Hellings, A.J.

Verhaegh, W.B.

NARCIS 

De ontwikkeling van de beregening in Midden- en Noord-Limburg

Wageningen Yield 

STITUUT VOOR CULTUURTECHNIEK EN WATERHUISHOUDING 
NN31545.0250 ITOTA No- 25° d.d. 10 april 196k 
De ontwikkeling van de beregening;_ in Midden- en Noord-Limburg 
BIBLïOT.,'^l;'^S T v
 A . j # Hellings en W.B. Verhaegh 
Droevenda^s^ ;?•',,; -•••' 
Postbus "/•••'•: 
6700 AE Wafeeuiügco 
In 1957 en in latere jaren is, in samenwerking met de rayon-assisten-
ten van de Rijkslandbouwvoorlichtingsdienst, een beregeningsenquête gehouden, 
welke werd afgesloten in het najaar van 1°Ó3. Hieruit kon een aantal gegevens 
worden verkregen, die een indruk geven van de ontwikkeling van de beregening 
in Midden- en Noord-Limburg. 
Er werden verder nog gegevens gebruikt van het K.N.M.I.-station Gemert, 
om het neerslagtekort, respectievelijk neerslagoverschot te berekenen, en 
van het Centraal Bureau voor de Statistiek 1961. 
1. De verdeling van de beregeningsbedrijven over de provincie 
Van de 155 volledig geënquêteerde zuivere landbouwbedrijven, of land-
bouwbedrijven met enige tuinbouw, met een beregeningsinstallatie is de ver-
deling over Limburg als volgt: 
Noord-Limburg 96 installaties 
Midden " 57 " 
Zuid " 2 " 
nSïllL 
Totaal 155 installaties 
Uit bovenstaand staatje blijkt, dat 62% van de installaties in Noord-
Limburg voorkomt. Een belangrijke concentratie is in de gemeente Venray te 
vinden, daar zijn 23$ van de beregeningsbedrijven gelegen. 
2. De aanschaffing in de verschillende jaren in verband met het neerslag-
tekort 
Het merendeel van de installaties is aangeschaft in de jaren 1952, 
1953, 195^ en in 1959 - 1960 en wel respectievelijk \3$ en 35,5$ (zie tabel 1), 
Dat er in deze jaren zo'n grote toename van het aantal heeft plaatsge-
had, is een gevolg van het grote neerslagtekort in deze jaren, vooral in 
79M6V25 
nnnn nfi7? 
-2-
het voorjaar. 
De droge jaren in de periode waarin werd geënquêteerd waren 19^9, 1950, 
1955, 1957 en 1959. 
In 19^9 zijn de eerste regeninstallaties aangeschaft. In 1955 en 1957 
zijn waarschijnlijk niet zoveel installaties aangeschaft, omdat de voor-
afgaande jaren 195^ en 1956 zeer nat waren. Ook de steeds stijgende kosten 
bij gelijkblijvende of zelfs dalende prijzen heeft de aankoop afgeremd. 
Het optreden van droogteschade is immers niet alleen afhankelijk van 
het neerslagtekort, maar ook van de lengte van de droge perioden en de neer-
slagverdeling. Daardoor bestaat er niet altijd een direct verband tussen 
het neerslagtekort, en het aantal aangeschafte installaties. 
Tabel 1 Het aantal aangeschafte beregeningsinstallaties in verband met 
het neerslagtekort in de maanden mei en juni 
Aantal Neerslagtekort 
Jaar aangeschafte in % mei/juni 
installaties in mm 
19^9 1 0,65 184 
1950 3 1,90 152 
1951 7 4,50 90 
1952 32 20,70 125 
1953 18 11,60 115 
195^ 17 11,00 131 
1955 5 3,20 95 
1956 5 3,20 65 
1957 k 2,60 151 
1958 5 3,20 91 
1959 33 21,30 255 
1960 22 1^,20 132 
1961 2 1,30 79 
Uit de tabel blijkt, dat het neerslagtekort in de maanden mei en juni 
in de belangrijke aankoopjaren 115 nan of meer bedroeg. In de jaren 19^9, 
1950, 1957 en 1962 is ondanks een groot neerslagtekort in die maanden weinig 
aangekocht. 
79M6V25/2 
-3-
3. De herkunst van de installaties 
Het merendeel van de installaties zijn van Duits fabrikaat. Na 1957 
kwam de import uit Engeland op gang, terwijl ook enkele installaties uit 
Zweden en Oostenrijk werden ingevoerd. 
Verder is het van betekenis, dat na 1958 steeds meer Nederlandse alu-
minium, asbest cement en plastic buizen werden gebruikt. 
