Frijhoff Willem. Monteiro (Marit). Geestelijke maagden. Leven tussen klooster en wereld in Noord-Nederland gedurende de zeventiende eeuw. In: Archives de sciences sociales des religions, n°96, 1996. pp. 114-115

Glazyrina, Polina Yu.

Revesz, Szilard Gy

Mathematical Inequalities & Applications

Institutional repository of Ural Federal University named after the first President of Russia B.N.Yeltsin

TURAN TYPE OSCILLATION INEQUALITIES IN L-q NORM ON THE BOUNDARY OF CONVEX DOMAINS

W.Th.M. Frijhoff

Directory of Open Access Journals

BMGN - Low Countries Historical Review

M. Monteiro, Geestelijke maagden. Leven tussen klooster en wereld in Noord-Nederland gedurende de zeventiende eeuw

Frijhoff, W.T.M.

VU Research Portal

Geestelijke maagden. Leven tussen klooster en wereld in Noord-Nederland gedurende de zeventiende eeuw [Review of: M. Monteiro (1997) Geestelijke maagden. Leven tussen klooster en wereld in Noord-Nederland gedurende de zeventiende eeuw]

Frijhoff, Willem

Périodiques Scientifiques en Édition Électronique

Monteiro (Marit). Geestelijke maagden. Leven tussen klooster en wereld in Noord-Nederland gedurende de zeventiende eeuw

Frijhoff, W.Th.M.

