Mol, Annemarie

Mol, A.M.

University of Twente Research Information

' Gedwongen Nederlanderschap lhn de várige Helling zegt Jas de Beus dat Nederlanders zich sterker verbonden noeten voelen met elkaar dan met niet-Neder/anders. Annemarie Mol vindt dat veselijk moralistisch. 1 Horen bij' is geen ideaal maar een ervaringsfeit. uisteren naar' is een mooi ideaal. Naar anderen luiste-ren als ze iets zeggen dat ze belangrijk vinden, dat kun je goed noemen en nastreven. Maar 'horen bij' is van een andere orde, dat valt niet op eenzelfde manier tot ideaal te verheffen. Soms hoort iemand in een situatie bij een ander -en soms niet. Dat is een intrigerende verschijnsel, dat we mj onszelf en bij elkaar op kunnen merken en proberen te bfgrijpen. Maar hoe kan]os de Beus het in vredesnaam ver-kfrd noemen als Lolle Nauta opmerkt dat hij meer hoort bij n~nig liberale Irakese vluchteling dan bij zijn streng-chris-telijke Nederlandse buurman? (de Helling, herfst 2001, p. 7) AID, dit vreselijk moralisme. Om dat niet te zien als een ver-mrtderde geografie van het horen-bij, maar het verkeerd te noemen. Bekentenis. Ik ben wel eens met ]os de Beus gaan eten. D.it was na een bijeenkomst waar verder allemaal ethici waren. Daar, in die context, konden hij en ik het idee krijgen dan wij, beide politiek filosoof, meer bij elkaar hoorden dan b ij de meeste andere aanwezigen (bij wie we overigens graag hoorden als het aankwam op de verdeling van onder-zooksgeld) . Maar nu maant De Beus Nauta om bij zijn buur-rrurn te horen. En hij maakt het nog bonter. Ik citeer De Beus U!ithetzelfde gesprek in de Helling (dat hij onder voorzitter-schap van Antoine Verbij met Sjaak Koenis en René Boom-kflls voerde): "Ik ben ervoor dat politici zeggen wat dat is: em goede Europeaan." Daar wil ik niet bijhoren, bij iemand <fuzulke dingen zegt. Maar hoe valt 'horen bij' te beëindi-gen. Kan ik uittreden, moet ik breken? Let wel, het gaat me natuurlijk niet om de meneer, om de persoon De Beus. Wat belangrijker is, hoe te ontkomen aan het Nederlanderschap ero de Europeesheid die De Beus (samen met zijn vrienden van het nationalistisch-reveil) als een klamme deken over runs probeert heen te gooien? Ons daar zit de crux. Wie zijn dat precies, wie horen daar b1~? Op een venijnige manier lijkt het antwoord tussen de rE>gels door vanzelf te spreken. Irakese vluchtelingen blijk-baarniet En in Nederland geboren Marokkanen blijven ook alsmaar mensen tot wie 'wij' 'ons' moeten zien te verhou-den. Ik ben in de jaren zestig opgegroeid in Limburg. Dat had in die tijd een bijzondere verhouding tot Nederland: het was er wel onderdeel van, maar het hoorde er niet bij. Nooit kwam er iemand met een Limburgs accent op de televisie. Op plaatjes van het Nederlands landschap stonden polders en bruggen, geen heuvels of schoorstenen van kolenmij-nen. De provincie was een kolonie want aan het hoofd er-van stond een gouverneur. Maar ik ben bang dat inmiddels iets mij dreigt te kwalificeren om bij De Beus zijn 'ons' te horen. Maar wat precies? Het gebruik van de Nederlandse taal alleen kan het niet wezen. Die blauwe ogen dan toch? WIEG Volgens De Beus is het "medemenselijk" en "soli-dair" van Nauta om meer te 'horen bij' menig Irakese vluch-teling dan bij zijn streng christelijke buurman. Maar met Nauta's nobele inborst heeft dat helemaal niks van doen. Het is een ervaringsfeit: dat je iemand tegenkomt, en dat er dan van alles resoneert. Je blijkt voorliefdes te delen of vra-gen, ervaringen, allergieën, dromen. Je vertelt elkaar vreemde verhalen en die raken onverwachte snaren. Hoe ver jouw wieg en die van de ander ook van elkaar vandaan stonden, er blijken grillige verbindingslijnen. Mis je die er-varing,]os? Wat akeligvoor je. De fantasie dat er een 'nationale cultuur' te onderschei-den