Bergman, H.

Dutch

Name not available

Opzet van een integraal bron- en objectonderzoek ten behoeve van de planning van openluchtrecreatieprojecten

Wageningen Yield 

^3» r t f r ( D^ 
Nota 643 November 1971 
Instituut voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding 
Wageningen 
BIBLIOTHEEK DE HA AFI 
Droevendaalsesteeg r& 
Postbus 241 
Ö700AE Wageningeis 
OPZET VAN EEN INTEGRAAL BRON- EN OBJECTONDERZOEK 
TEN BEHOEVE VAN 
DE PLANNING VAN OPENLUCHTRECREATIEPROJECTEN 
H. Bergman 
Notars yan-het Instituut zijn in pr incipe ' in terne communicat iemid-
dèlénV dus geen officiële publikaties. ...... j. 
HUK'inhoud va-feieert s t e rk ën kan zowel betrekking hebben o,peen;, 
eenvoudige weergave van c i j ferreeksen, a l s op een concluderende 
d iscuss ie van onderzoeksresul ta ten . In de meeste .geval len zullen 
de conclusies echter van voorlopige aa rd zijn omdat het onderzoek 
nog niet is afgesloten. 
Bepaalde nota ' s komen niet voor verspre id ing buiten het Instituut 
in aanmerking -~ 
\êâ è r\ 
CENTRALE LANDBOUWCATALOGUS 
C\c\(\c\ nß7o ooftvi 
Oeze nota is samengesteld uit een discussie-nota, die nog slechts 
in concept en ten dele was uitgewerkt. De inhoud ervan was echter zo 
interessant dat het zinvol leek om déze in een meer blijvende vorm 
vas t t e leggen 
Wageningen, november I97I 
H.N. van Lier 
I N H O U D 
biz . 
1. INLEIDING 1 
2. PROBLEEMSTELLING 1 
3 . WERKZAME FACTOREN 2 
3 . 1 . Stromen volgens een e lekt r i sch model 2 
3 . 2 . Analyse e lek t r i sche- en r ec rea t i e s t romen 4 
4. OPERATIONALISERING VAN DE FACTOREN 5 
4 . 1 . Het r ec rea t i e potentieel 5 
4 . 2 . De weers tand 6 
4. 3 . De aantrekking 6 
5. RELATIES TUSSEN DE FACTOREN 8 
6. SLOTBESCHOUWING 10 
LITERATUUR 11 
1. INLEIDING 
In het kader van de planning van projecten voor openlucht-
recreatie blijkt er een grote behoefte te bestaan aan modellen, 
welke tegelijkertijd voor een zo groot mogelijk aantal vormen van 
openluchtrecreatie kunnen worden gebruikt. 
Diverse instanties, die uit hoofde van hun werkzaamheid met 
openluchtrecreatie in aanraking komen, hebben reeds op vele pro-
jecten waardevol cijfermateriaal verzameld omtrent het recreat ie-
gedrag ten aanzien van deze specifieke projecten. Weer andere 
instanties hebben steekproefsgewijs in de woonkernen eigenschap-
pen van inwoners bepaald met betrekking tot de openluchtrecreatie. 
Aan beide methoden van onderzoek kleven vele bezwaren. In deze 
nota zal worden getracht beide methoden zodanig te combineren, 
dat de nadelen geen grote rol meer spelen. 
Bij deze opzet is aangenomen dat in alle gevallen geldt dat het 
relevant geachte recreatiegedrag plaatsvindt bij een temperatuur 
van > 20 C; een S (=zonneschijnuren) van > 7 uur; zwakke wind en 
geen neerslag en voor de periode half juni t /m half augustus. 
2. PROBLEEMSTELLING 
Teneinde de probleemstelling nader te kunnen analyseren, wor-
den eerst de volgende definities gegeven: 
bron£nderzoek i s het meten van het recreatie gedrag van een 
bepaalde populatie in het gebied van herkomst( stad, gemeente, 
provincie of een geheel land), gekoppeld aan de bepaling van de 
socio-economische factoren (VAN LIER, 1970); 
objectonderzoek is het meten van het recreatie gedrag van de 
recreanten (-populatie) op een bepaald object (VAN LIER, 1970). 
Dit object kan zijn een landschapsstreek, een bosgebied, een 
strandbad, een water sportgebied of plas, etc. 
Het probleem bij de planning van openluchtrecreatieprojecten 
is de noodzaak de omvang van het toekomstig bezoek aan deze pro-
jecten te voorspellen. Gezocht moet worden naar modellen, waar-
bij dit aantal kan worden berekend. 
Het doel van deze opzet is te komen tot een zo algemeen moge-
lijk geldend model voor Nederland met behulp waarvan omvang en 
spreiding van de toekomstige recreanten op basis van door bron-
of objectonderzoek verzamelde gegevens (werkzame factoren) kan 
worden voorspeld. 
3. WERKZAME FACTOREN 
3 . 1 . S t r o m e n v o l g e n s e e n e l e k t r i s c h m o d e l 
De stroom van recreanten van woonplaats naar recreat ie-ob-
ject kan qua eigenschappen worden vergeleken met stroming van 
elektriciteit. Een wet die voor deze elektriciteitsstroming geldt 
is de wet van Ohm. Deze luidt: 
e = i x r (1) 
waarin: e = elektromotorische kracht = het potentiaal verschil 
tussen de polen 
i = stroom sterkte = de grootte van de stroom 
r = weerstand die de stroom ondervindt 
Deze eenvoudige formule kan worden uitgewerkt tot een schema 
waarbij de grootte van de stroom van P. naar A. punten loopt. Fig. 1 
geeft zo'n schema weer voor i = 3 en j = 3. 
In het schema van figuur 1 vormen de P ' s de str oomlever an -
ciers en de A's de verbruikers, terwijl de lengte van de draden 
tussen de P 's en de A's de weerstanden vormen. De grootte van 
bijvoorbeeld de stroom in draad 1 is afhankelijk van: 
a. het potentiaal verschil tussen P . en A. , -
b . de weerstand in de draden 1, 3 en 6 (= R. , , ) 
c. de weerstand in de punten A. , A , en A, (= A. , -a) 
De weerstanden die de stroom zowel in de draden als in de pun-
ten ondervindt kunnen worden beschouwd als 2 weerstanden die in 
serie zijn geschakeld. De weerstanden daarentegen van bijvoorbeeld 
P . naar A. - ~ kunnen worden beschouwd als zijnde parallel ge-
schakeld, hetgeen betekent dat als de weerstand in bijvoorbeeld 
draad 1 wordt verhoogd bij gelijkblijvend potentiaal verschil de 
3.2. A n a l o g i e e l e k t r i s c h e - en r e c r e a t i e s t r o m e n 
In 3 . 1 . wordt de grootte van de elektrische stroom (= ver-
plaatsing elektronen) bepaald aan de hand van het potentiaal ver -
schil tussen punten en de weerstand die de stroom moet overwin-
nen. 
In principe kan hetzelfde worden gedaan met de bepaling van 
de recreatie verkeersstromen, dus het aantal recreanten dat van 
woonplaats P naar project A zal gaan. Aannemelijk kan worden 
gemaakt, dat deze stroom afhankelijk is van: 
a. het aantal mensen in woonplaats P, 
b . de afstand van P tot A, 
c. de aantrekkelijkheid van A voor recreanten uit P, 
d. de afstand tot alternatieve recreatiemogelijkheden, 
e. de aantrekkelijkheid van die alternatieven voor r ec re -
anten uit P . 
Bij de omzetting van de elektrische stromen in recreanten-
stromen worden in principe de volgende factoren analoog aan het 
elektrische model genomen (zie in dit verband ook fig. 1): 
1. Het potentiaal verschil } bevolkingsaantal,* 
2. De weerstand van bijvoorbeeld P . naar A. —> de 
afstand; 
3. De weerstand van A. ^ de straal van het recruterings-
gebied van het beschouwde object; 
4. De weerstanden voor P . naar A~ , ^ de afstanden tot 
1 2,3 
de alternatieve recreatiemogelijkheden; 
5. De weerstand in A_ - —^ de straal van de recruterings-
gebieden van die alternatieve objecten. 
Bij het potentiaal verschil tussen woonplaats P en object A 
kan worden opgemerkt dat P een zekere positieve potentiaal heeft 
en A de potentiaal 0. Verder is door de wegafstand en de straal van 
het recruteringsgebied (beide uitgedrukt in km) een gelijke dimen-
sie gevonden voor beide weerstanden, met dien verstande, dat de 
Onder recruteringsgebied (ook wel genoemd de invloedssfeer) 
wordt verstaan dat gebied waar vandaan'het grootste gedeelte' 
van de recreanten komt. In de meeste gevallen wordt voor 
'het grootste gedeelte' gekozen 80% of 90%. De 90%-grens 
geeft dan het gebied waarbinnen men 90% van het totaal aan-
tal recreanten (bezoekers) aan het betreffende object komt. 
weerstand van A omgekeerd evenredig is met de actieradius. 
Waarschijnlijk is het derhalve beter te spreken van geleidbaar-
heid in plaats van weerstand. 
4. OPERATIONALISERING VAN DE FACTOREN 
Onder 3. 2. worden de factoren besproken die de grootte van 
de recreantenstroom van woonplaats P naar project A bepalen. In 
hoofdzaak worden daarbij 3 factoren in aanmerking genomen na-
melijk: het recreantenpotentiaal, de afstand en de aantrekkelijk-
heid. In deze paragraaf zullen de drie hoofdonderdelen operatio-
neel worden gemaakt. 
4 . 1 . H e t r e c r e a n t e n p o t e n t i e e l 
Onder 3. 2. is gesteld dat de hoeveelheid recreanten die een 
woonplaats P kan leveren in beginsel afhankelijk is van het aantal 
inwoners van P. 
Als verdere verfijning hiervan kan gebruik worden gemaakt 
van het zogenaamde deelnemingspercentage. Dit is het percentage 
van de inwoners dat op een bepaalde dag van de diverse vormen 
van openluchtrecreatie deelneemt. Voorlopig wordt een categori-
sche indeling aangehouden voor de diverse vormen van openlucht-
recreatie, dat wil zeggen dat als een persoon op een bepaalde dag 
een strandbad heeft bezocht, hij niet heeft toergereden. 
De verklarende factoren voor het deelnemingspercentage kun-
nen in twee groepen worden onderverdeeld te weten: 
a. de socio-economische factoren. Dit zijn de persoonsgebonden 
factoren als geslacht, leeftijd, burgerlijke staat, gezinsfase, 
woonsituatie, beroep, autobezit, etc. Een en ander kan worden 
uitgedrukt in een regressiemodel, 
b . de mogelijkheid tot het beoefenen van een bepaalde vorm van open-
luchtrecreatie. De factor die hierbij een rol speelt is , afstand 
van de woning tot de diverse objecten. De mogelijkheid om er 
te komen zit al verwerkt ir. groep a, namelijk auto-
bezit. Openbaar vervoer wordt buiten beschouwing gelaten, om-
dat dit aandeel te verwaarlozen i s . 
Indien het onderzoek naar de verklarende factoren voor het 
deelnemingspercentage landelijk wordt uitgevoerd, kan de factor 
b worden geëlimineerd, omdat dan de verschillende mogelijkhe-
den en onmogelijkheden tegen elkaar wegvallen. 
4.2. De w e e r s t a n d 
Intuïtief is aan te voelen dat wanneer de afstand van recreatie 
object tot woonplaats zeer groot is er geen recreanten meer uit 
die plaats zullen komen. 
De afstand die men bereid is af te leggen om een bepaald 
object te bereiken kan worden gemeten op het object zelf (object -
onderzoek) door middel van enquêtes waarin de herkomstplaats is 
opgenomen. Het kan ook geschieden met behulp van een bron-on-
derzoek door het uitvoeren van een analyse naar de plaatsen (ob-
jecten) waar gerecreerd is . Vooralsnog lijkt de nauwkeurigste 
methode die van het object-onderzoek. Immers als het object 
een bepaalde landschapsstreek betreft kan de afstand vanaf het 
ondervragingspunt op de kaart worden nagemeten. Daarnaast 
verdient het aanbeveling te werken met wegafstanden in plaats 
van hemelbreed afstanden. 
In diverse object-onderzoekingen zijn reeds afstandsfuncties 
bepaald (zie o.a. VAN LIER, 1969/1970; VAN KEULEN, 1970 en 
BAKKER, 1971). 
4 .3 . De a a n t r e k k i n g 
De aantrekking van een object manifesteert zich in het aantal 
recreanten dat er komt en de maximale afstand die men bereid is 
af te leggen, om dat speciale object te bereiken. 
Het aantal recreanten dat op een object zal komen is weer 
sterk afhankelijk van het totaal aantal potentiële recreanten bin-
nen de invloedssfeer van het object. Een toename van de invloeds-
sfeer betekent ook een toename van het recreanten potentieel. Bo-
vendien kan de maximale reisafstand worden beïnvloed door grote 
woonconcentratie op grote afstand. 
Gedeeltelijk kan dit bezwaar worden ondervangen door in 
plaats van maximale afstand de gemiddelde afstand die is afge-
legd in verband te brengen met de gemiddelde afstand van de woon-
plaats naar dat object binnen de invloedssfeer of de zogenaamde 
90%-grens. In 3.2. is reeds opgemerkt dat zowel afstand als aan-
trekking i e n zekere weerstand demonstreren (zie ook fig- 1). 
Door de aantrekking evenals de afstand is hiervoor dezelfde dimen-
sie ingevoerd als voor de weerstand. 
Een tweede maat waarmee de aantrekking van een recreat ie-
project kan worden gemeten is het aantal mensen dat er komt in 
relatie tot het aantal mensen dat had kunnen komen, gezien de op 
basis van landelijke gemiddelden te berekenen aantallen uit deel-
nemingspercentages en afstandsfuncties. 
De invloedssfeer moet dan ook wel weer worden uitgezet op 
basis van de reeds eerder genoemde 90%-grens. De aantallen 
recreanten kunnen worden uitgedrukt in dag- of jaarbezoek. 
Om deze laatste maatstaf in het elektisch model te kunnen 
terugvinden moet niet meer worden gesproken van de weerstand 
in de punten A. , , , maar van het vermogen. De punten A kun-
nen dan worden beschouwd als verbruikerseenheden, waarvan de 
grootte wordt uitgedrukt in Watt (W). Het vermogen van zo'n punt 
is dan gelijk aan het produkt van de grootte van de stroom (I) en het 
potentiaal verschil (E) uitgedrukt per tijdseenheid. 
W = I x E — ? en E = I x R —^ W = I 2 x R 
W = I .E (2) 
waarin: 
W = het vermogen = verbruiker seenheden 
I = stroomsterkte = grootte van de stroom 
E = potentiaal verschil 
Het vermogen is dus uit te drukken in de grootte van de stroom 
en de weerstand van het object. Omgezet in recreatietermen is de 
aantrekkelijkheid van een object dus afhankelijk van het aantal be-
zoekers (per dag of per jaar) in het kwadraat vermenigvuldigd met 
de invloedssfeer op basis van de gemiddelde afstand of de 90%-
-grens. Het potentiaal verschil in de vorm van het deelnemings-
percentage komt hierin dus niet meer voor. De aantrekkingskracht 
van een object kan voorspelbaar worden gemaakt door middel van 
bijvoorbeeld een regres sie-analyse. De verklarende variabelen 
kunnen dan zijn: oppervlakte van het water, oppervlakte van het 
land, maximale momentane capaciteit van diverse voorzieningen, 
enz. 
Een praktische moeilijkheid hierbij is dat het aantal benodig-
de objecten snel stijgt met het aantal in te voeren variabelen per 
vorm van recreatie. 
5. RELATIES TUSSEN DE FACTOREN 
In het voorgaande zijn de verschi l lende factoren afzonderlijk 
bekeï-en. In werkelijkheid staan ze niet los van e lkaar , maa r on-
derhouden ze een vr i j nauwe re l a t i e . Een kwalitatieve benadering 
van de invloed die ze op elkaar uitoefenen wordt weergegeven in 
fig. 2. 
j \ mogelijkheid tot 
a l ternat ieve aantrekking 
t 
inrichtings elementen 
socioeconomische 
factor 
inrichtings elementen 
F i g . 2. Relat ie schema van r ec rea t i e s t room beïnvloedende factoren 
Het werkelijk opgetreden deelnemingspercentage kan afhan-
kelijk worden gesteld van de mogelijkheid om aan een bepaalde 
vorm van recreatie deel te nemen, hetgeen afhankelijk is van de 
afstand van een recreatie*object tot de woonplaats. Een ander 
belangrijk punt kan zijn een stelsel van socio-economische fac-
toren. (Als hypothese kan hier bijvoorbeeld dienen: Het percen-
tage uitvliege:rs van de jonge gezinnen met kinderen is groter dan 
het percentage uitvliegers van alleenstaande of jonge echtparen). 
De afstandbereidheid wordt in dit schema beïnvloed door de 
socio-economische factoren, de aantrekkingskracht van het ob-
ject in kwestie en de aantrekking van de alternatieve objecten. 
Deze functie kan worden weergegeven door de volgende for-
mule: 
Y = A " P 
waarin: 
Y = percentage van de recreanten dat een bepaalde afstand 
wil afleggen om een object te bereiken 
A = afgelegde afstand 
p = coëfficiënt 
Voor iedere groep openluchtrecreatie-objecten kan op basis 
vanbovenstaande formule een afstand(bereidheids-)functie worden 
bepaald. 
Een ander punt hierbij is dat er ook een mogelijkheid is dat 
er een relatie is tussen de coëfficiënt van de afstandsbereidheids-
functie enerzijds en de socio-economische factoren en de mogelijk-
heid tot het beoefenen van een bepaalde vorm van recreatie ander-
zijds. 
De aantrekking zoals gedefinieerd in 4 .3 , van het project in 
kwestie wordt beïnvloed door de afstandbereidheid en de inrich-
tingselementen. 
De aantrekking van het object in kwestie sec wordt bovendien 
nog beïnvloed door de grootte van de alternatieve aantrekking. Als 
dus de aantrekking van één bepaald object moet worden bepaald, 
moet in ieder geval de invloed van de alternatieven worden uitge-
schakeld. 
8. SLOTBESCHOUWING 
Uit het in het voorgaande gestelde kan dus worden gesteld, 
dat het aantal ' zoekers aan een openluchtrecreatie-object door 
een groot aantal factoren wordt beïnvloed. Door het overnemen 
van wetmatigheden uit de elektriciteitsleer kunnen deze factoren 
in een drietal groepen worden onderscheiden, namelijk: 
factoren die aan de woonplaats (som der individuen) is ge-
bonden: het recreanten potentieel, 
factoren die te maken hebben met de te overbruggen afstand: 
weerstand, 
factoren die samenhangen met de eigenschappen van het recre> 
tie-object: de aantrekking. 
Door grootte en invloed van deze factoren dienen in eerste 
instantie voor iedere groep afzonderlijk te worden onderzocht '•.* 
alvorens deze in een integraal model worden ondergebracht. 
Voor de eerste groep factoren lijkt het brononder zoek de aange-
wezen methode, de tweede groep kan zowel door bron- als door 
objectonderzoek worden bepaald, waarbij echter de laatste om 
diverse redenen te verkiezen is boven de eers te , terwijl voor de 
laatste groep het objectonderzoek de aangewezen methode i s . 
Een moeilijkheid bij het meten van het gedrag van recreanten 
door middel van bron- en objectonderzoek is , dat de invloeden van 
de drie onderscheiden groepen factoren moeilijk te scheiden zijn: 
ze beïnvloeden zowel het tot uiting komende gedrag als elkaar on-
derling. Gezocht dient dan ook te worden naar methoden, waarbij 
deze onderlinge invloeden gescheiden "kunnen worden gekwantifi-
ceerd. Waarschijnlijk is het mogelijk hiervoor iteratiemethoden 
aan te wenden. Als deze invloeden in kwantitatieve zin zijn onder-
scheiden (waarbij voor iedere groep bijvoorbeeld een afzonderlijk 
model kan worden geconstrueerd) is het mogelijk een integraal 
schatting s (of voor spellings-)model te maken voor aantallen be-
zoekers aan openluchtrecreatie-objecten annex recreat ieverkeers-
stromen. 
10 
LITERATUUR 
BAKKER, J . G . , 1971. Toer rijden in de Lopiker waard . Nota 
ICW 632 
KEULEN, J . G . VAN, 1970. Po lde r r ec rea t i e . Een verkenning in -
zake het gebruik van de Lopikerwaard voor open-
luch t rec rea t i e . Nota ICW 545 
LIER, H .N. VAN, 1969/1970. Capacitei tsberekening voor nieuw 
te stichten strandbaden. Recreat ievoorzieningen 20,12 
en 21,1 
, 1970. Prognosemethoden in de openluchtrecreat ie . 
Nota ICW 586 
LIER, H . N . VAN en J . G . VAN KEULEN, 1970. Een gravi ta t ie -
model voor r ec rea t i e - v e r k e e r s s t r o m e n , toege-
pas t op strandbadbezoek. Recreat ievoorzieningen 
21 ,9 . 
51/1171/75 11 


Opzet van een integraal bron- en objectonderzoek ten behoeve van de planning van openluchtrecreatieprojecten

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield

NARCIS