Schenk, P.K.

Wageningen Yield 

STICHTING LABORATORIUM VOOR 
BLOEMBOUENONDERZOEK 
POSTBUS 89 • 2160 AB US8G 
P R A K T I J K M E D E D E L I N G No. 8 van het 
Laboraiorium voor Bloem boll en onderzoek te Lisse 
Overdruk uit Weekblad voor Bloembollencultuur, 72e jaargang, no. 19 
(1961), biz. 378 en 379. 
DE BRANDZIEKTE VAN GLADIOLEN 
door Dr. Ir. P. K. Schenk 
De brandziekte van gladiolen (Urocystis gladiolicola Ainsw.) is uit het 
oogpunt van de teelt zeker niet de belangrijkste kwaal van dit gewas. 
Toch moesten de Bloembollenkeuringsdienst en de Plantenziektenkun-
dige Dienst enkele jaren geleden zeer strenge maatregelen voorschre-
ven, als de ziekte in een partij werd aangetroffen. 
In de Verenigde Staten van Noord-Amerika is de ziekte n.l. niet inge-
burgerd en de verantwoordelijke instanties in dat land waren bevreesd 
voor een snelle en rampzalige uitbreiding, wanneer de parasiet een-
maal vaste voet in de eigen, zeer belangrijke cultuur zou krijgen. Zjj 
dreigden daarom de import van gladiolen uit Nederland te verhinde-
ren als de ziekte in ingevoerde partyen zou worden geconstateerd. In 
ons land moest men dus wel aandacht aan dit probleem schenken. 
Op het laboratorium te Lisse werd het onderzoek naar biologie en be-
strijding ter hand genomen. 
SYMPTOMEN 
In de Wad- en stengeldelen ontstaan in de lengterichting verlopende 
holten, sori genaamd, die na het openbreken gevuld blijken te zijn 
met een bruinzwart sporenpoeder. De afmeting van de sori varieert 
van speldepuntgrote stipjes tot strepen van enkele centimeters. Te 
velde kunnen aangetaste planten vooral in tegenlicht gemakkelijk wor-
den herkend doordat de zwarte strepen in het blad dan sterk opval-
len. Bovendien trokken de zieke planten meestal krom, terwijl ze zel-
den een goed ontwikkelde bloemaar vormen. 
Bij bovengronds ogenschijnlijk igezonde planten kunnen tegen het 
einde van het groeiseizoen soms sori in het blanke weefsel van de 
knolschubben, de stolonen (dit zijn de steeltjes van de kralen) en de 
kralen worden waargenomen. Na het rooien en drogen zijn de schub-
ben verkleurd; de brandsymptotnen zijn dan veel minder opvallend. 
Bij de vroegbloeiende cultivars kunnen de sori ook dikwijls in het 
knolvlees worden gevonden; bij de grootbloemige gladiolen komen 
deze symptomen zelden voor. 
De groei van de gladioleplant wordt niet gehinderd door de aanwezig-
heid van de schimmel, zolang deze niet weet door te dringen tot in de 
bovengrondse bladachtige delen. De gevolgen van de aantasting zijn 
ernstiger naarmate vroeger in het seizoen symptomen in de bladeren 
zichtbaar worden. 
2 , Ö O S ^ > 
Il 
g 
l ü 
» 
s 
-+^ 
tel 
e 
o 
-a 
t3 
cu Q) 
«cä 
B 
c~ 
i -C 
k . 
o 
cu 
13 
„ 
f 
cu 
cu 
C 
t i c eu 
«m 
eu 
o 
A 
«e 
o 
k. 
as 
ca 
S 
& 
CJ 
o 
e 
" e eu 
e-o 
et! 
^ »O 
K 
§• o 
cu 
«10 
e 
ÖS 
Si 
as 
e 
« 0 
« «.ï 
01 
O 
O 
*-, 
«o 
>* S 
CU 
i! 
s 
Oi 
>•> 
C8 
k. 
ca ft, 
Cu 
•e 
c 
ca 
o 
e 
•e 
k. 
CU 
S 
* • * . Ü 
^ r 
öS 
• e 
.^  ca 
ca 
e cu 
"o 
T i 
c« 
« 0 
"e 
cu 
o 
% 
k. 
tw> 
^r 
t i 
Cl) 
k. 
a, 
e 
fi cu 
N 
«a 
cu 
K 
-e 
CU 
«r 
Ä 
fi 
fi 
CU 
B 
CS 
ft. 
^ 
fi 
eu s u 
Cl 
k . 
eu 
03 
'S 
o 
k . 
CU 
«i fi 
o 
5) 
• + * 
s 
cu 
-fi 
k, 
§ 
C 8 
C 8 
« 
rf* 
e 
CU 
CU 
k. 
9) 
•3 
CU 
" 0 
B 
ca 
k . 
CU 
o 
"e 
e 
3 
h. 
fr 
CU 
CU 
- 1 
r* 
CU 
CU 
k . 
CU 
s 6 
Cs > * 
•3 * 
? CU 
•15 ~"*» 
: » - cu 
B J 
.ça 
o 
H A 
CU 
ft, 
CD o 
k . O 
äe 
• o 
ert 
k. 
ai 
"W 
s 
CU 
B 
CU 
fc 
'3 
42 
i 
ca 0 
CU 
k. 
C8 
01 
•w 
k. 
<3 
s 
«0 
fi 
ca 
« 
& 
k . 
CU 
«o"ö 
% 
o-w 
k. 
50
.s 
•S 
ca 
s 
to 
CM 
V3 
ca 
S 
B 
cu 
CU 
k . 
o 
HET VERLOOP VAN DE AANTASTING 
BIJ GROOTBLOEMIGE GLADIOLEN 
Het eerstejaarsstadium (SI) 
Al spoedig bleek uit het onderzoek, dat het verloop van de aantasting 
ingewikkelder is dan bij veel andere planteziekten. De gang van 
zaken bij deze ziekte zal thans kort worden weergegeven; figuur 1 
geeft daarvan een schematisch overzicht. Infectie kan optreden wan-
neer gezonde, onbesmette knollen worden geplant in grond waarin 
zich brandsporen bevinden (in de praktijk speelt dit waarschijnlijk 
geen grote rol) of wanneer knollen worden geplant met sporen op en 
tussen de schubben. Onder de omstandigheden in ons land worden in 
het daaropvolgende groeiseizoen echter geen bovengronds zichtbaar 
zieke planten gevormd, met deze uitzondering dat sporadisch bij plan-
ten uit kralen in augustus of september sori in de bladeren kunnen 
worden waargenomen. Laat in het seizoen kunnen echter dikwijls, 
zowel bij kralen als knollen, sori in de ondergrondse delen worden 
gevonden. Veelal zijn deze symptomen echter zeer onopvallend, in an-
dere gevallen ontbreken ze zelfs geheel. Bij microscopisch onderzoek 
kunnen dan toch dikwijls de schimmeldraden ( = mycelium) van de 
parasiet in dichte massa's in het knolweefsel worden aangetoond. Bij 
planten uit knollen bevindt de brandzwam zich gewoonlijk uitsluitend 
onderin 'het knol vlees; bij die uit kralen soms ook al hoger in de knol-
len (zie ook fig. 2). 
Dit eerste gedeelte van het aantastingsverloop wordt het eerstejaars-
stadium (Si) genoemd. De groei van planten in Si wordt door de aan-
wezigheid van de schimmel niet merkbaar beïnvloed. In de praktijk 
zal dit stadium bijna altijd aan de waarneming ontsnappen. De teler 
meent dan ten onrechte dat de geoogste knollen gezond zijn. 
Het eerstejaarsstadium tijdens de bewaring (SI B) 
In de daaropvolgende bewaarperiode (aangeduid met Si B) kan de 
schimmel bij temperaturen tussen 13 en 20° C uiterst langzaam door-
groeien tot in de top van de knol. Bij een temperatuur van 9 of 25,5° C 
vindt deze groei niet of nauwelijks plaats. 
Het tweedejaarsstadium (S2) 
Wanneer de knollen nu in het tweede seizoen weer worden uitgeplant, 
is het afhankelijk van de afstand van het mycelium tot de jonge knop-
pen bovenop de knol of, en zo ja in welke mate, de uitgroeiende plant 
wordt aangetast. Als de parasiet zich reeds bij het planten in de knop-
pen bevindt, geven de spruiten al direct na opkomst de bovenbe-
schreven ziektebeelden te zien. Na verloop van tijd worden ze geel en 
sterven af. Door het rotten van het bladweefsel komen de sporen vrij 
die dan op en in de grond achterblijven; bij het rooien kunnen ze ook 
op de gezonde knollen van de partij terecht komen. 