valt, grijpt terug op een regionale geografie. Alsof de wereld uit aan elkaar grenzende streken bestaat, die liefst samenvallen met natie-staten, maar soms net niet, en de · relevante verschillen treden op langs de grenzen. Dat er een 'Europese cultuur' is, of gemaakt moet worden, is de vergrotende trap van dezelfde voorstelling. En het idee dat er zoiets als 'het Westen' bestaat, maakt een wat weidsere grensafbakening, maar blijft in dezelfde geografisch-regio-nale fantasie gevangen. Zij die niet onmiddellijk enthou-siast zijn over het project 'nationale/Europese/westerse cultuur' krijgen dan al vlugvoor de voeten geworpen dat er nu eenmaal grenzen zijn, dat ze/we niet moeten doen of de hele wereld één enkele monocultuur is . In dat verwijt ech-ter zit hetzelfde regionale beeld vervat, dat, hoe benau-wend, nu heel de aarde omspant. In de geografie bestaan echter ook meer complexe, inte-ressantere voorstellingen van de ruimte. Het netwerk bij-voorbeeld. Het is dankzij techniek-netwerken en media-netwerken dat mijn Mexicaanse vriendin en ik elkaar als leeftijdgenoten herkennen omdat we op dezelfde dag de beelden van de moord op Kennedy op (wellicht zelfs het-zelfde merk) televisie zagen en ons dezelfde soort reacties van onze ouders herinneren. Zij die jonger zijn dan wij, hebben die herinnering niet. Of, ander voorbeeld: het is door Annemarie Mol Annemarie Mol is Socrates hoogleraar Politieke Filosofie, Universiteit Twente 21 - [de helling winte r 2001 J I dank zij de Engelse taal en de distributienetwerken van En-gelstalige uitgeverijen dat je met iemand uit elk land van de wereld waar Engels verspreid is, gesprekken kunt voe-ren overboeken die je allebei gelezen hebt. Ja, natuurlijk al-leen met iemand die verder geleerd heeft. Dat deel je dan ook met elkaar - en vaak niet met je al dan niet streng-christelijke buurman. Anderen delen weer iets anders. De netwerken van een vrachtwagenchauffeur heten autowe-gen. En menigverslaafde zal de huidige onrust in de wereld merken aan verstoringen in de heroïne-aanvoerlijnen. PLOOIROKKEN Op de lagere school van mijn Mexi-caanse vriendin waren rode pepers met chocola de meest geliefde lekkernij. Op de mijne wist niemand wat rode pe-pers waren-behalve misschien twee of drie meisjes uit ge-zinnen waar ze weleens Indonesisch aten. Intussen was mijn lagere school even katholiek als die van mijn vriendin in Mexico, compleet met beelden van lichtblauw geklede Maria's. Net als in haar klas stonden in de mijne rechte je blijkt voorliefdes te delen en ervaringen, allergieën, dromen. Hoe ver jouw wieg en die van de ander ook van elkaar vandaan stonden, er blijken grillige verbindingslijnen. schoolbanken in brave rijen: de negentiende eeuwse tech-niek van het klassikaal onderwijzen was wijd verspreid. Maar waar zij haar middenklasse-welvaart elke dag met ei-gen ogen zag contrasteren met de armoe van kinderen die niet naar school gingen (ze hoefde maar uit het raampje van de auto te kijken), deed bij ons de Katholieke Illustratie dienst als venster op de wereld. Zulke dingen. De dingen die ons bij elkaar doen horen en van elkaar vandaan duwen. Televisies, schoolbanken, plooirokken. Muziek en de radio's die haar verspreiden. Be-halve een hardnekkige regionale geografie, die de realiteit van netwerken miskent, is erin discussies waarin woorden als 'nationaal' en 'cultuur' vallen, een raar gebrek aan aan-dacht voor dingen. Voor de materialiteit van het bestaan. Er-bij-horen is, als heel het leven, altijd ook materieel. Wat zullen we zeggen: is het een totale miskenning van dat feit als de Amerikanen in Afghanistan pindakaas naar beneden strooien? Of is dat juist een (weliswaar eenzijdige, maar wel gehaaide) poging tot het materieelleggen van verbin-dingslijnen? Het moralisme