Utrecht University Repository

266 Recensies 
metriek door de Frans- en Nederlandstalige dichters werd overgenomen of aangepast (M. R. 
Jung, W. Waterschoot). De overeenkomsten en relaties van de verbale argumentatietechnieken 
en -figuren met de visuele worden voor het voetlicht gebracht door R. Falkenburg, M. Meadow 
en N. Serebrennikov. Al met al een rijke, stimulerende bundel van een sprankelende geleerd-
heid. Ze laat goed zien hoe uit elkaar gegroeide tradities van onderzoek naar verbale en visuele 
expressievormen via de analyse van de retorica als metataal weer een gemeenschappelijk 
onderzoeksobject kunnen vinden, zodat ook de eenheid van de cultuur zelf weer in beeld komt. 
De historicus, op dit terrein een niet-specialist, doet er wel goed aan zich vooraf met enkele 
encyclopedieën, woordenboeken en biografische naslagwerken te omgeven. De meeste au-
teurs doen hem maar weinig didactiek cadeau. 
Willem Frijhoff 
M. Monteiro, Geestelijke maagden. Leven tussen klooster en wereld in Noord-Nederland ge-
durende de zeventiende eeuw (Dissertatie Nijmegen 1996; Hilversum: Verloren, 1996, 415 
blz., ISBN 90 6550 535 0). 
Klopjes waren ongehuwde vrouwen of weduwen die alleen of groepsgewijs een geestelijk 
bestaan leefden zonder door geloften of een regel gebonden te zijn. Lange tijd maakten zij als 
enigen de katholieke gemeenschap in de Republiek als zodanig zichtbaar. Haar kleding, hou-
ding en levensstijl bepaalden het publieke beeld van de kerk, zoals de schimpscheuten van de 
protestanten duidelijk maken. Alleen daarom al verdienen ze meer aandacht. Ook haar aantal 
spreekt daarvoor. In haar dissertatie leidt M. Monteiro uit de visitatierapporten van P. Codde af 
dat er rond 1690-1695 circa 5000 klopjes kunnen zijn geweest, dat wil zeggen tussen 1 en 2% 
van de volwassen katholieke bevolking, tegen krap 500 priesters. Ze lijken sterk geconcen-
treerd in de stad Utrecht en in Holland, naast een kleinere groep in de Friese staties, maar de 
bron is wat summier voor de rest van het land. Het cijfer is dan ook een extrapolatie die we met 
een slag om de arm moeten gebruiken. Dat hangt ook samen met de definitie van het 'klopje'. 
Het is denkbaar dat de tolerante steden in het Westen haar meer speelruimte gaven dan elders, 
en dat dit van invloed was op haar zelfdefinitie, beeld, gedragswijze en rol in de gemeenschap. 
Ook hier is het, met andere woorden, contextualiseren geblazen. 
De cléricale geschiedschrijving beschouwde de klopjes wat neerbuigend als simpele hulpjes 
in de zielzorg, met een van de clerus afgeleide identiteit en zonder eigen spiritualiteit. Ook bij 
E. Theissing, de eerste historica van de kloppen (1935), overheerst nog dat clericaal perspec-
tief, hoewel zij haar al een autonome religieuze inspiratie toekent. Anderen, met de grote 
Haarlemse gemeenschap van 200 kloppen in De Hoek of die van Utrecht voor ogen, hebben er 
juist een soort surrogaat-nonnen in gezien, bij gebrek aan kloosters. Feitelijk kwamen beide 
posities voor. Maar als groep zijn de kloppen tot geen van beide te herleiden. De halfnonnen-
these lijdt ook onder onze onkunde over de trek van Noordnederlandse katholieken naar het 
buitenland. Vrouwen die de religieuze staat kozen traden daar probleemloos in. Onderzoek 
naar het gehele veld van religieuze opties zou ik dan ook een urgentie willen noemen: het zou 
het overtrokken beeld van katholiek isolement corrigeren en de aansluiting van de Hollandse 
Zending bij de katholieke reformatie accentueren. 
Terecht corrigeert Monteiro die eenzijdige beeldvorming door niet uit te gaan van functies en 
rollen, maar van zelfbeeld en spiritualiteit, dus van het perspectief van de kloppen zelf. Ze 
wijst er trouwens op dat de kloppen-formule al vóór de reformatie teruggaat en niet exclusief 
Recensies 267 
is voor de Hollandse Zending. Het was eerder een contextgebonden optie voor een vrouwelijke 
vorm van geestelijk leven dan een kerkrechtelijke of maatschappelijke staat: wat de klopjes in 
Monteiro's ogen bovenal bindt is niet haar levensvorm of takenpakket maar haar vrouwelijke 
identiteit, op zoek naar speelruimte in een zich clericaliserende kerk. Juist het amorfe en wei-
