De "monstervoorbehandeling" is een weinig spectaculair maar tegelijk uiterst belangrijk deel van een analyseprocedure. De keuze omtrent de wijze van monstervoorbehandeling is sterk afhankelijk van het doel van het onderzoek: karakterisering van een produkt of van een situatie. Er wordt achtereenvolgens aandacht geschonken aan een reeks opeenvolgende stappen van monstervoorbehandeling: monsterneming, transport, ontvangst, bewaring, analysemonster, ontsluiting en extractie, reiniging en scheiding. Als algemene opmerkingen worden besproken: controle op een juiste analyse, eenvoud van de analyse, hulpmiddelen, direkte bepaling zonder monstervoorbereiding, automatisering. Tekst voor een lezing, gehouden op de Studiedag "Trends in de levensmiddelenanalyse'', gehouden te Antwerpen op 1982-10-12 door de Vlaamse Chemische Vereniging en de Nederlandse Vereniging voor Voedingsleer en Levensmiddelentechnologie

Ruig, W.G., de

de Ruig, W.G.

NARCIS 

Monstervoorbehandeling

Name not available

Wageningen Yield 

Afdeling Additieven 
Verslag 82.103 
Datum: 1982-12-16 
Pr.nr. 505 .0060 
Onderwerp: Monstervoorbehandeling. 
Verzendlijst: direkteur, direktie VKA, sektorhoofd (3x), afd . Additie-
ven (4x), afd . Normalisatie (Humme), Projektbeheer . 
82103 

Afdeling Additieven 
VERSLAG 82.103 
Projekt: Harmonisatie Monsterneming en Analyse. 
Onderwerp : Honstervoorbehandeling . 
Samenvatting: 
Datum: 1982-12-01 
Pr.nr. 505 . 0060 
De "monstervoorbehandeling" is een l'leinig spectaculair maar tegelijk 
uiterst belangrijk deel van een analyseprocedure. 
De keuze omtrent de wijze van monstervoorbehandeling is sterk afhanke-
lijk van het doel van het onderzoek: karakterisering van een produkt 
of van een situatie . 
Er wordt achtereenvolgens aandacht geschonken aan een reeks opeenvol-
gende stappen van monstervoorbehandeling: monsterneming, transport, 
ontvangst, bewaring, analysemonster, ontsluiting en extractie, reini-
ging en scheiding. 
Als algemene opmerkingen worden besproken: controle op een juiste ana-
lyse, eenvoud van de analyse, hulpmiddelen, direkte bepaling zonder 
monstervoorbereiding, automatisering. 
Tekst voor een lezing, gehouden op de Studiedag "Trends in de levens-
middelenanalyse'', gehouden te Antwerpen op 1982-10-12 door de Vlaamse 
Chemische Vereniging en de Nederlandse Vereniging voor Voedingsleer en 
Levensmiddelentechnologie . 
Verantwoordelijk: dr W. G. de Ruig 
Samensteller: dr W.G . de Ruig 
Projektleider: dr W. G. de Ruig 
82103.0 
NONSTERVOORBEHANDELING 
W.G. de Ruig (Rijks-Kwaliteitsinstituut voor land- en tuinbouw-
produkten, Wageningen, Nederland). 
De grote sprong voorl•marts in de analyse van levensmiddelen is geweest 
de vervanging van de klassieke analytische chemie door analytische 
fysica met gebruikmaking van instrumentele technieken. 
Een analysemethode wordt sindsdien gelwonlijk aangeduid met de uitein-
delijke detectietechniek. Zware metalen worden bepaald met AAS of 
polarografisch. De monstervoorbehandeling is daarbij een ~~einig spec-
taculair onderdeel geworden. Toch: als we eenmaal een geschikte meet-
oplossing hebben, geven alle meettechnieken daarmee wel een goed 
resultaat. Bij de analyse van levensmiddelen zit de kunst echter in 
wat voorafging: hoe de te bepalen component uit het monster en in een 
meetbare vorm te krijgen. 
De monstervoorbehandeling is, behalve van de te bepalen component en 
van de stof 1~aarin deze component bepaald moet 1.;rorden, sterk afhanke-
lijk van het doel van het onderzoek. 
Bij de vraagstelling kan men onderscheiden: 
- karakterisering van een produkt 
- karakterisering van een situatie . 
In het eerste geval gaat het om de hoedanigheden van het produkt. (1) 
Gevraagd kunnen worden hoofd- en nevencomponenten, additieven , con-
taminanten, enz . Is het produkt ~~at het voorgeeft te zijn (eerlijk-
heid) en: voldoet het aan de eisen (kwaliteit)? En men komt tot de 
conclusie: goed, of slecht, of ~~anneer men verschillende kl~aliteits-
eisen hanteert : de klasse. De analyticus zal hierbi j het produkt 
volgens de gewenste specificatie moeten onderzoeken. 
In het tweede geval gaat het niet zozeer om een bepaald produkt, maar (2) 
om de besmetting of belasting van mens, dier, plant, bodem, milieu met 
een bepaalde component. 
Hierbij gaat het er om een geschikte indicator te kiezen. Oven~egingen 
hierbij zijn: waar zit het meeste in, en : ~Vat is het gemakkelijkste te 
bepalen. 
82 103.1 - 2 -
- 2 -
Voorbeeld: als men de stralingsbelasting van de mens door middel van 
voedsel wil meten is melk een geschikte indicator omdat daar relatief 
veel van de gevaarlijkst geachte radionucliden: strontium-90 en 
cesium-137 in voorkomen. Sr-90 heeft hierbij door zijn lange effec-
tieve halveringstijd van 15,6 jaar de meeste interesse. Sr-90 is ech-
ter een beta straler, en het vereist een bijzonder langdurige en moei-
zame monstervoorbehandeling om dit te scheiden van de 20.000-voudige 
overmaat van het nauw ven;rante calcium en van alle andere radionucli-
den alvorens men tot een betatelling met een Geiger-HUller buis kan 
overgaan (tijdsduur , 1 à 1112 maand) . 
Cs-137 is een beta en gamma straler. Hanneer men de verhouding tussen 
Sr-90 en Cs-137 kent is het daarom veel eenvoudiger met een gammaspec-
trometer een gammatelling aan Cs-137 uit te voeren. De monstervoorbe-
handeling kan hierbij veel simpeler zijn (tijdsduur 3 dagen) daar een 
gamma spectrometer in tegenstelling tot een Geiger-t-1Uller buis kan 
discrimineren tussen verschillende radionucliden is het hierbij niet 
nodig alle andere radionucliden te elimineren. Uit dit voorbeeld 
blijkt dat de keuze van de indicator (Sr of Cs) van invloed is op de 
toe te passen detectietechniek en deze weer een enorme invloed heeft 
op de monstervoorbereiding. 
De monstervoorbehandeling kan men onderverdelen in een aantal stappen 
zoals aangegeven in bijgaand schema . Aangezien over elke stap wel een (3) 
lezing te houden is, kunnen hier slechts enkele punten aangestipt wor-
den . 
Opmerkingen bij de opeenvolgende stappen van monstervoorbehandeling 
Honsterneming. Deze dient representatief te zijn voor de te onderzoe-
ken partij. In de praktijk is deze eis dikwijls onuitvoerbaar . Dan 
dient men er wel op bedacht te zijn dat de nauwkeurigheid die bij de 
monstervoorbereiding en bepaling betracht \vordt, in overeenstemming is 
met die van de monsterneming. Wanneer het om de karakterisering van 
een situatie gaat kan het voordelig zijn een vloeistof als indicator 
te kiezen: melk, serum, urine. Bijvoorbeeld controle op hormonen in 
vlees door deze in runderurine te bepalen . 
82103.2 - 3 -
- 3 -
Transport. Bij instabiele, maar ook bij op zich stabiele, monsters 
moet veel aandacht worden besteed aan het voorkomen van ongelukken 
tijdens het transport: oxidatie, bacteriologische of chemische af-
braak , contaminatie . De verpakking moet adequaat zijn (goede afslui-
ting, breuk voorkomen, eventueel koelen), maar is dat dikwijls niet . 
Algemene regels zijn namoTelijks te geven, maar van geval tot geval 
moet deze stap goed bekeken worden. Ten onrechte bestaat er op de la-
boratoria de neiging pas aandacht aan het monster te schenken als het 
eenmaal binnen is. 
Monsterontvangst. Wanneer er een aparte monsterkamer is moet deze 
goede instructies hebben van de laboratoriumafdelingen . Hierbij moet 
het gehele onderzoek in ogenschouw worden genomen, bijvoorbeeld is er 
bacteriologisch onderzoek naast chemisch onderzoek nodig, of ultra-
spoorelementen naast hoofdcomponenten? 
Monsterbewaring. Hier zullen soortgelijke voorzorgen gelden als bij 
het transport. Bewaring dient zonodig in het donker en in koelcellen 
te geschieden. Niet op een laboratoriumtafel in de zon boven de ver-
loTarming I 
Analysemonster . Met deze stap \oTordt gewoonlijk een analyse geacht te 
beginnen. Uit het voorgaande blijkt dat deze gedachte onjuist is en 
dat de monstervoorbehandeling reeds in een veel eerder stadium begon-
nen is . 
Het analysemonster is een bekende, over het algemeen kleine hoeveel-
heid getrokken uit het voor onderzoek aangeboden monster. Vooraf, of 
nadien, zijn bewerkingen nodig, verkleinen en homogeniseren: hakken, 
malen, mengen, roeren. Het kan handig zijn het monster hierbij te koe-
len met vloeibare stikstof. 
Over de optimale grootte van het analysemonster wordt heel verschil-
lend gedacht . Een mogelijkheid om in een inhomogeen produkt als een 
runderlever spoorelementen te bepalen is een hele lever of een groot 
gedeelte, in de orde van kilogrammen, in bewerking te nemen. Een ande-
re benadering is op verschillende plaatsen een klein monster van enke-
le grammen te trekken. 
82103.3 - 4 -
- 4 -
Het voordeel van de laatste methode is, dat een kleine hoeveelheid ge-
makkelijker zonder ongelukken door de verdere analyse te slepen is; 
bovendien verkrijgt men dan meteen inzicht in de mate van inhomogeni-
teit . Bij een te klein gekozen analysemonster zullen inhomogeniteiten 
een te grote rol gaan spelen. De grootte hangt uiteraard bovendien af 
van de gekozen detectiemethode: de uiteindelijke meetwaarde moet in 
het dynamisch bereik van deze methode liggen. 
Ontsluiting en extractie . Het analysemonster moet eerst zodanig behan-
deld '~orden dat het analyt in een analyseerbare vorm geraakt. De meest 
rigareuze ontsluiting is een volledige natte destructie of droge ver-
assing. Dit is de gebruikelijke methode voor de bepaling van (zware) 
metalen. Er kan dan bij de analyseuitslag niets meer gezegd '~orden 
over de toestand of verbinding van het onderzochte element in het mon-
ster ('speciation'). Maar ook bij de analyse van organische verbindin-
gen kan ontsluiting nodig zijn, bijvoorbeeld hydrolyse van geconju-
geerde verbindingen. Bij het aantonen van gedeeltelijke geconjugeerde 
stoffen (bijvoorbeeld diethylstilbestrol in urine) moet men zich ove-
rigens '~el afvragen of de analyse wellicht eenvoudiger verloopt wan-
neer men alleen de vrije fractie analyseert . 
Het vrijmaken van het analyt uit de matrix verdient alle aandacht: al 
te vaak '~ordt nog genoegen genomen met fijn hakken of malen '~aar een 
rigoureus kapotmaken van ceh~anden of weefselstructuur noodzakelijk 
is, bijvoorbeeld door 'potteren '. 
Voor de extractie worden dik,üjls organische oplosmiddelen gebruikt: 
ether, methanol, dichloormethaan, enz. Toch verdient extractie van 
stoffen uit biologisch materiaal met (veel) water, gevolgd door een 
preconcentratie over een speciale HPLC voorkolom met grote capaciteit (4) 
zeker over,~eging . De hele monstervoorbehandeling kan dan in bepaalde 
gevallen zeer eenvoudig worden . Ook de beste volgorde van de handelin- (5) 
gen (bijvoorbeeld eerst extractie of eerst hydrolyse) dient uitgezocht 
te worden. 
Reiniging en scheiding. Na de extractie volgt meestal een reiniging 
bijvoorbeeld door uitschudden met geschikte oplosmiddelen. Een heel 
andere mogelijkheid is uitvriezen. Voor een virtueus gebruik van de 
mogelijkheden speelt de ervaring van de analyticus een grote rol. 
82103.4 - 5 -
- 5 -
Bij de moderne analyses, vooral wanneer het om kleine gehaltes gaat, 
komt hierna een of andere chromatografische scheiding . Een en ander is 
afhankelijk van de matrix en van de meettechniek . Dit laatste bleek 
onder andere bij de gezamenlijke Gents-Utrechtse onderzoek naar dehy-
dro-epiandrosteron met GLC, RIA en GCMS of bij het aantonen van hormo-
nen met RIA, HPTLC, LCEC en GCMS. Aan de monstervoorbehandeling voor (6) 
GCMS worden andere eisen gesteld dan voor RIA, een methode die geschikt 
is voor HPTLC kan blijken niet te voldoen voor LCEC en omgekeerd . 
Algemene opmerkingen 
Controle. De controle op een volledige onsluiting, extractie en ver- (6) 
dere monstervoorbehandeling is even moeilijk als noodzakelijk. Contro-
lemogelijkheden - die echter ieder voor zich nooit sluitend zijn -
zijn: 
- additie van een standaard aan het monster , terugvinding bepalen 
- toevoeging van een radiolabel, na uitwisseling terugvinding bepalen 
- getrapte inweeg: 100, 200, 300, 400 mg, meetresultaten op recht lijn? 
- refereren aan andere, meer ingewikkelde, methode van monstervoorbe-
handeling 
- variaties aanbrengen in tijdsduur en temperatuur van behandeling 
- kritisch speuren naar fouten in de analysegang 
- discussie met andere deskundigen. 
Eenvoud . Is een methode eenmaal uitgezocht (veelal vanuit de optiek 
van de uiteindelijke instrumentele meettechniek), dan verdient het 
aanbeveling kritisch te speuren naa r mogelijkheden van vereenvoudi-
ging. Een zo eenvoudig mogelijke monstervoorbehandeling met zo weinig 
mogelijk chemicaliën vermindert de kans op contaminatie enerzijds en 
verliezen anderzijds, terwijl de reproduceerbaarheid toeneemt evenals 
de snelheid en de kostprijs afneemt . Als voorbeeld moge gelden een 
aantal bepalingsmethoden voor lood: 
blanco (ng) detectiegrens (ng/g) 
x s (IUPAC definitie) 
1. natte destructie , 2x complexeren, 8 stappen 1140 270 54 
2 . natte destructie, 1x complexeren, 4 stappen 690 90 20 
3 . droge verassing, 4 stappen 27 11 6 
4. des tructie in Tecatorblok, 2 stappen 19 6 4 
82103.5 
- 6 -
- 6 -
Een zeer fraai voorbeeld van vereenvoudiging is de vervanging bij de 
melkcontrole van de Gerberbepaling voor vet, de eiwitbepaling volgens (7,8,9) 
de kleurbindingsmethode en de lactosebepaling volgens Luff-Schoorl 
door ~ên enkele infraroodbepaling. Benodigde chemicaliän: geen. Het 
gebruik van onprettige en milieuonvriendelijke chemicaliän als subli-
maat, formaline en amidezwart ~.,as in één klap overbodig. Bovendien 
werd de benodigde hoeveelheid monster gehalveerd, hetgeen monstertrans-
sport en - opvang veel eenvoudiger maakte . 
Hulpmiddelen 
De analyticus heeft tegenwoordig de beschikking over een reeks handige 
hulpmiddelen voor ~énmalig gebruik: 
pipetten met wegwerptips, van 2 ~1 tot 5 ml, kant en klaar filters van 
5-0,2 ~. passend op injectiespuiten, van 1 tot 50 ml, kleine chromato-
grafische kolommetjes, in tal van typen, maten en uitvoeringen. 
Deze hulpmiddelen bevorderen niet alleen het handig en efficiänt wer-
ken, maar zijn vooral belangrijk omdat ze de kans op contaminatie ver-
minderen . 
Directe bepaling. Het ideaal van de analyticus is: helemaal geen mon-
stervoorbereiding. Bij niem., opkomende technieken ~wrdt dit als voor-
deel aangeprezen; later blijkt het tegen te vallen. Bij de röntgen-
fluorescentie die berust op reacties van de binnenste electrenen van 
het atoom lag een volledige onafhankelijkheid van de staat van het 
atoom en de matrix voor de hand . In de praktijk bleek de strooii'ng die 
een atoom ontvangt niet alleen afhankelijk te zijn van de primaire 
straling, maar ook van de strooistraling van zijn buren. Hierdoor was 
toch weer monstervoorbereiding vereist, bijvoorbeeld het monster sterk 
verdunnen met cellulose . De wederzijdse strooistraling van een monster 
is te berekenen . Daardoor is nu met de nieuwste apparaten dank zij in-
gebom.,de computerprogramma's de monstervoorbehandeling \.,eer overbodig 
ge~.,orden. 
Bij de reeds genoemde infraroodanalyse van melk is de monstervoorbe-
handeling tot een minimum beperkt. 
82103.6 - 7 -
- 7 -
Met de dichtbij infrarood reflectietechniek, toegepast voor de analyse 
van onder andere graan, diervoeders, melkpoeders is directe meting in 
de vaste stof mogelijk. Wel moet men deze volledig empirische methode 
inijken met minstens 50 voldoende gespreide monsters . 
Automatisering . Dit heeft niet alleen zin bij grote series; ook bij 
kleine aantallen kan automatiseren zinvol zijn omdat daarmee de repro-
duceerbaarheid van de methode toeneemt, bijvoorbeeld monsterinvoer bij 
electrathermische AAS. 
Voor massaonderzoek is automatiseren een noodzakelijkheid, dit vereist (9) 
dan tevens een gestandaardiseerde monstervoorbereiding voor elk mon-
ster. Bijvoorbeeld het mengen, op~.;rarmen en weer mengen van melkmonsters 
bij de infraroodanalyse . 
Conclusie 
De monstervoorbereiding is een weinig spectaculair maar tevens uiterst 
belangrijk deel van de analyse . Een methode staat of valt met de mon-
stervoorbereiding. Het is een bron van fouten enerzijds, maar ander-
zijds voor de analyticus een t e rrein voor succesvolle, efficiënte en 
betrouwbare arbeid. 
82103.7 dR/{~ 
- 8 -
( 1) KARAKTfRISE~JN~ VAN EU'i 'PRODU\<T 
v'-'?.t ~ 
~iw&'t -~ 
~ viéo..w-:~e..v-, 
~ O.ÓclitÎ~V~V\ 
'"t. L -i; ~ CL .Q. l --"' 
l c>.c. +os .(l.._ ~ 
-~ 
~ sroore.\Q.Wia V\+~~ 
' ~ "'tjl\ 1"\; r') 0.. ... lt 112 
C\OtD Ç {.[C HT 
( 2.) KAQ.AKTER.ISERIN'i VAN EEN SITUATlE. 
VE.\L\y o~VE\L\C1 -
- 9 -
• 
- 9 -
(3) Schema Monstervoorbehandeling. 
I MON ~TERNEMIN G 
~ I TRt\NSPCR1 
! 
[o NTVAN4!>rjOPSLAGI · 
t I HOMOI;ENISE:P. E N I 
j, I ANALYSEMONSTER 
l 
l .oNTSLUITINCt I 
l 
I 
[MEET OPLOSSING I 
~ 
I MET l N c, · 
- 10 -
- 10 -
(4) V66rcoucentratie van relatief grote hoeveelheden van biologische 
monsters door integr.ale toepassing van een conische HPLC voor-
kolom. 
Stap 1 
Voorconcentratie 
(van b.v. 1 liter) 
op conische HPLC 
voorkolom. 
WASTf 
H.M. Ruijten, H. de Bree e.a. 
Drug Metabolism and Disposition (in druk). 
-
Stap 2 
Eluering van de voorkolom 
Scheiding op analytische 
kolom. 
ANALY5 E 
ELi.C..TflOC.\4EM\ CAL. 
0 ETEC. 'T.I ~N 
- 11 -
- 11 -
(5) Extractie en concentratie van DES uit rundvlees. 
Methode, aanvankelijk ontwikkeld 
voor GCMS. 
Methode gebruik makend van 
conische HPLC preconcen-
tratiekolom. 
I 0 5 MeM + 2 S" .-vl I HF U Hro..~~uo.y. 
Ce...-.+- ri {:""'~ o.k~ . 
SLA.p ~rv\o,.JC\·~/ ~R.eç\d~~ 
~ + TH F" y~ -ecJ. 
9,orJ.YAPOR "Dry 40° 
+ ~""' v. ha_..., a.) ~ Yes~ 
'Dry re~;dl4-t T O..CIGtOt'\ih-;1 T 
S~Cl.X"c-.k:,..~ ~~-.....u 
Ac.e.~"":~l ~ ~-~a'1-a."'~ 
r~<- pY.o.s-t 
... e..~-t. ~"' ""\h,·i 
LO ~ ~~-..i 
+- p'hY'I o\. S.CLH t. 
on 
off 
U. I" r ~h.A.rro..Jt 
. . l-
Cc'II\\M f""~ ... ~ t 
! 
Fi l-Yr ... \ .-, 
l 
HPLC. prt.. c.•l 
I~L l 
LC-EC 
35 
- 12 -
- 12 -
(6) HPTLC me t hode voor het aantonen van anabolica in urine. 
Methode gericht op het 
aantonen van zoveel mo-
gelijk anabole stoffen. 
V.~ iN E 
. 
EN2~HATISCHE. 
H~t>Rot..~s E Jh 
E. ~ TRrtc. ri E 
t-,> .r>n;~~ 
BAsi:s~HE. CELirE 
\\OL-DM 
~ FRR'-TÏI!:. S 
STÎLBEENOEitÎVA-TEN 
~ 5' 
FLUOR.ES ~ENTfE. 
ÀNALI $T 
2..0 MOrv~Tt;~~~\JtiEK . 
Methode ger icht op het 
snel, gevoelig en eenvoudig 
aantonen van anabolica 
"PöL~ STYRf EH KO!..Oti 
.... 
IOOtf'.l . \1 "o1·~v1-T· 
. 
E.tJëyMATIS''-HE 
ti~ brL~~e 
E.-,. rR Ftc r/e 
~P(\ÖO) 
'bA5t~'HE 'EL.iî.E. 
koL-oM 
NA~H't 
FL UoR~Sc:ENTie FLUoR. F-~C E ~T.i E. · .. -
'\. A NA L t ~ 1' 
16 MoNsTt ~~;we ~K_ 
- .13 -
- 13 -
(7) Infraroodspectra van botervet, weiproteinen en lactose. 
Meting in de melk vindt plaats bij resp. 5,73 ~, 6,46 p 
en 9,6 P• 
.'{ 
~ 
~ 
" .. 
i 
" "':1 
< 
::. 
/...:. _s~7> P -.----· ______ ___, 
,.1 rrv~~ 
qD 
'" 
D 
s 
u 
~-
l-.3 
;.., 
,, 
D 
5 
So 
.l.o 
.... 
:1.• 
0 
5 
I 
I 
.6 7 
7 
/Cl 
;..•,;cv PROTfÎU SoLV"r"•c-N b; 
v.:::"'SIIS h'A7"Cil 
~l.I<SvS WA'T/:.1: 
<-~"" PJ.TH /..t:WL"/1# 
/0 
C. I 
"/ 
- 14 -
(8) Infraroodspectra van water, melk en het verschilspectrum 
melk-"mter. 
-1 
_, .... ! 
j'.• 
WATER. 
'" 
~D 
:Zo 
D 5 7 /0 
~ ~D 
~ 
~ 
"' 
bo ~ 
H I L.K. 
~ 
l". 
~ 4'11 ., 
~ I.; 
.:2<' 
7 B 10 
] 
h v7""7"E R F A"""( Pilo TC IN 
ÛO IJrcTosc.. 
0 
7 lo 
- 15 
- 15 -
(9) Automatisering in de melkcontrole, door gebruikmaking van 
IR meting van vet, ehrit en lactose direkt in de melk. 
3,.._/UJ~~'v( \]D ..._, NbN$Tt:Q.NëMI~G 
SU.BL\MAAT CONS.EAYt?~tNe; 
Ó .,_, 20 Vv\ l STI\Pt:LMofJS.ïtl .-_ 
r1 A N J) t1Cn.I~TLH\ V~R &5R. 
\1- I\ Lt Dl\t;6N . ANA.t..'\1'>8 
~'l-\AL\E" t;f:MIDI)E:\..D V.\T~L.A ~ 
ova:~ l~ d 
GEr<.esR. S.: O~O'f VET · 
~LEU..~STOF8.. o,o'• E.\W\T · 
( LV.FP SC.HC>OitL o,olJ \ LAC..TO~E 
O;b 4) POLA~HiiTE~ 
3~/Wc E~ 8 6 w.! 
~eEN 
-
C..l: ~ T ,..._ N 'PM R t>1 >E &1<J) 
D\~EC.T 
.I>A~E"\..\;;1 u~ ~é\AJD;E")J 
~\IMI\)t)~~Dt 
P~éC.f 
~l~fo ~.: o~o 2. 
61 'Jb 0.Dt 
'316 o,o~ 
-1 b r~f'> 4- 8()(X;) rtoNstt:IZ> 
·~ 4 d.. 
8 Pt ~$ -1 '-i (){X;) NOWSTëfl.S 
pt.r. DAc; 


Monstervoorbehandeling

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Name not available

Wageningen Yield