Naarmate de schimmel zich bij het planten op een grotere afstand van 
de knoppen bevindt, worden de bovengrondse delen later in het sei-
zoen aangetast. Sporadisch komt het zelfs voor dat uitsluitend sori 
worden gevonden in de bloemaar (deze wordt namelijk het laatst ge-
vormd en loopt daardoor nog kans te worden doorwoekerd als dit met 
de bladeren niet meer het geval is). 
Wanneer de parasiet er het tweede jaar in slaagt sori te vormen in 
de bovengrondse delen wordt gesproken van het tweedejaars-
stadium (S2). 
Het uitgestelde tweedejaarsstadium (S2 U) 
Verder onderzoek heeft aangetoond, dat knollen die uitsluitend in de 
bases mycelium bevatten, planten zonder S2-symptomen kunnen doen 
ontstaan. De afstand die de parasiet nog af moet leggen alvorens het 
vegetatiepunt van de spruit te bereiken is dan zo groot, dat de bla-
deren en de bloemaar reeds zijn uitgegroeid op het moment dat de 
schimmel tot boven in de knol doordringt. Dikwijls worden dan wel 
sori in de ondergrondse delen 'gevonden, evenals dit in Si het geval 
kan zijn; veelal kan uitsluitend met behulp van de microscoop worden 
vastgesteld, dat de schimmel kans heeft gezien tot in de jonge delen 
van de waardplant door te dringen. 
Als de aantasting op deze wijze verloopt wordt van uitgesteld tweede-
jaarsstadium (S2 U) gesproken. 
In het uiterste geval slaagt de brandzwam er zelfs in het geheel niet 
in de jonge delen van de plant te bereiken. In dat geval ontsnappen 
de jonge knol en de kralen aan de ziekte. 
Op grond van hetgeen hierboven is gezegd over de invloed van de 
bewaartemperatuur in Si B kunnen we de conclusie trekken, dat het 
optreden van S2 U en ontsnapping aan de aantasting bij grootbloe-
mige gladiolen in de praktijk zelden een rol zal spelen. De knollen 
worden immers gewoonlijk bewaard bij temperaturen tussen 13 en 20° 
C; bij het planten zal de schimmel dus al hoog in de knol zijn door-
gedrongen. 
HET VERLOOP VAN DE AANTASTING 
BIJ VROEGBLOEIENDE GLADIOLEN 
In grote lijnen is het aantastingsverloop bij de vroeigbloeiende gladio-
len gelijk aan dat bij de grootbloemige. Door de andere cultuurwijze 
treedt echter een verschuiving op in de seizoenen, zodat de onder-
scheidene stadia in een ander jaargetijde vallen. Een belangrijker 
verschil is dat in de thans besproken groep soms z.g. zijdelingse in-
fecties optreden. De schimmel dringt dan van de zijkant uit in het 
knolvlees binnen (zie fig. 2). Als de parasiet nu uitsluitend voorkomt 
buiten het vlak waarin alle knoppen op de knol staan ingeplant, dan 
zullen alle uitgroeiende spruiten gezond zijn. Bij deze groep gladiolen 
kunnen zo alle jonge knollen die door een zieke moederknol worden 
gevormd ontsnappen aan de aantasting. 
Een ander belangrijk verschil, dat zijn grond vindt in de geheel an-
dere groeiwijze van de vroegbloeiende gladiolep'lant, is het volgende. 
In tegenstelling tot de grootbloemige gladiolen, vormen de vroeg-
bloeiende rassen gewoonlijk drie tot zes spruiten per knol die ten dele 
zijdelings en basaal staan ingeplant en die onderling ongeveer ge-
lijkwaardige doohterknollen vormen. Er is dan altijd wel een van de 
spruiten die sori in de bovengrondse delen te zien geeft (met uitzon-
dering van het hierboven beschreven geval dat de jonge knollen ont-
snappen). Bij dergelijke planten zijn er echter meestal een of meer 
spruiten, waarbij de schimmel in de moederknol nog een zekere af-
stand moet afleggen alvorens het jonge weefsel te bereiken. Indivi-
duele spruiten van planten in S2 zullen dus in S2 U vallen. Hieruit 
volgt de voor de praktijk belangrijke conclusie, dat het alleen verwij-
4 
deren van S2-spruiten geen enkele zin heeft; men moet de hele plant — 
dus ook de gezond schijnende spruiten — uittrekken en vernietigen om 
zeker te zijn dat geen jonge knollen in S2 U in de partij achterblijven. 
DE INVLOED VAN DE OMSTANDIGHEDEN 
OP DE ONDERSCHEIDENE STADIA 
Plantdatum, plantdiepte, bemesting en rooidatum hebben geen dui-
delijke invloed op het tot stand komen van de infectie in Si. Ook het 
vodhtgehalte van de grond speelt geen rol van praktische betekenis. 
De bodemtemperatuur daarentegen blijkt in dit stadium de allesbe-
heersende factor te zijn. Tussen 12 en 20° C neemt het percentage 
infectie en de mate van aantasting — o.a. tot uiting komend in de 
vorming van sori — toe met het hoger worden van de temperatuur. 
Bij 24 en 28° C vindt echter geen infectie plaats. 
Ook in S2 is de bodemtemperatuur van grote invloed. Naarmate deze 
lager is vindt de groei van de zwam in het knolweefsel langzamer 
plaats en wordt de kans op S2 U en ontsnapping aan de ziekte groter. 
Evenals in Si ligt de optimale temperatuur in S2 bij omstreeks 20° C. 
Bij 24° C ziet de parasiet geen kans om in de bovengrondse delen door 
te dringen, zelfs niet als hij bij het planten reeds in de jonge knoppen 
* MYCELIUM SORI 
Fig. 2. Schematisch overzicht van de verspreiding van mycelium en sori 
in het knolvlees van gladiolen in SlB (zie ook verklaring bij fig. 1). Bij 
groofbloemige gladiolen doet zich uitsluitend de toestand voor als ge-
schetst in de linkerkolom en in de onderste rij. Bij vroegbloeiende 
gladiolen kunnen ook de andere mogelijkheden morden gevonden. Alle 
knollen zijn in de lengte doorgesneden, met uitzondering van de mid-
delste knol van de tweede rij, die dwars is gesneden. 
5 
aanwezig is. De ondergrondse delen blijven ogenschijnlijk gezond, 
daar o o i hier geen sori worden gevormd. Bij microscopisch onderzoek 
na het rooien blijkt dan echter, dat het mycelium wel is doorgedron-
gen tot in het vlees van de jonge knollen en in de kralen. Het merk-
waardige verschijnsel doet zich dus voor, dat de brandziekte van gla-
diolen zich bij 24° C in de plant kan handhaven zonder dat hier met 
het iblote oog iets van te zien is en ook zonder dat de gastheer hier 
enige hinder van ondervindt. 
Bij 28 en 32° C blijkt de parasiet zich tijdens de groei van de gladiool 
in het geheel niet meer uit te kunnen breiden. De nakomelingen van 
zieike knollen zijn onder die omstandigheden volkomen gezond. 
BESTRIJDING 
Bij grootbloemige gladiolen 
In de grond aanwezige brandsporen behouden minstens drie jaar hun 
vermogen om infectie tot stand te brengen. Gezien de strenge selectie 
die moet worden toegepast wanneer zieke planten in een partij wor-
den aangetroffen, is de kans zeer klein, dat deze wijze van overdracht 
van brand onder onze omstandigheden een rol van enige betekenis 
speelt. In proeven is gebleken, dat grondontsmettimg — o.a. met penta-
chloornitrobenzeen — het percentage infectie in besmette grond be-
langrijk 'kan verlagen. 
Veel belangrijker is de infectie door sporen die zich op en tussen de 
schubben van kralen en knollen bevinden. Deze worden gedood door 
de gebruikelijke ontsmetting in een kwikhoudende oplossing vlak 
voor (het planten. 