nig institutionele karakter van die optie maakte haar voor vrouwen met geestelijke aspiraties 
aantrekkelijk. Ze konden haar door religieuze vormtradities ingekaderde bestaan zo gemakke-
lijker aan haar persoonlijke omstandigheden aanpassen. 
In hoofdstuk 2 reconstrueert Monteiro aan de hand van verspreide gegevens en een enkele 
seriële bron de herkomst, religieuze staat, aspiraties, werkzaamheden en levensomstandighe-
den van de klopjes. In het perspectief van de sociale en culturele constructie van vrouwelijk-
heid, zoekt ze de identiteit van de kloppen vooral in haar presentie als 'informele intermediair' 
in de plaatselijke kerk (onderwijs, catechismusonderricht, armenzorg, priesterhulp), in haar 
betekenis voor het bredere confessionaliseringsproces en in een eigen spiritualiteit, gevoed 
door een ruim aanbod van 'kloppenboeken' dat in hoofdstuk 3 uitvoerig wordt besproken. 
In het tweede deel van haar studie analyseert Monteiro grondig twee zeldzame egodocumenten: 
de zogenaamde gewetensrekeningen, regelmatige verslagen van het geestelijk leven en de 
mystieke ervaringen die door twee geestelijke maagden, Agnes van Heilsbach en Joanna van 
Randenraedt, in Roermond onder toezicht van haar biechtvaders werden bijgehouden. Monteiro 
hanteert daarbij begrippen als onderhandeling (tussen de biechtvader, in beide gevallen een 
jezuïet, en de geestelijke maagd), zelfbewustzijn en zelfpresentatie, constructie van mannelijk-
heid en vrouwelijkheid, en een spanningsverhouding tussen sekse en macht die van beide 
kanten strategisch wordt geëxploreerd. Ze corrigeert zo het wat eenzijdige onderdrukkings-
paradigma dat nog door E. Schulte van Kessel (1980) werd gebruikt. De analyse van deze 
geestelijke autobiografieën verrijkt ons inzicht in de categorieën van het vroegmoderne geeste-
lijk leven en de aard van geestelijke relaties. Ze vernieuwt onze kennis doordat ze over de 
intellectuele geschiedenis heen een cultuurgeschiedenis van het gelovig zelfverstaan schrijft. 
Monteiro's beeld van wat we ons bij de 'modale' vrouwelijke spiritualiteit in vroegmodern 
Noordwest-Europa moeten voorstellen is pionierswerk. En het overtuigt. 
Tot besluit benadrukt Monteiro dat de klopjes dag in dag uit heen en weer werden geslingerd 
tussen de onderwerping aan de mannelijke leiders van de Hollandse Zending en de aanvaar-
ding van haar verlangens als vrouw in een multiconfessionele samenleving. De godsdienst 
werd haar zo tot een bron van motivatie en legitimatie. Ze hielp de maatschappelijke en cultu-
rele beperkingen van haar sekse te omzeilen en haar lot in eigen handen te nemen door zich 
voldoende speelruimte voor een eigen veld van activiteiten en spiritualiteit te scheppen. 
Twee punten van kritiek. Slechts hier en daar schemert in een noot internationale vergelijking 
door, zodat de spiritualiteit 'Hollandser' overkomt dan ze wellicht is. De maagden waren ech-
ter niet alleen dochters van Holland, maar ook kinderen van haar tijd. De gewetensrekeningen 
passen bijvoorbeeld in het stramien van de 'geestelijke boekhouding' (de term is van Christopher 
Hill) van de Engelse puriteinen, door Kaspar von Greyerz en anderen beschreven. Zo'n syn-
chrone vergelijking zou de suggestie van een bij uitstek vrouwelijke strategie van zelfanalyse 
wat relativeren, en beter laten zien hoe de vorm van dit soort verslaglegging in de culturele 
context (mentale categorieën, tijdsbeleving, enz.) lag ingebed. 
Ook de koppeling tussen de beide delen van het boek blijft wat kunstmatig. In Historisch 
Nieuwsblad (mei 1996) heeft Monteiro zelf beschreven hoe de vondst van de gewetens-
rekeningen tijdens het werk aan haar dissertatie heel het perspectief op slag veranderde. Ik kan 
me de verleiding goed voorstellen, maar desondanks was Roermond de Hollandse Zending 
niet, en zeker niet op dat moment. Omdat het boek vanuit het perspectief van de geestelijke 
maagden zelf is gedacht, valt de koppeling niettemin te verdedigen. Monteiro laat ook zien dat 
268 Recensies 
zowel in als buiten de Hollandse Zending in feite dezelfde spirituele literatuur werd gebruikt, 
veelal uit het Zuiden afkomstig. Toch heeft ze voor die Roermondse casus andere opties moe-
ten laten vallen, bijvoorbeeld hoe de Noordnederlandse klopjes zich de geestelijke literatuur 
toeëigenden. Het is jammer dat ze daarvoor niet dieper is ingegaan op de bronnen over de 
Maagden in De Hoek — wellicht de enige groep bij wie zulk onderzoek mogelijk is. 
De winst van dit boek is groot. Het is de eerste studie die het katholiek geloofsleven in de 
Republiek resoluut in het perspectief van de beide seksen plaatst. Hoewel de koppeling met de 
geestelijke maagden in Roermond in de structuur van het boek wat geforceerd overkomt, werkt 
ze per saldo positief, aangezien ze een suggestief reliëf geeft aan de spiritualiteit van de Noord-
nederlandse klopjes. Tenslotte definieert Monteiro scherp de inzet die spiritualiteit voor vrou-
wen had in een vroegmoderne multiconfessionele samenleving. 
Willem Frijhoff 
P. P. M. Raasveld, Pictura, poësis, musica. Een onderzoek naar de rol van de muziek in embleem-
literatuur. Met een geannoteerde corpusbeschrijving van emblematische eenheden met liede-
ren, en van emblemen met muzikale notatie in de picturae (Dissertatie Utrecht 1995; Utrecht: 
Universiteit Utrecht, Faculteit der letteren, 1995, viii + 455 blz., ƒ64,50, ISBN 90 73446 57 0). 
Uitgaande van de vraag naar de relatie tussen emblematiek en muziek worden in deze disserta-
tie twee verschillende terreinen van onderzoek geëxploreerd: dat van de embleemboeken waarin 
emblemen zijn gecombineerd met een zingbare tekst en dat van muzikale beeldmotieven in de 
emblematiek (in casu muziekinstrumenten en notenbalken). In de stroom van embleemboeken 
die West-Europa van de zestiende tot en met de achttiende eeuw heeft overspoeld, trof Raas-
veld er achtenzestig aan, alle afkomstig uit de Nederlanden en Duitsland, waarin emblemata en 
liederen zijn samengevoegd tot min of meer coherente 'emblematische eenheden'. In deel I 
analyseert hij achttien voorbeelden daarvan, onderscheiden naar contrafacten (liederen op be-
staande wijzen) en gevallen waarbij sprake is van nieuw-gecomponeerde muziek. Een volle-
dige beschrijving van het corpus levert hij in zijn bijlagen. Naast deze categorie komen er 
enige honderden emblemen voor waarvan de prenten met de muziek verband houdende motie-
ven bevatten. Een beperkt aantal kenmerkende typen wordt besproken in deel II; daarbij wor-
den de twaalf door Raasveld opgespoorde gevallen met leesbare muzieknotatie in de pictura 
alle aan de orde gesteld. 
Het op zijn minst bi-mediale karakter van het embleem vereist reeds een zekere veelzijdigheid 
van de onderzoeker. Aan het synthetiserende karakter van deze kleine Gesamtkunstwerke wordt 
tekort gedaan als één van de samenstellende elementen buiten beschouwing blijft. Immers, 
'beelden kunnen dingen vertellen die woorden niet zeggen; taal kan beelden schetsen die een 
figuratieve afbeelding niet voor ogen kan stellen; en gezang kan een effect bereiken dat niet 
door tekst en beeld wordt opgeroepen' (6-7). Tot dusver was het muzikale element binnen de 
emblematiek onderbelicht gebleven. Raasveld beschikt over de vereiste combinatie van 
deskundigheden en het is zonder meer een verdienste dat hij dit onontgonnen gebied in kaart 
heeft gebracht en er een aantal paden in heeft uitgehakt. Dat zijn studie in twee onderdelen 
uiteenvalt die nauwelijks met elkaar interfereren, is minder fraai voor een proefschrift, maar 
zal de gebruiker van het boek niet deren; die kan in elk van de delen datgene vinden wat van 
zijn gading is. Wel zouden bij hem vragen kunnen rijzen met betrekking tot de keuzes die in de 
loop van het onderzoek gemaakt zijn. Voor de afbakening van het eerste corpus, de embleem-
boeken met liederen, hanteert de auteur een paar pragmatische overwegingen: geen embleem-


NARCIS 

https://elar.urfu.ru/bitstream/10995/73635/1/10.7153-mia-20-11.pdf

TURAN TYPE OSCILLATION INEQUALITIES IN L-q NORM ON THE BOUNDARY OF CONVEX DOMAINS

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Institutional repository of Ural Federal University named after the first President of Russia B.N.Yeltsin

Directory of Open Access Journals

VU Research Portal

Directory of Open Access Journals

Périodiques Scientifiques en Édition Électronique

Utrecht University Repository

Directory of Open Access Journals

NARCIS