9). Doe! van de econornische organisatie zoals Douglas die zich 410 voorstelt is het vormen van een nationaal fonds waaruit een ieder kan putten wanneer dat nodig blijkt; iedereen krijgt dividend uit dit fonds. Iemands arbeidsin-zet is daarmee los komen te staan van zijn (haar) inkomsten - ver-vreemding door werken in loon-dienst is daarmee uitgesloten. Hutchinson en Burkitt stellen dat daarmee allerlei werkzaamheden die nu niet worden gewaardeerd, omdat er geen loon mee ver-diend wordt, daardoor in de samenleving in hoger aanzien zullen komen. Bijdragen van kunstenaars en (huis-) vrouwen, bijvoorbeeld, worden zo niet Ianger in economische zin gene-geerd (p. I6o-9). De overheid investeert Het nationaal fonds wordt gevuld door bijdragen uit de bedrijfstak-ken. Bedrijfstakken gebruiken het geld dat zij genereren niet Ianger om opnieuw te investeren en zo de produktie verder op te stuwen, of om er schulden bij banken mee af te lossen. Nieuw, 'reeel', van de overheid afkom-stig krediet moet aangewend worden om de benodigde inves-teringen te realiseren die zorgen voor het instandhouden van 'the dynamic capacity of the commu-nity to deliver goods and services as and when required' (p.4I). V erstrekking van financieel kre-diet door banken is niet ten bate van de gemeenschap, maar gebeurt slechts dan wanneer de schuld ingelost kan worden. Vergelijkbare argumenten komen bijvoorbeeld ook van Douglas' tijdgenoot en econoom Thorstein Veblen (bijv. I 899; zie Dolfsma I 997), uit een diepge-s &..o 9 1998 B O E K EN wortelde drang onderscheid te maken tussen dat wat produktief en reeel is aan de ene kant, en dat wat onproduktief, nutteloos en slechts voor iemands persoonlij-ke luxe is (zie Mason I 998). De bank als duivel De rol van banken zit Douglas en de zijnen, maar ook Hutchinson en Burkitt, dwars . Zij worden afgeschilderd als Het K waad - de wereld zou (bijna) ideaal zijn wanneer banken niet hun eigen-belang .lieten prevaleren hoven het algemeen belang (p . 39) . Slechts monetaire overwegingen spelen bij banken een rol: zullen zij hun geld, inclusief interest, terugkrijgen. Daarmee worden bedrijfstakken slaafjes van het bankwezen (p . 4I). Financiele belangen sturen aan op onstuitba-re, kunstmatig gegenereerde groei van de produktie, zo stelt Douglas (p. 43), omdat maken van een produkt tijd kost. Zijn 'A + B Theorema' moet Iicht wer-pen op dit proces - een centraal theorema in het econornisch den-ken van Douglas dat nogal eens verkeerd weergegeven werd. De betalingen van ieder bedrijf zijn van tweeerlei soort: A-betalin-gen zijn directe betalingen aan individuen in de vorm van lonen en dividenden, terwijl B-betalin-gen worden gedaan aan andere instellingen voor aanschaf van grondstoffen en andere produk-tiemiddelen. Deze B-betalingen zijn voor goederen die eerder zijn vervaardigd, een produktie waar ook krediet voor nodig was . Het aflossen van deze schulden plus interest vereist dat bedrijven hun produktie verhogen, waar-toe zij nieuwe leningen afsluiten (p. 45). De greep op bedrijven en bedrijfstakken van wat Lenin waarschijnlijk het Groot-Kapitaal zou noemen neemt daarmee almaar toe (vgl. p. so). Rechtvaardiae prijzen Een ander gevolg is dat de prijs voor goederen en diensten afwijkt van de daadwerkelijke kosten (p. 43) . In plaats daarvan, zo stelt Douglas voor, moeten prijzen gereguleerd worden opdat kosten direct gerelateerd zullen zijn aan prijzen. Prijzen voor goederen en diensten zijn daarmee rechtvaardige prijzen. Douglas stelt dat de benodigde informatie voor zo'n centraal geleide economie beschikbaar is en gebruikt kan worden om inef. ficientie van de markteconomie uit te barmen (p. 54). De finan-ciering van de Grote Oorlog (1914-I 8) client als voorbeeld: financiele belangen werden ondergeschikt gemaakt aan pro· duktie en het algemeen belang. Helaas, zo stellen de auteurs van dit hoek samen met Douglas, koos de Britse regering er vervol-gens voor de schulden af te lossen in plaats van de geldpers aan te zetten (p. 55). Economische theorieen voorspellen dat geld bij Iaten drukken tot inflatie leidt, maar, zo stelt Douglas, dat gebeurt niet bij een radicaal ander economisch systeem. Infla. tie zou bovendien een teken zijn dat het bestaande systeem een-voudig niet goed kan zijn. Het gedachtengoed van het Gilden Socialisme en dat van de Sociaal Krediet-beweging verdwijnt na de Tweede W ereld-oorlog in de vergetelheid. Een massabeweging die het angelsaxi-~js ~n ~e r· f!n f!n ;jn !n. de tal , is tf-~e n-pg ,d: :~n 0-g. ill LS, ll-~n te ;le >ij It, at ~al a-jn n-et m ~n ci-sche deel van de wereld lange tijd beheerste, wordt afgedaan als een curiositeit. Oat heeft niet aileen te maken met de bewuste pogingen van Labour en de zich aan de linkerzijde van het politie-ke spectrum bevindende econo-men (Keynes, Sydney Webb en J.A. Hobson), maar komt even-zeer doordat Douglas zelf geen politieke aspiraties had en zich niet kon storen wanneer anderen zijn ideeen foutief weergaven. Misrepresentatie maakte ridiculi-seren van het gedachtengoed bij-zonder eenvoudig. Hoe belangrijk 'het Alberta-experiment' in de jaren dertig was voor de neergang van het Social Credit gedachtengoed blijft onduidelijk. Hutchinson en Burkitt bagatelliseren dit aspect, ten faveure van het argument dat de weerstand van de gevestigde orden doorslaggevend zou zijn. Douglas zelf distantieerde zich niet voor niets al snel van Albertas premier William BOEKEN Aberhart. Het experiment faalde dramatisch, volgens Douglas en de auteurs van dit hoek omdat Aberhart niet zuiver in de leer was en de omstandigheden niet gunstig war en (p . I 7 6). Hutchinson en Burkitt stellen zaken aan de orde die belangrijk zijn voor links georienteerde economen, waar Nederland er paradoxaal genoeg vel en van kent (zie Van Dalen en Klamer I 996), en voor sociaal democraten in het algemeen. Historici van het eco-nornisch denken vinden allicht dat meer aandacht besteed had kunnen worden aan de bronnen waaruit Douglas en de zijnen put-ten. Desalniettemin is dit een belangrijk en lezenswaardig hoek. Zij overtuigen mij, mede om deze reden, er echter niet van dat de economische gedachten van het Gilden Socialisme en het Sociaal Krediet een 'gezonde' basis bieden voor een utopische samenleving zoals Douglas die voorstaat. Hoe voorzichtig Douglas zelf ook was om zijn uto-pische visie aan anderen op te leggen (p. I5J). WILFRED DOLFSMA is als econoom verbonden aan de Vakgroep Kunst- en Cultuurweten-schappen van de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan de Vakgroep Wijsbegeerte en Maatschappijwetenschappen van de Technische Universiteit Twente. Literatuur Van Dalen, Harry en Arjo Klamer Telaen van Tinberaen. Het Verhaal _ van de Nederlandse Economen. Amsterdam: Balans, I 996. Dolfsma, Wilfred, 'Thorstein Veblen, Consumptie en Economische Vooruitgang,' in: Economisch Statistische Berichten 82 (4I I8), I997-Mason, Roger, The Economics '!f Conspicuous Consumption. Theory and Thouaht Since IJoo, Cheltenham: Edward Elgar, I 998. Veblen, Thorstein, The Theory '!f the Leisure Class. New York: Dover, I 899. 41 I 

Dutch

Het sociale krediet, labour en economische geloofwaardigheid

NARCIS 

https://ris.utwente.nl/ws/files/6851434/SenD_1998_09.pdf

Het sociale krediet, labour en economische geloofwaardigheid

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

University of Twente Research Information

NARCIS