waarmee De Beus Nauta tot Nederlan-derschap wil manen, is totaal misplaatst. (Of moet ik zeg-gen: het is zo karikaturaal Nederlands dat het op zichzelf een goede reden is om cultureel gesproken uit te willen tre-den?) Ervaringsfeiten zijn echter geen natuur-gegevenhe-den. Hoe treurigmakend De Beus' moraliseringvan 'horen-bij ' ook is, we hebben hier evenmin met iets onomstotelijks en objectiefs van doen. Horen-bij is niet met de plaats van de wieg gegeven, maar evenmin met geboortedatum, so-ciale klasse, sekse, onderwijstraject, geloof, of muzikale smaak. Horen -bij valt- soms, deels- te zoeken, te maken, aan te bieden, te verlangen. 22 - (d e helling winter 2001 J '" Neem Le Point Sud in Bamako. Dat is een onderzoekscen-trum dat draait om het onderzoeken en versterken van lo-kale tradities in Mali om die meer taaiheid te verlenen ten opzichte van wat er van elders dat land binnen rolt. Het centrum definieert zijn eigen plaats als gelegen in het Zui-den- een plaats die staat tegenover het (overweldigende, overwoekerende) Noorden. Maar deze politisering van de term 'Zuiden' is niet moralistisch, niet verwijtend. Bij het Zuiden van Le Point Sud hoort iedereen die een bijdrage le-vert. ]e bent welkom als je er graag bij wilt horen- en daar dan iets voor wilt doen. Iets praktisch, tastbaars, dienst-baars. BELASTING BETALEN De Beus noemt'belastingbeta-len' als voorbeeld van iets dat hij samen met anderen in Nederland wil doen, ook als hij het politiek met ze oneens is. Goed. Prima. Doen we. In dat opzicht, als mede-belasting-betaler, wil ik met alle plezier in Nederland en zelfs bij De Beus horen. Met die belasting valt immers niet-corrupte politie te financieren, en scholen bovendien, en daar ben ik ook erg voor. Daarom ookhoeven we Nederland niet 'af te schaffen' (iets dat volgens De Beus de uiterste consequen-tie zou zijn van Nauta's openlijk beleden grensoverschrij-dende vriendschappen). Het werkelijk pijnlijke probleem is een heel ander. Waarom zou deze belasting eigenlijk wel gebruikt worden voor de universiteit hier om de hoek maar niet voor Le Point Sud in Mali, dat ook hard geld nodig heeft? En waarom zouden De Beusen ik wel het recht hebben om die belasting te betalen en iemand willekeurig van elders, die zich vrijwillig aanmeldt met de mededeling dat zij erbij wil horen, niet? Ethici (en politiek filosofen!) verzinnen daar allerlei prachtige rechtvaardigingen voor, maar die deugen niet. Ze versieren machtsverschil en de drang tot zelfbehoud met de glans van morele goedkeuring. Het werkelijke pijnlijke probleem is dat we op aarde in economisch, cultureel en materieel opzicht in wijd vertak-te, elkaar kriskras kruisende, netwerken leven, maarintus-sen goeddeels regionaal belasting betalen, politie-agenten aansturen en naar school gaan. Dat probleem los je niet op door mèt het beleid ten aanzien van politie, scholen en nog zo het een en ander (de zogenaamde politiek) ook de 'cul-tuur' te regionaliseren. Je lost het niet op door over Neder-landsheid te fantaseren of te proberen Europeesheid bij el-kaar te flansen. En zelfs het Westen valt niet te begrenzen. Te laat- een stuk of wat eeuwen van internationale handel (in kruiden, stoffen en slaven) te laat. Wij (mijn Mexicaanse vriendin; de mensen van Le Point Sud die om geld verlegen zitten; Nauta; zijn niet-buurman de vluchteling uit Irak; ik; en}os de Beus bovendien) kunnen ditprobleem maarbeter recht in de ogen zien. Niet omdat het heus wel valt 'op te lossen' . Dat is nu juist wat het probleem zo pijnlijk maakt. Maar dat is geen goede reden om veiligheid binnen gren-zen te zoeken en zelfverzekerd in moralisme weg te schui-len. 

Gedwongen Nederlanderschap

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

University of Twente Research Information

NARCIS