Reactie op het hoofdstuk over de geschiedenis van de huishoudelijke arbeid uit: "arbeid een eigenaardig medicijn" van Hans Achterhui

Vos, E.L., de

Wit-Sauter, A.M., de

Wageningen Yield 

Eli@- 
1wtamt 
tally 
$84 
 ale 
men- 
olks- 
eu- 
~stbus 
ewerk- 
LW 
n 
~ d e  
S(Q 77-88 IW4 
Huishoudelijke arbeid in de sehaduw van Achterhuis 
Een felle kritiek op het arheidsethos, dat 
een scherm scheidsliin trekt tussen mensen 
met en mensen zondir baan, levert Achter- 
huis in zijn laatste boek: 'Arbeid een eigen- 
aardig medicijn'. In zijn beschouwing heeft 
hij ook huishoudelijke arbeid en de plaats 
die zij in de afgelopen eeuwen binnen het 
geheel van arbeid in de maatschappij in- 
genomen heeft, betrokken. Het kapitalis- 
me en de wetenschap, met name ook de 
huishoudkunde, worden door Achterhuis 
in verband gehracht met onderdrukking 
van vrouw&. Een lesje kritische huishoud- 
kunde? 
Dit artikel blijft beperkt tot een bespre- 
, king van hoofdstuk 4 uit: 'Arbeid een ei- 
genaardig medicijn' van Hans Achter- 
huis, waarin de geschiedenis van de huis- 
houdelijke arbeid aan bod komt. Aller- 
eerst wordt in grote lijnen zijn betoog 
weergegeven, daarna volgt dan een kom- 
mentaar op enkele belangrijke stellingen. 
Historische breuk 
Achterhuis schetst het ontstaan en de 
ontwikkeling van de huishoudelijke ar- 
beid tegen de achtergrond van de over- 
gang van de subsistentie (zelfvoorzienen- 
de) ekonomie naar een kapitalistische 
ekonomie. In de, weliswaar patriachale, 
middeleeuwen hadden vrouwen een meer 
gelijkwaardige positie ten opzichte van 
mannen dan in de daaror, volgende tii- 
- 
den. In de middeleeuwen vorrnde he? 
huishouden een zelfvoorzienende pro- 
duktie-eenheid, waarin vrouwen een %- 
langrijke rol tremlden. Wsttikte schei- 
ding priv6-openbaarj wonen-werk;be- ' 
stond nog niet. Pas in de kapitalfstische . 
produktiestruktuur ontstaat de tweede- 
ling van loonarbeid buitenshuis door 
voornamelijk mannen en huishoudelijke 
arbeid door vrouwen. De kreatie van 
huishoudelijke arbeid was een van de 
voorwaarden voor het ontstaan van 
loonarbeid. De man kon zo zijn arbeids- 
kracht inzetten voor de industriele pro- 
duktie en daarmee de kost voor zijn gezin 
verdienen. De vrouw, geYsoleerd in het 
- 
privkdomein van haar huishouden, richt- 
te zich op reproduktieve arbeid: repro- 
duktie van arbeidskracht van de man en 
van nieuwe arbeidertjes, aan wie ook ar- 
beidsdiscipline bijgebracht moest wor- 
den, want daaraan was groot gebrek in 
het beginstadium van de loonarbeid. 
Achterhuis gaat zover dat hij stelt dat het 
verzet van het volk tegen de slavernij van 
de loonarbeid en de uitbuiting door kapi- 
talisten gebroken is door opshitifig van 
vrouwen in het huishouden. 
In theorikn over de historisehe ontwik- 
keling van de arbeid wordt het volksver- 
zet tegen loonarbeid we1 genoemd, maar 
komt de huishoudelijke arbeid en de roi 
die deze speelde bii bet temmen van de 
onwilligebevolkiig tot gedi=iplin&rd& 
~roducerende n konsumerknile wezens 
niet voor. Inklusief Marx hebbixidi& - 
beschouwers zo slechts 6hlzijd&$8n 
arbeidsmedaille bdicht, welkee&&~', .. 
zonder ziin onzidhtb&t?schaduwk'&tt. 
niet kan bestaan. In navolging *am Illidh 
noernt Achterhuis hTu"shoudeBke &bS& 
E. L. D E  VOS E N  A. M. D E  WIT-SAUTER 
niet door vrouwen wcr- werden weggedrukt, bestond uit de ont- 
den uitgeoefend. Zijdeweefsters, goud- wikkeling van haar 'natuurlijke' rol als 
