Verslag van een congres van o.a. de ORSTOM over voedselstrategieen in de Derde Wereld, van 14-19 januari in Parij

Fresco, L.O.

Name not available

Geen voedselstrategie zonder vrouwen

NARCIS 

Wageningen Yield 

DERDE WERELD 
Geen voedselstrategie 
zonder vrouwen 
Van 14 tot 19 januari 1985 werd in Parijs een congres gehouden 
over voedselstrategieën in de derde wereld, op initiatief van o.a. 
de ORSTROM, de Franse organisatie voor onderzoek naar 
landbouw- en rurale ontwikkeling. Het accent lag hierbij op de 
rol van vrouwen in nationale en internationale 
voedselstrategieën. Deelnemers uit 23 landen hebben zich bezig 
gehouden met de vraag wat voor strategieën nodig zijn om ook 
op lange termijn voedsel te garanderen voor alle groepen van de 
bevolking. Hierbij gaat het niet zozeer om de 
zelfvoorzieningsgraad, maar veel meer om voedselveiligheid, dat 
wil zeggen een combinatie van produktie en inkomen die het 
mogelijk maakt om voedingsbehoeften te dekken. 
Voedselveiligheid kan zowel betrek-
king hebben op landen of streken als 
ook op individuele huishoudens of be-
drijven. Voedselveiligheid moet zowel 
van de aanbods- als van de vraagzijde 
bekeken worden. Armoede, dus ge-
brek aan effectieve vraag, is in veel ge-
vallen de belangrijkste beperkende 
factor. 
De belangrijke rol van vrouwen in alle 
stadia van de voedselcyclus — vanaf de 
produktie tot en met de bereiding van 
voedsel — hoeft geen betoog. Sinds het 
begin van de zeventiger jaren zijn 
steeds meer studies verschenen die de 
rol en verantwoordelijkheden van 
vrouwen in verschillende landen be-
schrijven en,'tot op zekere hoogte, ook 
kwantificeren. Toch ontbreken dit 
soort gegevens in bijna alle nationale 
statistieken. In de bevolkingstelling 
van 1975 in Bourkina Faso (voormalig 
Opper Volta), bijvoorbeeld, werden 
respectievelijk 2 en 6% van de vrou-
wen in rurale en stedelijke gebieden als 
economisch actief beschouwd! Deels is 
dit natuurlijk te wijten aan de gehan-
teerde definitie van economische acti-
viteit. Maar er is meer. 
Misvattingen 
Ondanks vele gedetailleerde studies 
bestaan er een aantal wijdverspreide 
misvattingen over de rol van vrouwen 
en met name plattelandsvrouwen in de 
derde wereld. Een ervan is dat deze 
vrouwen voornamelijk werken ten be-
hoeve van de zelfvoorziening van hun 
gezin of geld verdienen ter aanvulling 
op het gezinsinkomen. En niets is min-
der waar. Een onderzoek in Niger naar 
'erftuinen' van vrouwen toonde aan 
dat de oppervlakte van die 'erftuinen' 
tussen de 0.25 en 1 hectare bedraagt 
met een gemiddelde produktie per 
vrouw van 440 kg rijst. Het gaat hierbij 
duidelijk niet zo maar om een neven-
aktiviteit ten behoeve van de huishou-
delijke voedselvoorziening. De onder-
schatte economische rol van vrouwen 
in de derde wereld leidt ertoe dat bij ir-
rigatieprojecten vrouwen meestal geen 
recht op eigen grond krijgen, en deze 
alleen wordt toegewezen aan mannelij-
ke bedrijfshoofden. Het resultaat is 
dan ook vaak dat vrouwen een belang-
rijke bron van inkomsten verliezen 
doordat ze geen toegang tot land meer 
hebben. Bovendien wordt er ook im-
pliciet van uitgegaan dat zij hun man 
zullen helpen op het geïrrigeèrde be-
drijf. 
Een andere misvatting is dat vrouwen 
zich voornamelijk zouden bezig hou-
den met de produktie van voedselge-
wassen, terwijl mannen zich richten op 
handelsgewassen. Hoewel deze verde-
ling van arbeid in het verleden, deels 
als gevolg van koloniale invloeden, ze-
ker bestond, is op het moment het ver-
schil tussen handels- en voedselgewas-
sen steeds meer aan het vervagen. De 
belangrijkste voedselgewassen zoals 
rijst, mais en cassave zijn ook handels-
gewassen en worden vaak voor dit doel 
geteeld, zowel door mannen als door 
vrouwen. 
De economische activiteit van vrou-
wen in de handel en distributie van 
voedsel wordt meestal volledig onder-
schat. De voedselvoorziening van de 
meeste grote Afrikaanse steden is 
evenwel voor een zeer belangrijk deel 
in handen van vrouwen. Het gaat hier-
bij bepaald niet alleen om kleinschali-
ge detailhandel. Ondanks de droogte 
en voedselschaarste in de afgelopen ja-
ren zijn deze vrouwen in staat geweest 
de stedelijke bevolking van Afrika van 
voedsel te voorzien, en zijn er nauwe-
lijks tekorten geweest in de meeste ste-
den. 
Veel studies wijzen op het feit dat bijna 
overal in de derde wereld vrouwen ver-
antwoordelijk zijn voor de oogst, de 
verwerking en het transport van het 
veld naar de opslagplaats van voedsel-
gewassen. Ook wat betreft de verwer-
king gaat het niet uitsluitend om tradi-
tionele methoden ten behoeve van de 
gezinsconsumptie maar biedt deze sec-
tor, met name in Azië, aan grote aan-
tallen vrouwelijke (seizoens)arbeiders 
een inkomen, dat hen weer in staat 
stelt voedsel te kopen. 
Strategieën voor voedselveiligheid zijn 
tot nu toe, impliciet of expliciet, geba-
seerd geweest op de voedselveiligheid 
van het individuele boerengezin. Dat 
betekende dat men de nadruk legde op 
de produktie van voedsel en het voor-
komen van verliezen tijdens en na de 
oogst. Het is echter waarschijnlijk dat 
het vergroten van de inkomensmoge-
lijkheden van vrouwen op het platte-
land en in steden wel eens een grotere 
bijdrage aan de voedselveiligheid van 
derdewereldlanden zou kunnen bete-
kenen, aldus het congres. 
Accentverschillen 
Het is noodzakelijk de voedselsituatie 
in de derde wereld niet over een kam te 
scheren. Binnen werelddelen en ook 
binnen individuele landen kunnen aan-
zienlijke agro-ecologische en economi-
sche verschillen optreden, waardoor 
de voedselcyclus anders gestructureerd 
is en andere knelpunten kent en ook 
vrouwen een andere rol spelen. In het 
algemeen kunnen per werelddeel de 
18 LANDBOUWKUNDIG TIJDSCHRIFT | 97 (1985) NR 2 
mm DERDE WERELD 
mrw 
i 
msu'. 
i^ &** 
S i 
* 
** 
Bijna overal In de derde wereld zijn 
vrouwen verantwoordelijk voor de 
oogst. 
volgende accentverschillen worden ge-
legd: 
— in Afrika is de totale hoeveelheid 
voedsel die geproduceerd en vermarkt 
wordt een van de belangrijkste knel-
punten. De gemiddelde graanop-
brengst per hoofd van de bevolking 
neemt in dit werelddeel nog steeds af 
en de gemiddelde opbrengst per hecta-
re stagneert al sinds 1965 rondom de 
800 kg. Steun aan de aktiviteiten van 
vrouwen op het gebied van voedselpro-
duktie, -verwerking en -vermarkting is 
dus een prioriteit. 
— in Azië vormt het niveau van de 
voedselproduktie minder een pro-
bleem dan de verdeling van voedsel 
tussen regio's en sociaal-economische 
klassen. Een groeiend aantal mensen 
heeft echter geen of onvoldoende toe-
gang tot land of inkomen. Het creëren 
van nieuwe inkomensmogelijkheden 
voor vrouwen en ook het handhaven 
van de bestaande inkomensmogelijk-
heden is hier van groot belang. 
— in Latijns-Amerika wordt de voed-
selsituatie bedreigd door een zeer on-
gelijke verdeling van land en andere 
produktiemiddelen. Het veilig stellen 
" ' - \m •/U-S*.*» 'f 
*mm. _ f i l Uni »ir Mj- . » • . * ' W . " • 
ZW;,'*-: ' 
Prioriteit in Afrika is het steunen van 
vrouwen op het gebied van 
voedselproduktie,- verwerking,- en 
vermarkting. 
van de (juridische) mogelijkheden 
voor vrouwen om als gelijkwaardige 
economische partners deel te nemen in 
de ontwikkeling van hun land staat 
centraal in dit werelddeel. 
Diversificatie 
Een van de belangrijkste conclusies 
van het congres is dat het succes van 
langetermijn-voedselstrategieën zal af-
hangen van het versterken van diversi-
ficatie in alle stadia van de voedselcy-
clus. 
— voedselproduktie: bijna overal 
blijkt een eenzijdige concentratie op 
een beperkt aantal voedselgewassen 
negatieve effecten te hebben op de bo-
demvruchtbaarheid en op de seizoen-
stabiliteit en de kwaliteit van de voed-
selvoorziening. Een Indiase studie 
heeft aangetoond dat in gebieden met 
een grote diversiteit aan voedselgewas-
sen ook de vraag naar mannelijke en 
vrouwelijke arbeidskrachten groter 
was en gelijkmatiger over het seizoen 
verdeeld dan in gebieden waar voorna-
melijk rijst werd geteeld. Aandacht zal 
moeten worden besteed aan zoge-
naamde secundaire gewassen, m.n. 
knolgewassen die vaak vooral door 
vrouwen worden verbouwd. 
— voedselverwerking: studies van de 
FAO laten zien dat de voedselvoorzie-
ning vaker wordt geremd door knel-
punten in verwerking en opslag van de 
oogst dan in produktie op zich. Toene-
ViVi ' x v-v n i ƒ.', 
mende afhankelijkheid van rijst in een 
land als Indonesië heeft geleid tot ver-
regaande mechanisatie van de verwer-
king, met als gevolg dat zeer grote aan-
tallen vrouwen uit deze sector werden 
gestoten. Dit terwijl aanzienlijke ver-
liezen en fluctuaties in het aanbod van 
gepelde rijst optraden. Een erkenning 
van het belang van de lokale, soms 
kleinschalige voedselverwerkingssec-
tor zal hand in hand moeten gaan met 
het zoeken naar technische verbeterin-
gen van de traditionele methoden van 
verwerking en opslag die vrouwen nu 
hanteren. 
— vermarkting: het prijs- en importbe-
Ieid van veel overheden heeft vaak ne-
gatieve effecten gehad op de door 
vrouwen gedomineerde voedselaan-
voer. Staatsbedrijven en grote hande-
laren hebben echter niet voor een effi-
ciënte en flexibele aanvoer kunnen 
zorgen. Meer onderzoek is nodig naar 
het functioneren van de bevoorrading 
van steden en de mogelijkheden om 
traditionele en moderne marktkanalen 
naast elkaar te laten bestaan. Een ver-
sterking van de positie van marktvrou-
wen vereist in ieder geval dat zij toe-
gang krijgen tot krediet. 
Geen voedselstrategieën zonder vrou-
wen dus. Niet zozeer omdat vrouwen 
verantwoordelijk zijn voor het berei-
den van voedsel voor het gezin, maar 
omdat in alle stadia van de voedselcy-
clus hun beslissingen, activiteiten en 
inkomen essentieel zijn voor de voed-
selveiligheid van de bevolking. 
Ir. Louise Fresco 
Vakgroep Voorlichtingskunde 
Wageningen D 
LANDBOUWKUNDIG TIJDSCHRIFT | 97 (1985) NR 2 19 


Geen voedselstrategie zonder vrouwen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

NARCIS

Wageningen Yield