Tabel 2 De herkomst van de beregeningsinstallaties in aantallen en 
procenten 
Land van herkomst Aantal in % 
Duitsland 103 66,5 
Engeland 22 1U,2 
Zweden 2 1,3 
Oostenrijk 1 0,6 
Onbekend 27 17,h 
155 100 
k. De energiebron en het vermogen 
Als energiebron wordt nog veelvuldig gebruik gemaakt van trekkers, 
terwijl daarnaast de dieselmotor en in toenemende mate de elektromotor wordt 
gebruikt. Andere energiebronnen, zoals petroleum en benzinemotor komen 
slechts weinig voor. Er zijn verder nog bedrijven die over meerdere energie-
bronnen beschikken (zie tabel 3). 
Tabel 3 De toegepaste energiebronnen in aantallen en procenten 
Energiebron Aantal in % 
Trekker 68 43,9 
Dieselmotor 38 26,6 
Elektromotor kl 24,5 
Petroleummotor 2 1,3 
Benzinemotor 3 1>9 
Elektro + trekker 1 0,6 
Trekker + Diesel 1 0,6 
Elektro + Diesel 1 0,6 
Totaal 155 100,0 
79M6V25/3 
Uit figuur 1 blijkt, dat vooral in de drogere jaren, de bedrijven met 
een trekker eerder overgaan tot de aanschaf van een beregeningsinstallâtie, 
dan bedrijven waar nog geen energiebron aanwezig is. 
Na 1958 is het aantal elektromotoren sterk toegenomen en dit kan een 
gevolg zijn van de verdere elektrifikatie van het platteland en van het in-
voeren van een goedkoop nachtstroomtarief. 
Bij de indeling van de bedrijven naar het vermogen van de krachtbron 
(zie tabel k) kan het volgende worden opgemerkt: 
a. De bedrijven met een energiebron > 28 pk' zijn bijna allemaal be-
drijven waar een trekker wordt gebruikt 
b. Van de 41 bedrijven met een motorvermogen < 10 pk hebben de meeste 
een elektromotor. 
Tabel k Verdeling van de installaties over een aantal energie-klassen 
pk Aantal % 
> kO 8 5,1 
30 - kO 21 13,1* 
2 0 - 3 0 1+0 25 ,5 
15 - 20 12 7,6 
10 - 15 35 22 ,3 
< 10 1*1 26,1 
Totaal 157 100,0 
5. De methode van waterwinning 
In tabel 5 wordt aangegeven, of het water wordt opgepompt uit de onder-
grond, of dat water wordt verkregen uit rivieren, kanalen, beken en derge-
lijke (open water). 
Tabel 5 De verdeling van het aantal installaties over de toegepaste 
water-winningsmethoden 
Aantal in % 
pompput 107 69,0 
open water 32 20,7 
comb, pompput open water 16 10,3 
155 100 
79M6I+/25A 
->-
In de meeste gevallen wordt gebruik gemaakt van één of meer pompputten. 
Het totaal aantal putten op de 123 "bedrijven met een pompput bedraagt 213. 
Het aantal putten per bedrijf varieert van 1 tot en met 5. In tabel 6 is 
het aantal putten per bedrijf aangegeven. 
Tabel 6 Het aantal pompputten per bedrijf 
Putten Aantal in % 
k of meer 6 4,9 
3 18 14,6 
2 28 22,8 
1 71 57,7 
123 100,0 
Het is opmerkelijk dat k2% r . meer dan éên pompput beschikt. 
6. De methode van beregenen 
In de manier van beregenen, worden 3 systemen onderscheiden: 
a. snelle beregening met grote sproeiers. Regenintensiteit > 12 ma/uur 
b. langzame beregening met kleine sproeiers. Regenintensiteit 
< 8 mm/uur 
c. combinatie van a en b 
Van de geënquêteerde bedrijven werken 83 bedrijven of 53,6$ met snelle 
beregening, 67 bedrijven of 43 »2$ met langzame beregening en 5 bedrijven of 
3,2$ met gecombineerde beregening. 
De verdeling van de aantallen bedrijven over deze verschillende syste-
men, in de verschillende jaren is in figuur 2 weergegeven. De aantallen met 
gecombineerde beregening zijn gelijkelijk over de beide rubrieken verdeeld. 
Uit deze figuur blijkt, dat tot het jaar 1957 overwegend installaties 
voor snellere beregening werden aangeschaft, maar vanaf dat jaar is een 
sterke toename gevolgd van de aanschaf van installaties voor langzame be-
regening. 
79/0464/25/5 
-6-
7* De maximale capaciteit van de regeninstallaties en de pompputten 
3 
De maximale capaciteit van de installaties loopt uiteen van 10m /uur 
3 • 3 
tot 70 m /uur. Terwijl die van de putten uiteenloopt van 6 tot 100 m /uur. 
Onder de maximale capaciteit wordt verstaan de grootste opbrengst aan water, 
die met de aanwezige motor, pomp en sproeiers kan worden verkregen. 
Tabel 7 De verdeling van de aantallen regeninstallaties over de capaci-
teitsklassen 
Maximale capaciteit v.d. installaties , . -, * r
 • -2/ Aantal m % 
m Ep/uur 
> 50 9 6,5 
ko - 50 12 7,7 
30 - 1*0 28 18,0 
20 - 30 6k IH,3 
< 20 1*2 26,5 
Totaal 155 100,0 
De belangrijkste groep is die met een capaciteit van 20 - 30 m /uur. 
De gemiddelde maximale capaciteit van de installaties per bedrijf bedraagt 
3 3 
26,26 m /uur. De totale maximale capaciteit bedraagt 1*070 m /uur. De totale 
3 
capaciteit van alle pompputten op landbouwbedrijven bedraagt 5921 m /uur, 
onder aanname dat het berekende gemiddelde per pompput en dat voor alle be-
3 3 
drijven met een of meer pompputten respectievelijk 27,8 m /uur en 1*8,1 m /uur 
bedraagt. Daarnaast kunnen nog 1*8 bedrijven beschikken over open water, zo-
dat er gemiddeld een overcapaciteit voor de waterwinning aanwezig is. 
In figuur 3 is aangegeven hoeveel water er in totaal kon en kan worden 
onttrokken aan de bodem en aan open water. 
Bij de combinatie put-open water is de capaciteit gelijkelijk over de 
waterbronnen verdeeld. 
8. De boven- en ondergrondse transportleidingen 
De totale lengte van de verplaatsbare leiding bedraagt 3I* 883 m of 
79/0i*61*/25/6 
-7-
gemiddeld 225 m per bedrijf en de totale lengte van de vaste hoofdleiding 
7603 m, of gemiddeld 330,50 m per bedrijf voor de bedrijven met een vaste 
hoofdleiding. 
De totale lengte, verplaatsbare en vaste hoofdleiding, die per jaar 
is aangeschaft, is weergegeven in figuur 5« 
Hieruit blijkt, dat na 1957 een toenemend aantal installaties verd 
uitgerust met een vaste hoofdleiding. 
9. De kapitaalsinvestering in de beregening 
In tabel 8 is een overzicht gegeven van het totaal geïnvesteerd kapi-
taal (kolom A), het gemiddeld per jaar per bedrijf geïnvesteerd kapitaal 
(kolom B), de investering per beregende ha voor complete installaties 
(kolom C), voor installaties exclusief motor (kolom D) en voor complete in-
stallaties voorzien van een vaste hoofdleiding (kolom E). 
De schommelingen die van jaar tot jaar optreden in de rubrieken met 
investeringskosten per ha zijn het kleinste in de kolom C en het grootste 
in kolom D. 
Het is opmerkelijk, dat het geïnvesteerd kapitaal per beregende ha 
in kolom E in 7 gevallen op een lager niveau ligt dan in kolom C. Dit wordt 
waarschijnlijk veroorzaakt doordat op de bedrijven met een vaste hoofdlei-
ding in vele gevallen een grotere oppervlakte kan worden beregend dan op 
de bedrijven met uitsluitend verplaatsbare leidingen. 
Er kunnen ook schommelingen optreden, omdat de kosten van de water-
winning sterk uiteenlopen. Op het ene bedrijf kan men beschikken over open 
water, dus lage kosten. Op andere bedrijven kunnen zonder al te hoge kosten, 
goede putten met een voldoende capaciteit worden geboord, terwijl men hier-
voor op enkele bedrijven veel hogere uitgaven moet doen. Dit kan worden 
veroorzaakt, doordat de watervoerende laag onvoldoende capaciteit heeft, of 
omdat de stijghoogte van het grondwater te gering is. 
Verder is de ligging, grootte, aantal en de vorm van de percelen nog 
van grote invloed. 
Over de investering voor de aanpassing van de bedrijven, onder andere 
stallen, silo's, hooiwerktuigen, afrastering, kunstmest, gier of mengmest-
kelders zijn helaas door slechts 32 of 21$ van de bedrijven gegevens ver-
strekt, zodat hier geen verdere conclusies aan kunnen worden verbonden. 
79M6V25/7 
- 8 -
Het totaal voor de bedrijfsaanpassing geïnvesteerd kapitaal bedraagt 
f 253 itOO,- of f 7920,- per bedrijf. 
vt 
1 g 
bO 
CD 
u 
o 
a 
j = 
cv 
•B 
§> 
CD 
U 
a> & 
u 
CD 
o. 
u 
• o 
01 
ja 
CD 
• o 
iH 
s 
CO 
.»s 
3 
•P 
§ g 
• a 
s 
bO 
•4-S 
•SS 
4-> O 
U) rH 
b V ^ % 
eu a) o 
«H -P . c 
CD CD 
A r i a 
O. .P 
t< g w 
CD O CO 
a. a > 
£X • - » 
ca eO u 
M x ; o 
• ra - P 
•P CD CD o 
» f l ' r i 6 
CD C - P 
> CD 10 44 
C t l H O 
: - H O H <H 
CD d co ta 
bO CD - P S 
• jO 10 t - l 
• H CD CD 
P. • ^ \ 
Kl CI H h 
Jd JC i- l O 
a -p 
. p 
m 
CD > 
C CD 
ta o 
• J3 
s 
a. o 
u s a 
CD O "H 
P. O •—' 
a. 
a 
•*. * < 
•P - ra 
10 - H 
CD £< 
> T3 
: - 3 j a 
CD 
60 h 
• CD 
X) O , 
I A 
8 
o 
CT» t A 
CD vO CO 
8 R 
O / - ^ *^» <*-^  
C\J CT» O« Al 
c o o j i A v O r A O . a - i A 
r - CO rA -4J Ô CO vO <-ir\ m j * co o* N K\ 4 
vO 
r- CT» r» 
v~* \ s ^y 
ç$ » R 
CT» O CO 
*" SP IA r-
o> CO c5 co 
vO \0 I A CM 
« <F in m tr> co KN <\i 
• » • * I A 4 
-* 
1A 
m 
o» 
vO 
f 
S t ^ 
r-CT» 
I A I A 
CM 
S IA 
CD ta 
> c 
*5 'c 
bO 60 
<D 
•3 *i 
cd P . 
•p a 
O M 
e* 
8 
CO 
I A 
fA 
* 
R 
c^  
« 
Q O O <T> p 
• * K> O IA P-Ö N N 4 » 
C»- r»- O TT IA 
I A co cr* "\l CM 
o 
CO 
r^ -4-
- * v O 
AI K\ 
\Q \0 \0 
* R R 
CT» Q r - A l 
4 K m m 
CT* CT» CT» CTv 
I A 
CT» CT> 
* 
I A 
IT. 
CT» CT> 
C*- CO CT> 
SO I D (A 
CT» CT» CT» g 
> 
U 
• a 
CD 
79/0ll6U/25/8 
- 9 -
10. De beregende gewassen en de oppervlakte 
In tabel 9 i s een overzicht gegeven van de t o t a l e oppervlakte, beregen-
de oppervlakte, percentage, dat wordt beregend, de oppervlakte grond in twee 
groepen met een uiteenlopende droogtegevoeligheid en de verdeling van de be-
regende gewassen, op de geënquêteerde bedrijven. 
Tabel 9» De oppervlakte van de geënquêteerde bedrijven, de beregende oppervlakte per bedrijf en de opper-
vlakte van de beregende gewassen 
Jaar Totale Ber. „, J^* *
 J Oppervlakte beregende gewassen in ha % heid van de grond 
van opp. opp.
 b e r ^_ _ _ _ _ _ _ _ 
aanschaf in ha in ha
 sUA m a t i g ^^^ grgnen bistm a a r d # groente fruit div. 
19*9 20,50 20,50 100,00 - 20,50 7,00 9,40 1,30 1,60 - 0,70 0,50 
1950 92,00 41,00 44,57 - 4l,00 20,20 - 3,00 5,00 0,30 4,00 8,50 
1951 99,97 48,67 48,68 7,87 40,80 29,64 10,67 2,08 2,94 - 3,20 0,14 
1952 640,77 241,85 37,74 36,90 204,95 121,60 53,40 24,00 19,65 5,85 8,20 9,15 
1953 345,37 150,10 43,46 22,00 128,10 98,35 26,90 8,45 9,00 2,50 1,40 3,50 
1954 296,30 144,20 48,34 40,00 104,20 78,85 35,40 7,70 8,60 4,40 2,10 7,15 
1955 84,00 23,50 27,98 7,50 16,00 14,35 4,80 1,90 0,75 - - 1,70 
1956 51,10 29,25 57,24 17,00 12,25 15,60 3,90 3,40 2,25 0,50 - 3,60 
1957 46,50 27,50 59,14 12,50 15,00 12,30 6,00 2,50 1,80 2,00 2,50 0,40 
1958 64,55 47,25 73,20 14,00 33,25 19,80 15,30 4,15 6,50 1,10 - 0,40 
1959 755,52 335,03 44,34 197,28 137,75 172,18 54,63 37,50 26,22 17,70 6,95 19,85 
1960 349,40 178,95 51,22 76,45 -«2,50 107,26 29,26 19,30 6,28 3,80 11,65 1,80 
1961 30,30 28,00 92,41 8,00 20,00 20,00 2,00 6,00 - - ' - • 
1963 28,00 5,00 17,86 - 5,00 5,00 - - - - - -
«06,26 1320,80 45,45 439,50 891,30 722,13 251,66 121,28 90,59 38,15 40,70 56,69 
Uit deze tabe l b l i j k t , dat de t o t a l e oppervlakte van de 155 geënquêteerde 
bedrijven 2906,28 ha, of gemiddeld 18,75 ha per bedri jf bedraagt. 
Van deze 2906,28 ha wordt 1320,80 ha of ^5,5$ beregend. Van het beregend 
7 9 / 0 W 2 5 / 9 
-10 -
gedeelte i s 439,50 ha of 11,1% s t e rk droogtegevoelig en 891,30 ha of 64,7/ 
matig droogtegevoelig. 
Volgens het onderzoek van de CO.L.N. in de j a ren 1954 - 1958 be-
draagt de oppervlakte droogtegevoelige gronden 53 700 ha en die van de 
regelmatig verdrogende gronden 14 300 ha (HELLINGS, 1958). Van deze op-
pervlakten werden in 1961 nog s lechts 2,5 r e s p e c t i e v e l i j k 9,2$ beregend. 
Was de ontwikkeling van de beregening in de landbouw v r i j t r a a g , in 
de tuinbouw i s deze stormachtig verlopen. Bli jkens gegevens van het Cen-
t r a a l Bureau voor de S t a t i s t i e k werden in 1961 van de ca. I69O zuivere 
tuinbouwbedrijven 596 ofwel 35$ beregend. Van de t o t a l e oppervlakte groen-
t e , f r u i t en overige tuinbouwgewassen werd in dat j a a r 11,0$ beregend. 
Het t o t a l e motorvermogen bedroeg op de zuivere tuinbouwbedrijven 4342 pk, 
zodat de t o t a l e capac i t e i t van de i n s t a l l a t i e s op de tuinbouwbedrijven 
kan worden geschat op 9750 m / u u r . 
Wat de toekomstige ontwikkeling van de beregening op de landbouwbe-
dri jven be t r e f t kan worden ges te ld , dat deze nog be langr i jk zal toenemen 
op de bedri jven die in de r i c h t i n g van de veehouderij of van de a rbe ids -
in tens ieve t e e l t e n gaan, zoals pootaardappelen, grove groenten en k l e i n -
f r u i t . Op de bedri jven die zich op extensieve g raan tee l t gaan toeleggen 
zal de beregening van weinig betekenis b l i j ven . 
De r a t i o n a l i s a t i e van de beregeningssystemen, die in 1957 i s begon-
nen met vaste hoofdleidingen en langzame beregening, zal verder voor t -
schr i jden . Voor de toepassing van moderne systemen met ro l lende b u i s l e i -
dingen z i jn grote rechthoekige kavels een noodzakelijke voorwaarde. 
79/O461/25/IO 
(M 
en 
c 
I t 
CD 
ç 
'c 
CD 
S? S> * 2 
X3 
C 
£ _ 
0) 
'c 
o 
2 
en 
CD 0 
£ -° 
o „ 
N CD 
en = 
C CD 
o c 
_J c/) 
*8 O CD O CD O O 
i ^ 
«0 
• * 
8 
<T> 
IO 
flf) 
iO 
\0 
ID 
IO 
m 
tf> 
" t 
in 
n 
uf) 
CM 
\P 
T ~ 
lO 
o 
p 
0> 
• * 
o 
x: 
u 
c 
u o 
c o 
> 
f 
o 
o 
en 
o 
o o 
1 
r-
V 
c 
c 
a 
C£ 
(0 
en 
CVI 
ro 
00 
CM «a-CM 
O 
CVI <o 
00 
S8 f 9 
O 
o 
m 00 
o 
o 
o 
m 
O 
O 
iD 
CM 
o O 
O 
CM 
O 
o 
m 
*~ 
o 
o 
o T -
o 
o in 


De ontwikkeling van de beregening in Midden- en Noord-Limburg

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available