smeedsters, bierbrouwsters en vrouwelij- moder  en huisvrouw.' Deze 'natuurlij- 
ke molenaars bijvoorbeeld hadden ook ,' bestemming gold in het begin van de 
hun eigen gilden. Paralel met het opko- .-.gentiende eeuw slcchts voor ccn be- 
men van loonarbeid verliezen vrouwen, perkte bovenlaag; immers het begin van 
ondanks fel verzet, stuk voor stuk alle de industriele revolutie werd in feite door 
beroepen die altijd de hare zijn geweest. vropwelijke arbeidskracht gedragen. 
Achterhuis illustreert het verloop van Maar diezelfde ideologic over de vro 
deze striid aan de hand van het ontstaan weliike natuur vormde we1 het exkuug' 
eeuw, waarbij de vrouwelijke genees- door hun mannen onderhouden worden. 
kunst het onderspit delft. Door uitstoting van vrouwen uit het pro- 
'Toen de vrouwelijke geneeskunst nog duktieproces, raakten zij hun traditione- 
een burendienst was, was zij gevestigd in le bezigheden kwijt. Zo ontstond 'het va- 
stabiele gemeenschappen, waar vaardig- kuum van de huisvrouw'; vele weten- 
heden yan moeder op dochter konden schappers wierpen zich op om haar vrij- 
wordendoorgegeven en waar geneze- gekomen energie in goede banen te lei- 
res&wr.pa~&ten @ hun gezinnen ken- den. Huishoudkundigen zagen de 
heid; waarbG d e  w u w  ekunomisch af- 
hankelijk werd yan haar man en haar ar- 
beid.tot sc$a&warbeid degradeerde. 
aelfs uitstrekte tot de gevuekns en die be- 
ekonomiem de technische beschaving ) 
' - 1 '  
)UDELIJKE ARB 
:dagogen vormen de tweede grc 
- - - 
.. :tenschappers die in belangrij k 
de tijdsbesteding van vrouwen bc 
.." 
oed 
hebben, en er tevens in geslaagd zijn hun 
one- 
t va- 
nij - 
a- 
lieu- 
er- 
kor- 
l op- 
)e- 
:e 
1t- 
~edi- 
ook 
let  
r- 
lijk 
3f- 
ter- 
: ge- 
la 
4, 
unt , 
be- 
van . 
tting 
zich 
e be- 
che , 
nonnen aan vrouwen op te leggen. De 
deskundigen (artsen, psychologen, huis- 
hc " undigen, pedagogen, maatschap- 
vc _ : werksters enz.) wisten zich bij hun 
eep naar de macht over levens van 
ouwen gesteund door de ontwikkelin- 
&n binnen hun discipline. Bij uitstek 
deze wetenschappen hebben op allerlei 
wijzen vrouwen van haar emancipatie af- 
gehouden, ze hebben in deze tgd als ver- 
vangers voor de patriachale ideologic uit 
het verleden gefunktioneerd. 
Schijnbare tegenstellingen 
Achterhuis konstateert onbegrip voor de 
relatie tussen de opkomst van kapitalis- 
'an degenen die beseffen dat vrouwen- 
nderdrukking in de negentiende en 
twintigste eeuw vooral in naam van de 
wetenschap is geschied, maar deson- 
danks blijven geloven dat de weten- 
schappen in principe toch progressief 
zijn, zegt Achterhuis dat 'zij nog gevan- 
gen zitten in de tegenstelling tussen de 
slechte feitelijkheid en het goede (helaas 
nooit gerealiseerde) wezen van de weten- 
schap.' 
'Hoe precies de verhoudingen liggen tus- 
sen het opkomen van loonarbeid binnen 
kapitalistische verhoudingen en de 
onderdrukking en uitsluiting van vrou- 
wen, is een vraag die nog veel ondermek 
zal vereisen. Dat die verbanden er liggen 
en dater geen sprake is van toevallige ged 
lijktijdigheden of paradoxen, heb ik met 
het bovenstaande aannemelijk probermi, 
me, humanisme en wetenschap enerzijds te maken.' ' _  
en onderdrukking van vrouwen ander- Dat het bij het kreeren van de rol van 
zijds bij 'aanhangers van het vooruit- huisvrouw en moeder om bewust o p  . 
gangsidee'. Tegen de bewering dat kapi- gezette strategieen gaat, benadruki ~ c h -  
talisme ook ten dele voorwaarden heeft terhuis nog eens in de laatste paragraaf ' 
geschapen voor de bevrijding van de van dit hoofdstuk. A* .. -+? 
vrouw. brenat hii in: 'teeenover de feite- 
tegendeel, ze vormde er vaak de legitima- 
tie voor.' 
Dat de belofte van bevrijding door loon- 
arbeid voor vrouwen niet vervuld wordt, 
den:.'De verand 
Er is bovend~en onderzoek verricht, dat man en vrouw in de kibbutz twee zeer 
meer inzicht biedt in deze kwestie, zoals uiteenlopende klonklusies te trekken 
dat van M. MorCe en M. Schwegman zijn: 
'Vrouwenarbeid in Nederland a. het verband tussen socialisme en 
1870-1940' (1981). Hier komt een ge- vrouwenonderdrukking is hiermee 
nuanceerder en realistischer beeld van de aangetoond I 
geschiedenis van vrouwenarbeid en de b. sexegelijkheid is blijkbaar onmo- 1 
vele faktoren die een rol speelden bij de gelijk. z 
strijd om beroepsarbeid uit naar voren. Bowes legt in haar waarschuwing vooral I 
Het taaie leven dat oude (patriachale) de nadruk op het belang van een grondi- I 
normen en waarden leidden, het belang ge analyse van de uitgangssituatie bij I 
van het historisch gegeven dat vrouwen onderzoek. Hoe logisch klinkt dit toch ... I 
altijd verzorgingstaken gehad hebben - maar hoe weinig is hiervan terug te vin- I 
zij het in verschillende mate - waardoor den in Achterhuis' beschouwing van I 
zij zich minder sterk konden maken voor huishoudelijke arbeid. 1 
een beroepsspecialisme dan mannen, de I 
tegenstrijdige belangen van vrouwen in Wetenschap en onderdrukking I 
hogere en lagere klassen, bijvoorbeeld, I 
worden hier we1 in de verklaring betrok- Nadat alle huishoudelijke ambachten I 
ken. Literatuuroverzichten over dit on- door mannen waren over genomen 1 
derwerp zijn te vinden in: 'Samen delen, moest er een oplossing gezocht worden 
samen zorgen' (1983) en 'Vrouw, huis- voor 'het probleem van de ledigheid van 
houding en plattelandsontwikkeling' (zie de huisvrouw'. Achterhuis stelt: 'Het va- I 
p. 82 van dit Vakblad). kuum van de huisvrouw was er eerst, dat 
moest opgevuld worden en de medische 
Overigens, om voorbeelden van uitsto- en hygienische argumenten werden er la- 
ting van vrouwen uit traditionele vrou- ter met de haren bijgesleept.' en 'De we- 
wenberoepen te vinden in deze tijd, hoe- tenschappelijke legimitatie van de huis- 
ven we het niet alleen in de ontwikke- houdkundige aanpak was volstrekt on- 
lingslandende zoeken, In Nederland is deugdelijk.' In het kort komt zijn visie 
dit te zien in de ontwikkeling van het be- hierop neer dat ten gerieve van het kapi- 
r ~ ~ y a u l o l a p e l a a r s t e r  tot 'bemand' hu- talisme en ten koste vanvrouwen door de 
we!ijkbureau, erkend door de Raad van wetenschap alleen maar onzin is ver- 
Togich$,\ + - kocht over dehuishouding. 
wadrelingennlaa1;AIlison,Bowes overtui-d zijn van vrouwen, en zelfs niet van de- 
. g e d  ~e4cipGJEr~m~w~inSb,Kibhutuno- genen die zij verzorgde, dienden.,Het 
vemenV.Q~w~~oBiischeeprinci- voorbeeld dat Achterhuis aaohaalt van 
pes vab h&kapiDalisrb~-4iijmaEgeworen:. die stofdoek, kan nog met xele aangevuld 
ewokdeeaannen ge l i jkhdds iWe~,  . . $ wordeaBetvvistbaar is de :boze opzet2 .; : 
nast~e~en,rdaazmo~r;bch sexegelijkheid achter dit alles en zeker isdat er ook zin- . 
.- '- 5 . +on&-- @twhlijktnieL.heLgexd~ .- r , nige3s.esoverdrwht,h&ft plaatsgevon-b 

Boekbespreking 
VROUW, HUlSHOUDING EN PLA'ITELANDSONTWIKKE- 
LING; EEN AANTAL KRlnSCHE NOTITIS 
SPIJKERS-ZWART, S. I. 1984 
LH Wageningen, Vakgroep Huishoudkunde, 62 p. 
prijs f f 6,-, te bestellen bij: Centraal Magazijn, 
De Dreyen 4,6703 BC, Wageningen. 
Tot voor kort werd meestal stilzwijgend aangeno- 
men, dat effekten van plattelands-ontwikkelings- 
projekten voor de posities van mannen en vrou- 
wen in dezelfde nchtmg wezen. In de jaren '70 
groeit het besef dat dit lang met altljd het geval is 
en dat ontwikkelingsprogramma's dus beter op 
vrouwen afgesternd moeten worden. Inzicht in de 
positie vanvrouwen in huishouden en samenleving, 
en de veranderingen daarin als gevolg van moderni- 
sering van de landbouw, 1s daarbij onontbeerlijk. 
Doe1 van deze literatuurstudie is het ontwerpen van 
een gegend ondenoekskader voor het onderzoek 
naar de (verandemde) positie van vrouwen in Der- 
delWgpldlanden. , 
De stroomEdeels tegenstrijdige -pubhkat~es over 
vrouqenproblematiek vande afgelopen vijfentwin- 
t i i j i r  b i d r d 6 o r  SpijkedZwart iqedeeld in drie 
ltafegdriki! beschrijvend diagnostische: verklaren- 
de en akfielveranderingsgerichte benaderingen. 
. w e n d  Fgwstiseh ondenwk 
' .  
&rtrekpuncbij ditty@ onderzoek'is het i d h t  
dat in de Oociale wetens&app&n de situatie, het le- 
ven en de gezichtspunten van Y r o ~ w ~ t b t  dusver 
eenzijdig- of onderbelicbt werdd. Spijkers-Zwart 
eeeft een overzicht van de kritiek iiie v&t &n 
c,- - - g@&Ji?6~e, psychologie en antropolobe) IS ge- 
-tuitd~ei~&rwaarlozing van;of dl'wnzijdige kijk 
. . 2: werp van dit type ondenoek. Hie* s t a a ~  &sSbl 
.. . 
en gehanteel- .. -.. ,--.. --nw~jzmgen vo 
de verklarende waarde van deze begrippen voor 
ongelijkheid tussen mannen en vrouwer 
Enige konklusies 
Met beschrllvend &ir vWt~?E%h onderzoen ud- 
sis, zou veranderingsgericht onderzoek ontwikke- 
lingsprojekten moeten begeleiden. Zo kan sociaal- 
wetenschappelijke kennis worden verzameld, die 
bmikbaar is bij toekomstige projekten. 
Er is vaak geprobeerd om Ctn hoofdoorzaak aan tc 
wijzen voor de achtergestelde situatie van vrouwen 
in haar geheel. Dit soort 'sleutelverklaringen' doet 
geen recht aan de komplexe werkelijkheid. Er zijn 
vele faktoren (vaak onafhankelijk en in verschillen 
de nchting) van invloed op de vele onderdelen van 
situaties waarin vrouwen verkeren. Daarom ver- 
dient het de voorkeur het onderzoek te beperken 
tot deelaspekten van de situatie van vrouwen en 
naar deelverklaringen te zoeken. 
Studies van buishoudelijk gedrag ? 
Uitgaande van het huishoudelijk gedrag wordt em 
analysekader aangegeven met behulp waarvan de 
gevolgen van veranderingsprocessen, zowel voor de 
huisboudens als geheel, als voor'de individuele le- 
den daarvan, in hun'onderlingesamenhang kunnen 
worden bestudeerd. i 
Kommentaar 
In kort hestek wordt in dit verslag een verhelderend 
overzicht gegeven van literatvur over vrouwen- i 
vraagstukken in samenhang met maatschappelijke 
veranderingen. Er wprdt duidelijk aangegeven wat 
de mogelijkheden en de beperkingen &ran de 
vele uiteenloPend&benaderin@wijzen. Verder 
wod t  e&a&uet'&geven tot onderzoek daf is af- 
gesk.mil op~nridchf.ih;en verbetering \ran, de po6itie 
wmvrouwen in ostwikkelingdanden. Voor ieder 


Huishoudelijke arbeid in de schaduw van Achterhuis

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS