In een eerdere studie is nagegaan wat de te verwachte verlagingen in de grondwaterstand zullen zijn, door de aanleg van Rijksweg 1 (gedeelte Buren - Hengelo). In deze nota zal worden nagegaan, wat de gevolgen voor land- en tuinbouw, alsmede voor natuurgebieden zijn van de in het rapport gepresenteerde verlagingen van de grondwaterstand bij uitvoering van het project

Wesseling, J.

Dutch

Name not available

De gevolgen van het verlagen van de grondwaterstanden voor landbouw en natuurgebieden

Wageningen Yield 

) september 1978 
.tuut voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding 
NN31545.1083 Wageningen 
DE GEVOLGEN VAN HET VERLAGEN VAN DE GROND-
WATERSTANDEN VOOR LANDBOUW EN NATUUR-
GEBIEDEN 
BIBLIOTHEEK DE HAAFF 
J. WESSELING Droevendaalsesteeg 3a 
Postbus 241 
6700 AE Wageningen 
Nota 's van het Instituut zijn in principe interne communicat iemid-
delen, dus geen officiële publikat ies . 
Hun inhoud va r i ee r t s terk en kan zowel betrekking hebben op een 
eenvoudige weergave van ci j fer reeksen, a ls op een concluderende 
d iscuss ie van onderzoeksresul ta ten . In de m e e s t e gevallen zullen 
de conclusies echter van voorlopige aa rd zijn omdat het onder-
zoek nog niet is afgesloten. 
Bepaalde nota ' s komen niet voor verspre id ing buiten het Instituut 
in aanmerking. 
.CENTRALE..LANDBOUWCATALOGUS f — A / ^ 
V 
0000 0941 1816 
1 3 FEB. 19! 
INHOUD 
Biz. 
1. INLEIDING 1 
2. DE GROOTTE VAN DE VERLAGINGEN 1 
3. DE GEVOLGEN VAN GRONDWATERS TANDS- 2 
VERLAGINGEN VOOR LANDBOUW EN 
NATUUR IN HET ALGEMEEN 
4. DE GEVOLGEN VAN DE GRONDWA TERONT- 3 
TREKKING IN HET ONDERHAVIGE GEVAL 
5. VOORZIENINGEN TER VOORKOMING VAN 6 
SCHADELIJKE GEVOLGEN 
1. INLEIDING 
Door het Rijksinsti tuut voor Drinkwatervoorziening (RID) 
werd een aantal berekeningen ui tgevoerd naar de te verwachten 
verlagingen van de grondwaterstanden bij de aanleg van Rijksweg 1 
(gedeelte Buren - Hengelo-oost) . Het h ie rover verschenen rappor t 
werd door de auteur van deze nota besproken met ver tegenwoor-
d igers van dat instituut en van de Ri jkswaters taa t , d i rec t ie 
Over i j s se l . In deze nota zal worden nagegaan, wat de gevolgen 
voor land- en tuinbouw, a lsmede voor natuurgebieden zijn van de 
in het rappor t gepresenteerde verlagingen van de grondwater-
stand bij ui tvoering van het project . 
2. DE GROOTTE VAN DE VERLAGINGEN 
De berekende grondwaters tandsver lagingen zullen, afhankelijk 
van de beschouwde var iant van ongeveer 5 à 7 m e t e r nabij het 
weglichaam tot nul op een bepaalde afstand daarvan, bedragen 
De in het rappor t gegeven kleinste verlagingen zijn 0, 2 m. Gezien 
de opzet van het model en de voor de berekeningen beschikbare 
gegevens lijkt dit a l lesz ins redeli jk. 
In een aanvullende berekening is op dezelfde wijze dan het RID 
ook nagegaan, welke verlagingen worden veroorzaakt door het 
thans nog aanwezige pompstation Hasse lo . Deze verlagingen zijn 
relat ief klein. Redenen hiervoor zijn de geringe capacitei t van de 
onttrekking (ca 2 000 m /d) en het feit, dat water wordt onttrokken 
aan het diepe watervoerende pakket. Dit pakket wordt van het 
ondiepe pakket gescheiden door een Eemklei laag waarvan de 
A Rapport inzake de geo-hydrologische gevolgen van de wegin-
snijding RW 15 nabij Hengelo (Ov), RID 1978 
weers tand gesteld is op 1 50 à 200 dagen. Door de aanwezigheid van 
deze laag worden de effecten in het ondiepe grondwater s te rk gespreid 
en ver t raagd . Dit in tegenstell ing tot een direkte verlaging in het 
ondiepe pakket zoals die op zal t reden bij de aanleg van de weg. 
Volgens tabel 4 op blz. 15 van het RID rappor t zal in het geval 
van de berekende var ianten I, II en III een verlaging groter dan 
20 cm (in de zomertoestand) optreden over een gebied van r e s p . 27, 5, 
2 29 en 39 km . Voor deze oppervlakten wordt dan r e s p . 16. 5, 18 
2 
en 26 km ingenomen door landbouw en natuurgebieden, de r e s t is 
stedelijke bebouwing. 
3. DE GEVOLGEN VAN GRONDWATERSTANDSVERLAGINGEN 
VOOR LANDBOUW EN NATUUR IN HET ALGEMEEN 
Verlaging van de grondwaterstand heeft in het a lgemeen tot 
gevolg, dat de fysische omstandigheden in de grond veranderen . 
Bij te hoge grondwaterstanden zijn a ls gevolg van een gebrek aan 
lucht in de grond de groeiomstandigheden ongunstig. Bovendien 
zal , vooral in wat na t te re per ioden de draagkrach t van de bodem 
te gering zijn om bewerking en beweiding toe te laten. Verlaging 
van de grondwaterstand kan dan een verbeter ing van de situatie 
teweegbrengen waarui t voordelen voor de landbouw voort -
vloeien. Voor natuurgebieden geldt dit zeker niet. Hierbij mag 
in het a lgemeen gesteld worden dat natte omstandigheden gunstig 
zijn uit het oogpunt van soortenri jkdom. Verlaging van de wa te r -
standen zal dan onherroepeli jk leiden tot verdwijnen van, vaak 
zeldzame, plantensoorten. 
Verlaging van de grondwaters tand op gronden waar de ont-
water ingss i tuat ie over het a lgemeen redeli jk goed voldoet aan de 
door de landbouw te stel len eisen zal doorgaans schade aan de 
landbouw tot gevolg hebben. De oorzaak van deze schade is , dat 
de wa te rvoor raad die zich gedurende de winter in de bodem vormt 
kleiner wordt. Bovendien wordt de capi l la i re opstijging vanuit 
het grondwater naar de wortelzone verkleind bij d iepere grond-
waters tanden. De gewassen hebben bij de ver laagde grondwater-
standen dan minder water beschikbaar . Omdat de produktie direkt 
samenhangt m e t het watergebruik, wordt de produktie l ager . 
Zowel voor landbouwgewassen als voor bossen mag worden 
aangenomen dat er een l ineair verband bestaat tussen watergebruik 
en produktie (opbrengst) . 
Voor natuurgebieden blijft gelden, dat ook onder drogere omstan-
digheden een verder verlaging van de grondwaterstand gevolgen kan 
hebben voor het zich voordoende vegetatiedek. Hierbij komt, dat 
vooral niet al leen nat tere delen van de bodem veel droger zullen 
worden, m a a r dat tevens sloten en eventueel aanwezige vennen of 
p lassen ee rde r , zo niet geheel droog vallen. In graslandgebieden 
kunnen hierdoor tevens moeili jkheden optreden bij de dr inkwater -
voorziening van het vee. 
Opgemerkt dient te worden dat de effecten van grondwater stands -
verlagingen u i t e r aa rd s terk afhangen van de in een gebied h e e r s e n -
de ontwateringstoestand (diepte van de grondwaterstand) . Behalve 
van de grootte van de verlaging hangt het effect s terk af van de 
opbouw van het bodemprofiel (klei, zand, humuslagen, beworte l -
baarheid e tc . ) en van de aa rd van het gewas. 
Voor schaden toegebracht door verlaging van grondwaterstanden 
als gevolg van grondwateronttrekking ten behoeve van de dr ink-
wateront t rekking zijn wettelijke voorschrif ten vastgelegd in de 
Wet Grondwateronttrekking Waterleidingbedri jven. Vooral de 
laats te j a r e n zijn aan grondeigenaren en/of gebruikers aanzienlijke 
schadebedragen toegewezen. 
4. DE GEVOLGEN VAN DE GRONDWATERONTTREKKING IN HET 
ONDERHAVIGE GEVAL 
Zoals r eeds opgemerkt , hangt de schade a ls gevolg van grond-
waters tandsver laging s terk af van de heersende si tuat ie . 
A Volgens de door de COLN ui tgebrachte kaar ten hee r sen er 
in het grootste deel van het gebied nabij het geprojecteerde t ra ject 
van de Rijksweg winterwaters tanden van 0 - 2 0 cm beneden 
maaiveld . Enkele hogere stukken hebben winter water standen 
van 40 - 70 cm. De zomerwaters tanden liggen over het a lgemeen 
I r . J . F r e e v e . De landbouwwaterhuishouding in de provincie 
Over i j s se l . Rapport 5. Commiss ie Onderzoek Landbouwwater-
huishouding TNO, 1958 
dieper dan 100 tot 140 cm. De huidige toestand wordt voor wat betreft 
de landbouwwinterhuishouding als goed gekenmerkt . 
Een aantal grondwaters tandswaarnemingen ui tgevoerd door 
de Ri jkswaters taa t in het meetne t langs het geprojecteerde t r acé 
gaf het in tabel 1 weergegeven resu l t aa t . 
Tabel i . Grondwaterstanden (cm -mv) in 1978 in enkele buizen 
langs het geprojecteerde wegtracé 
nr. 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
datum 
28/3 
35 
42 
10 
36 
72 
59 
16 
48 
-
14/6 
79 
79 
76 
43 
117 
112 
64 
134 
-
nr. 
10 
11 
12 
13 
14 
15 
16 
17 
18 
19 
datum 
28/3 
20 
50 
147 
60 
44 
63 
50 
43 
61 
93 
14/6 
54 
140 
224 
140 
119 
116 
111 
114 
118 
114 
Hoewel de omstandigheden in de zomer van 1978 enigszins aan 
de natte kant zijn geweest, mag toch wel worden geconcludeerd, 
dat de aangehaalde ci jfers in goede overeens temming zijn met 
het beeld van de COLN. 
De datum 28/3 is gekozen omdat de dan heersende waters tand 
bepalend is voor de hoeveelheid water die in de grond geborgen is 
(op dat tijdstip zijn nee r s l ag en verdamping ongeveer even groot!) . 
Het blijkt duidelijk, dat de waters tand op die datum zodanig is , 
dat landbouwgewassen voor een goed deel van water worden voor-
zien vanuit het grondwater . In sommige buizen t reedt zelfs een 
voor de tijd van het j a a r hoge grondwaters tand op die duidt op 
een mat ige tot slechte ontwateringstoestand. 
Verlaging van de grondwaterstand zal dan ook onherroepel i jk 
leiden tot schade aan de landbouw. In enkele ui tzonderingsgeval len 
zal in de huidige toestand wate rover las t optreden. Verlaging zal 
dan verbe ter ing tot gevolg hebben, m a a r het gevaar is groot dat 
ook hier de balans omslaa t naar gro tere schade als gevolg van 
water tekor t . 
De mate van schade zal mede afhangen van de grootte van de 
verlaging. Hierbij moet worden opgemerkt , dat de schade niet 
evenredig met de verlaging toeneemt. Vooral bij de gro tere v e r -
lagingen zal zich een situatie voor gaan doen, dat de grondwater-
stand zo diep is gedaald, dat er geen invloed m e e r bestaat op het 
vochtleverend vermogen van de bodem. Deze 'hang waterprof ie l -
s i tuat ie ' die zeker op gaat t reden bij voor jaarsgrondwaters tanden 
beneden ongeveer 1, 5 à 2, 0 m e t e r heeft tot gevolg dat ve rde re 
verlaging geen invloed m e e r heeft. Het effect van verlagingen 
van 2 of van 5 m e t e r kan dus hetzelfde zijn. 
Voor een nauwkeurige bepaling van de te verwachten land-
bouwschade, zullen m e e r bodemkundige en hydrologische gegevens 
moeten worden verzameld . Op grond van de e rvar ing , opgedaan 
bij bepalingen van schade door grondwateronttrekking e lders kan 
worden gesteld, dat de gemiddelde landbouwschade thans wordt 
geschat in de orde van 10 tot 20%. Het gemiddelde heeft zowel 
betrekking op de s terk uiteenlopende verlagingen die verwacht 
worden en op gemiddelde kl imaatomstandigheden. Zowel bij de 
gro te re verlagingen (meer dan b. v. 0, 5 tot 1 me te r ) als in drogere 
j a r e n kan de schade aanzienlijk groter uitvallen. 
Uitgaande van een gemiddelde schade van 15% zou het j aa r l i jkse 
schadebedrag voor de a l ternat ieven I, II en III r e s p . zijn. 
I 1650 x ƒ 400 = ƒ 660 000 
II 1800 x ƒ 400 = ƒ 720 000 
I I I 2600 x ƒ 400 = ƒ 1 040 000 
Hierbij is uitgegaan van een gemiddelde brutoopbrengst van 
ƒ 4 000 per ha per j a a r . Opgemerkt dient voorts te worden, dat 
in de raming geen rekening is gehouden m e t eventuele schade die 
op zal t reden bij een verlaging kleiner dan 0. 2 m. Gezien de thans 
optredende situatie is het niet denkbeeldig dat ook hier nog sprake 
kan zijn van een schade. Deze zal weliswaar geringer zijn, doch 
zal over een aanzienlijke oppervlakte kunnen doen gelden. 
Wat de schade aan natuurgebieden betreft moe t worden gewezen 
op de aanwezigheid van enkele min of m e e r waardevolle gebieden 
als de Houtmaat en de Broekmeden. Vooral in het eers tgenoemde 
gebied zullen grote verlagingen (tot m e e r dan 2 me te r ) optreden. 
Gevreesd moet worden dat dit zal leiden tot een volledige ve r -
andering van vooral dit gebied. 
Verwacht mag worden dat voor zover de grondwater stands -
verlaging in het ondiepe pakket gedurende de winter (Bijlage 8 
RID rapport) van m e e r dan 1 m e t e r optreden, alle waterhoudende 
sloten droog zullen vallen. 
In hoever re invloed op bestaande waterp lassen , zoals het 
Lonnekermeer en waterpar t i jen binnen de bebouwde kommen op 
zal t reden, hangt s te rk af van de hydrologische omstandigheden. 
Een apar t onderzoek h ie rnaar is dan ook gewenst. 
5. VOORZIENINGEN TER VOORKOMING VAN SCHADELIJKE 
GEVOLGEN 
Bij de aanleg in ingraving van het wegtracé zullen onve rmi j -
delijk grote grondwaterstandsdal ingen in het ondiepe pakket 
optreden. Maatregelen ter voorkoming van deze verlagingen 
zouden dan ook gewenst zijn. Hierbij kan men denken aan 
a) het p laa tsen van een waterdicht scherm tot op de E e m -
klei laag ter voorkoming van afs t roming van water 
b) het terugpompen van het drainagewater in de berm sloten 
te r infil tratie 
c) het terugpompen van het drainagewater in het bestaande 
s lo tenste lse l in het verlagingsgebied 
Voorwaarde voor de effectiviteit van een waterdicht scherm 
i s , dat zich op niet te grote diepte een slecht doorlatende laag 
bevindt tot waar in het scherm kan worden aangebracht . De geo-
logische opbouw van de ondergrond is echter zodanig, dat h ie rover 
geen zekerheid bestaat . Weliswaar komt op wisselende diepte 
een minder doorlatende Eemklei laag voor, doch het is niet zeker 
of deze laag continu i s . Bovendien, al zou dit het geval zijn, 
dan blijkt uit hydrologisch onderzoek e lde r s in Nederland dat de 
opbouw van deze laag zodanig i s , dat grote verschi l len in wee r -
stand verwacht moeten worden, zodat geen zekerheid bestaat 
over de nodige afsluitende werking. 
Niet aan de onderkant afsluitende of ko r t e r e schermen hebben 
het nadeel, dat in het overgebleven s t romingsgebied in de grond 
grote s t room snelheden op zullen t reden met als gevolg gevaar 
van ins tor ten van ta luds . 
De mogelijkheid van terugpompen van het dra inagewater in 
de bermslo ten zou een oplossing zijn om grondwaters tandsver -
lagingen tegen te gaan. Omdat dit sys teem continu moet werken, 
zal het gepaard gaan met hoge energiekosten. De ongelijke 'ligging 
van het maaiveld zal het plaatsen van stuwen of bodemvallen 
noodzakelijk maken. Het systeem zal vri j veel toezicht en onder-
houd vergen, terwij l men niet zeker is van een goede w a t e r v e r -
deling. Gezien de e rvar ing bij het RID moet worden verwacht, 
dat bestanddelen als ijzer en slib in het drainagewater ve r s top -
ping van de bodems van de infil tratie (berm)sloten teweeg zal 
brengen, waardoor het sys teem na een zekere tijd onwerkzaam 
zal worden. 
Het drainagewater zou ook kunnen worden verdeeld in het 
bestaande s lotenste lse l van het omliggende gebied. Ook hier 
blijft het probleem van dichtslibben van slootbodems. Bovendien 
is het de vraag of een zodanige verdeling van het water mogelijk 
is dat de verlagingen gecompenseerd worden. Gezien de topografie 
van het t e r r e i n mag worden verwacht, dat een ingewikkeld 
sys teem van ver deelwerken nodig zal zijn. Toezicht en onder -
houd zullen ook dan veel aandacht vragen. 
Uit de hierboven gegeven opsomming blijkt, dat geen van de 
dr ie genoemde a l ternat ieven een redeli jke oplossing van het 
onderhavige probleem biedt. 


De gevolgen van het verlagen van de grondwaterstanden voor landbouw en natuurgebieden

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield

NARCIS