Uit het voorgaande zal het duidelijk zijn (geworden, dat in een partij 
ook schijnbaar gezonde knollen voor kunnen komen, waarbij de pa-
rasiet in de vorm van mycelium in het knolvlees aanwezig is. Deze 
schimmeildraden worden uiteraard door de uitwendige ontsmetting 
niet gedood. Proeven hebben uitgewezen dat een warmwaterbehan-
deling van de knollen gedurende een half tot één uur bij 47° C dit 
wel 'bewerkstelligt. De gladiolen kunnen een dergelijke 'beh&ndeling 
goed verdragen. Te sterke uitdroging van het knolvlees, voorafgaan-
de aan de dompelirug in warm water, moet worden vermeden, daar de 
overlevingskansen voor de brandschimmel daardoor toenemen. Ge-
adviseerd wordt, de knollen bij een normale temperatuur te bewaren 
(13—17° C) om ze vervolgens in december, januari of februari te be-
handelen. Toevoeging van kwikbevattende middelen aan het bad heeft 
soms een lichte beschadiging van het knolvlees tengevolge, althans 
wanneer niet direct na de behandeling wordt geplant. Het is daarom 
beter te „koken" in schoon water, daarna snel terug te drogen en vlak 
voor het planten de normale ontsmetting met kwikhoudende middelen 
uit te voeren. Deze ontsmetting is beslist noodzakelijk, in de eerste 
plaats ter bestrijding van andere gladioleziekten en in de tweede plaats 
om brandsporen buiten op het plantmateriaal of in de knolschubben — 
die, in tegenstelling tot het mycelium, de warmwaterbehandeling bij 
47° C kunnen overleven — te doden. 
Droge brandsporen overleven een behandeling gedurende een half 
uur bij 60° C gemakkelijk. Na een nacht voorweten in water bij kamer-
temperatuur worden ze echter gedood door een half uur bij 53° C. De 
voor kralen ontwikkelde methode van warmwaterbehandeling bij 53 
of 55° C blijkt dan ook de beide vormen waarin de parasiet aanwezig 
kan zijn (sporen en mycelium) praktisch volledig te bestrijden. 
m 
Bij vroegbloeiende gladiolen 
Bij deze groep gladiolen dient de bestrijding van brand anders aan-
gevat te worden. Hier heeft toepassing van warmwaterbehandeling 
namelijk de volgende bezwaren: 
1. Het optreden van S2-planten wordt dikwijls niet geheel onderdrukt, 
daar »het mycelium in een aantal gevallen de behandeling overleeft. 
2. De knollen worden, in tegenstelling tot die van de grootbloemige, 
gemakkelijk beschadigd. 
3. De kans op nieuwe infecties door sporen die de warmwaterbehan-
deling hebben overleefd is in dit geval veel groter. 
Bovendien ontbreken meestal de kralen, die bij de grootbloemige gla-
diolen een gemakkelijk aangrijpingspunt bij de bestrijding vormen. 
In deze groep dient men de knollen vlak voor het planten te ontsmet-
ten met een kwikbevattend middel om alle brandsporen buiten op het 
plaatmateriaal te doden. De knollen met mycelium worden daardoor 
echter niet gezond; in het daaropvolgende groeiseizoen moeten dus 
alle planten met een of meer zieke spruiten in hun geheel worden 
verwijderd. Wanneer uitsluitend de spruiten met symptomen worden 
uitgetrokken moet er rekening mee worden gehouden, dat de jonge 
knollen die op dezelfde moederknol zijn ontstaan, ten dele toch weer 
ziek zijn (S2Ü). Wanneer de behandeling op genoemde wijze zorgvul-
dig wordt toegepast, kan men na één jaar een praktisch brandvrije 
partij oogsten. 
Samenvatting 
De bestrijding van brand in gladiolen lean als volgt kort worden 
samengevat: 
Grootbloemige gladiolen: 
P l a n t g o e d : 
In de wintermaanden een warmwaterbehandeling in zuiver water 
toepassen (i—1 uur 47° C). 
Vlak voor het planten op de gebruikelijke wijze ontsmetten in een 
kwiikbevattende oplossing. 
K r a l e n : 
Warmwaterbehandeling toepassen bij 53 of 55° C volgens de daar-
toe verstrekte voorschriften (praktijkmededelingen 1 en 6). 
Vroegbloeiende gladiolen: 
K n o l l e n : 
Vlak voor het planten ontsmetten in een kwikbevattende oplos-
sing. In het daaropvolgende groeiseizoen alle aangetaste planten 
in hun geheel verwijderen. 


De brandziekte van gladiolen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS