Bij de ontwikkeling van een sedimenteermethode voor de bepaling van het botgehalte in separatorvlees wordt gebruik gemaakt van een vloeistof met een hoge relatieve dichtheid. Bij dit onderzoek wordt nagegaan welke vloeistof hiervoor het meest in aanmerking komt

Jong, W.J.H.J., de

Ossenkoppele, J.S.

Vliege, J.J.M.

Wageningen Yield 

Afdeling Microscopie 
RAPPORT 84.42 
Datum: 1984-05-10 
Pr.nr . 505.0021 
Onderwerp: Uittesten van een aantal schei-
dingsvloeistoffen ten behoeve 
van de botbepaling in separa-
torvlees en vleesprodukten. 
Bijlage: 1. 
Verzendlijst: direkteur, direktie VKA, sektorhoofd, afdeling Nicro-
scopie (3x), afdeling Normalisatie/harmonisatie, projekt-
beheer , Elenbaas. 
8442 

Afdeling Microscopie Datum: 1984- 05- 10 
RAPPORT 84.42 Pr.nr. 505.0021 
Projekt: Ontwikkeling van histologische, histometrische, histobacterio-
scopische en histochemische onderzoekmethoden voor vlees en 
vleeswaren. 
Onderwerp: Uitte sten van een aantal scheidingavloeistoffen ten behoeve 
van de botbepaling in separatorvlees en vleesprodukten. 
Bijlage: Intern Analysevoorschrift M 3. 
Voorgaand verslag: Rapport 83.93 Literatuuroverzicht separatorvlees 
(produktie, samenstelling en analysemethoden). 
Doel: 
Bij de ont{-likkeling van een sedimenteermethode voor de bepaling van 
het botgehalte in separatorvlees wordt gebruik gemaakt van een vloei-
stof met een hoge relatieve dichtheid (d). Bij dit onderzoek {o/Ordt na-
gegaan {o/elke vloeistof hiervoor het meest in aanmerking komt. 
Samenvatting: 
Hanstermateriaal werd verkregen door het uitprepareren van een aantal 
diepvries braadkippen. De botjes werden verzameld, gemalen, ontvet met 
aceton en gezeefd. Voor het sedimenteren werd gebruik gemaakt van de 
methode zoals die wordt beschreven in Intern Analysevoorschrift M 3 
(zie bijlage). 
Uitgetest {<lerden een zestal scheidingsvloeistoffen, te weten tetra-
chloorkoolstof, een mengsel van tetra met aceton (2,5/1), chloroform, 
dichloormethaan (methyleenchloride), een verzadigde magnesiumsulfaat-
oplossing en een handwarme keukenzoutoplossing (20%). 
Conclusie: 
Zowel de magnesiumsulfaatoplossing als de keukenzoutoplossing bleken 
niet geschikt voor het sedimenteren van fijne botbestanddelen. 
Van de vier overige scheidingavloeistoffen is dichloormethaan het 
meest geschikt om fijne botbestanddelen d.m.v. sedimenteren te iso-
leren. 
Verant{o7oordelijk: drs H.J.H.J. de Jong f 
Hedewerkers/samenstellers: J.S. Ossenkoppele, 
H.J.H.J. de Jong 
Projektleider: drs H.J .H.J. de Jong 1 
8442.0 
!f: J.J.H. Vliege, 
1. Inleiding 
Voor het bepalen van het botgehalte in separatorvlees werden reeds 
diverse methoden ontwikkeld, onder meer sedimenteermethoden, waarbij 
gebruik wordt gemaakt van de hogere relatieve dichtheid (d) van de 
botdeeltjes ten opzichte van de. vleesbestanddelen. De relatieve 
dichtheid bedraagt van gedroogde zuivere eiwitbestanddelen 1,1 - 1,2 
en van gedroogde botbestanddelen 1,7- 2,1. De gewenste relatieve 
dichtheid van de scheidingavloeistoffen moet daarom boven de relatieve 
dichtheid van de eiwitten en onder de relatieve dichtheid van de bot-
bestanddelen liggen (9, 12, 16). 
Gezien onze ervaringen met het isoleren van mineralen en botbestanddelen 
in mengvoeders door middel van sedimenteren in tetrachloorkoolstof 
lijkt het zinvol om een eigen aangepaste methode voor he t isoleren van 
botbestanddelen in separatorvlees en vleesprodukten te ontwikkelen (4, 
10, 11, 16). 
In de literatuur worden een groot aantal scheidingavloeistoffen ge-
noemd (1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 13, 14, 15). Het is echter niet geheel 
duidelijk welke vloeistof bij de bepaling van het botgehalte in vlees-
prodokten het meest geschikt is. Om deze reden werd een zestal schei-
dingavloeistoffen uitgetest. 
2. l-1ateriaal en methoden 
2.1 Hateriaal 
Bij het uitvoeren van de verschillende sedimentatietesten werden de 
volgende apparaten en chemicaliän toegepast: 
1. droogstoof 
2. magneetroerder 
3. sedimenteerkelken 
4. bekerglazen, maatcilinders 100 en 500 ml, horlogeglazen 
5. kruisslagmolen (peppinkmolen) 
6. laboratoriumschudzeefmachine met zeef 0,5 mm 
7 . messen, scalpels, borstels enz. 
8. analytische balans 
9. stereo- microscoop en microscoop 
10. magnesiumsulfaat (HgS04.1H20). 
11. keukenzout (NaCl) 
12. tetrachloorkoolstof (CCl4) 
13. aceton (CHJCOCHJ) 
- 2 -
- 2 -
14. chloroform (CHCl3) 
15. dichloormethaan (methyleenchloride)(CH2Cl2)• 
2 . 2 Hoostermateriaal 
Voor het verzamelen van botmateriaal werden diverse braadkuikens uit-
geprepareerd en het botmateriaal verzameld. Er werd veel aandacht be-
steed aan het verwijderen van het beenmerg en het spongieus been uit 
het compacte bot (harde botrest), aangezien deze \oleefsels bij het se-
dimenteren nagenoeg niet zullen bezinken. Hierna werd het monster ont-
vet met aceton, gedroogd bij 30°C en vervolgens werd zodanig met een 
kruisslagmolen gemalen , dat de deeltjes een zeef met een maaswijdte 
van 3 mm konden passeren. 
Het analysemateriaal werd tenslotte verdeeld in een grove en een fijne 
fraktie door middel van zeven over een zeef met een maaswijdte van 0,5 
mm. Uit de literatuur is bekend dat in het algemeen in separatorvlees 
botdeeltjes voorkomen, die kleiner zijn dan 0,5 mm (12). 
2 . 3 Hethode 
Het analysemateriaal werd gesedimenteerd volgens de in de bijlage be-
schreven methode (Intern Analysevoorschrift M 3). 
Als scheidingavloeistoffen \-lerden toegepast: 
Scheidingavloeistof Relatieve dichtheid (d) 
A. Tetrachloorkoolstof 1,60 
B. Tetra/aceton (2,5/1) 1,37 
c. Chloroform 1,48 
D. Di chloormethaan 1,33 
E. Verzadigde magnesiumsulfaatoplossing 1,28* 
F. Handwarme keukenzoutoplossing (20%) 1,12** 
* Voor de bereiding van een verzadigde magnesiumsulfaatoplossing werd 
ca. 1100 g NgS04. 7H20 in een liter \-later opgelost. Deze oplossing 
werd gedurende drie dagen m.b.v. een magneetroerder bij kamertempe-
ratuur geroerd (1, 2, 9, 13 , 14). Het volume van de verzadigde op-
lossing bedraagt dan 1640 ml en de relatieve dichtheid 1,28 (9). 
** Na de bereiding van de 20%-ige keukenzoutoplossing moet deze oplos-
sing tijdens het sedimenteren tot ca. 40°C verwarmd worden (hand-
\-larm) (6). 
8442 . 2 - 3 -
- 3 -
3. Uitvoering 
Van de ontvette gedroogde botbestanddelen ,.;rorden zowel van de grove 
fraktie (>0, 5 mm) als van de fijne fraktie ( <0, 5 mm) 100 mg afgewogen 
en in een sedimenteerkelk gebracht, waarin zich ongeveer 100 ml van de 
te onderzoeken scheidingsvloeistof bevindt. Na voorzichtig omroeren 
met een roerstaaf laat men de botbestanddelen gedurende 10 minuten be-
zinken . Vervolgens wordt de plug onder aan de sedimenteerkelk een 
kto1artslag gedraaid. De bovenstaande vloeistof '"ordt afgegoten. De in-
houd van de plug '"ordt overgebracht op een horlogeglas en aan de lucht 
gedroogd. Het is bekend dat gechloreerde kool,oTaterstoffen schadelijk 
voor de gezondheid kunnen zijn. Er moet dan ook voor een goede ven-
tilatie worden gezorgd . Er dient ge,o1erkt te worden op een tafel waar-
van .de damp van de vloeistoffen kan '"orden afgezogen of in een zuur-
kast. 
Het sediment '"ordt gewogen en het bezinkingspercentage ten opzichte 
van het uitgangsmateriaal berekend (zie bijlage). 
Op deze '"ijze '"erden de 6 bovengenoemde scheidingsvloeistoffen getest. 
Hiertoe '"erd 10 maal van zowel de grove als de fijne fraktie het be-
zinkingspercentage vastgesteld . Tevens '"erd m.b.v. een stereomicro-
scoop (vergro ting 20x) en een microscoop (vergroting 160x) het sedi-
ment op botbestanddelen onderzocht. 
4. Resultaten en discussie 
De bepaling van de bezinkingspercentages in de magnesiumsulfaatoplos-
sing en de keukenzoutoplossing bleek op de beschreven wijze niet moge-
lij!. De botbestanddelen bleven op deze vloeistoffen drijven. De moge-
lijke oorzaak hiervan is dat de vloeistof (water) niet doordringt in 
de kanaaltjes (haverse kanalen, lacunen, etc .) van de botbestanddelen, 
zodat de lucht daar ingesloten blijft en de relatieve dichtheid van de 
deeltjes lager blijft dan van beide oplossingen. Een ander nadeel van 
beide oplossingen is de bewerkelijkheid bij de bereiding met name het 
langdurig oplossen en het hardwarm verwarmen. 
Bij de 4 overige scheidingsvloeistoffen traden deze problemen niet op . 
Er werden verschillen in bezinkingspercentages met name in de fijnere 
frakties gevonden (zie tabel). 
8442.3 - 4 -
- 4 -
Vastgesteld werd dat vooral met dichloormethaan een zeer hoog gehalte 
aan botbestanddelen in het sediment werd teruggevonden. 
Bij het sedimenteren van de grove fraktie (>0,5 rum) van de botbestand-
delen voldeden de vier organische scheidingavloeistoffen (gemiddeld 
bezinkingapercentage 99%). 
Bij het sedimenteren van de fijne fraktie (<0,5 rum) van de botbestand-
delen bedroeg het bezinkingapercentage in tetrachloorkoolstof gemid-
deld 90,68%, in het tetra- acetonmengsel 94,56%, in chloroform 94,23% 
en in dichloormethaan 96,16%. 
Bij deze bepaling werd alleen gebruik gemaakt van de harde botrest van 
braadkippen. Aangenomen mag worden dat met de harde botrest van var-
kens- en runderbeenderen dezelfde resultaten zullen loTorden verkregen. 
5. Conclusie 
Bij het sedimenteren van zowel de grovere (>0,5 rum) als de fijnere 
(<0,5 mm) botbestanddelen bleek dat dichloormethaan (d = 1,33) de 
beste resultaten te zien gaf. 
Van de grove fraktie werd 99,8% en van de fijne fraktie 96,2% na sedi-
menteren in dichloormethaan teruggevonden in het sediment. 
Zm-1el de verzadigde magnesiumsulfaatoplossing als de hand\-Tarme 20% 
keukenzoutoplossing bleken niet geschikt voor het sedimenteren van 
fijne botbestanddelen. 
6 . Literatuur 
1. Anhalt, G, Der direkte und indirekte Nachweis von Knochensubstanz 
in Fleisch- und lvursterzeugnissen unter Berücksichtigung der 
maschinellen Entbeinung des Rohstoffes Fleisch. Vet. meel. Diss. , 
Hannover, 197 4. 
2. BrUning-Oeltjen, A. Vergleiellende Untersuchungen handentbeinten 
Restfletsehes von Schwein und Rind auf Knachengehalte unter 
Anwenclung direkter und indirekter Verfahren. Vet. med. Diss., 
Hannover, 1977. 
3. Diller, H. Der Nachweis von kleinsten Knochenanteilen in Hurst. 
z. Unters. Lebensmittel 82, 17-19' 1941. 
4. Freund, H. Handbuch der Mikroskopie in der Technik. 
Band VIII, Hikroskopie der Nahrungs- und Futtermittel, der Drogen 
und Genussmittel. 
8442.4 - 5 -
. , . 
- 5 -
5. VanGEnd, H.H., Uber die Bestimmune und den Gehalt von Knochen-
splittern in Fleisclwaren. z. Lebensmitt.-Untersuch., Band 146 , 
97-99, 1971. 
6. Haken, J.H. Een snelle bepaling van het botgehalte van "boneless 
cooked chicken meat". De Ware(n)-Chemicus 6, 30, 1976. 
7. Hill, R.H. en Hites, B.D. Determination of smal.l bone part:lcles in 
meat. J.A.o.A.c. 51, 1175-1177, 1968. 
8. Kamm, L. en Coffin, D.E . Determination of the bone content of com-
minuted chicken. Can. In st. Food Techno!. J. Vol. 1, no. 3, 83-85, 
1968. 
9. Kressman, H. Vergleichende Untersuchungen an Knoellenschrot und 
Futterfleischkonserven. Arch. Lebensmittelhyg. 8/9, 199-202, 1968. 
10. Ossenkoppele, J.S. en Vliege, J.J.M. RIKILT-Verslag 82.45 Bepaling 
botgehalte in boterhamworst. 
11. Ossenkoppele, J.S. en Vliege, J.J.H. RIKILT-Verslag 83.68 Nicro-
scopisch onderzoek van hamburgers. 
12. Ossenkoppele, J.S. en Vliege, J.J.H. RIKILT-Verslag 83-93 Litera-
tuuroverzicht separatorvlees (produktie, samenstelling en analyse-
methoden). 
13. Schaal, H. en Anhalt, G. Nachweis von Knochenpartikeln in Wurst-
erzeugnissen. Arch. Lebensmittelhyg. 25, 164-166, 1974. 
14. Schulze, K. Bestimmung des Knoellengehaltes in Separatorenfleisch 
aus Schweineknochen. Arch. Lebensmittelhyg. 28, 166-169, 1977. 
15. Sinell, H.J. Zum quantitativen Nachweis geringer Knoellenmengen in 
Dosenleberwurst. Arch. Lebensmittelhyg. 7, 61-63, 1956. 
16. Vöhringer, H. Die mikroskopische Untersuchung von Fischmehlen 
auf Echtheit und Reinheit. Diss. Hohenheim, 1958. 
8442.5 dJ /YL 
Tabel . Bezinkingspercentage in de verschillende scheidingsvloeistoffen 
Scheidingsvloeistoffen 
Tetra Tetra/aceton Chloroform Di chloormethaan 
Aantal >0,5 mm <0,5 mm >0,5 mm <0 , 5 mm >0,5 mm <0 ,5 mm >0 ,5 mm <0 ,5 mm 
1 99,87 90 ,57 99 , 81 93,33 99,21 94,84 99,91 95,72 
2 99,08 93,37 99 ,76 94,49 99,40 94,19 99,95 96 ,37 
3 99,38 91,30 99 , 68 96,51 99,80 96,60 99,68 95 , 87 
4 97,65 93,34 99,64 96,90 99,04 96,12 99,92 97,57 
5 99,75 93,81 98,99 94,60 99, 45 94,46 99,94 95,91 
6 98,97 78,94 99,95 93,86 99,23 90, 60 100 ,00 92,35 
7 99,93 94,61 97,24 94,90 99,04 92,82 99,90 98 ,60 
8 99,55 90 ,31 98,91 95,55 98,95 93,82 99,34 97,17 
9 99,48 88,71 99,04 95,40 97,56 94,74 99,88 94,98 
10 98 , 51 91,85 99,49 90,07 99 ,43 94,06 99,89 97,04 
x 99,22 90,68 99,25 94,56 99,11 94,23 99,84 96,16 
s 0,70 4,51 0,80 1,92 0,60 1 ,67 0,20 1,70 
x 95% 97,6-100,8 80 ,5-100 ,9 97,4- 101,1 90,2- 98,9 97,8- 100,4 90,4- 98,0 99,4-100,3 92,3-100,0 
x 95% 98,7- 99,7 87,4- 93,9 98, 7- 99,8 93,2- 95,9 98,7- 99,5 93,0- 95,4 99,7- 100,0 94,9- 97,4 
- ----
8442.6 

Bijlage . 
INTERN ÀNALYSEVOORsCHRIFT M 3 
2e oplage (1984-01-09) 
Diervoeders. Scheiding van organische en anorganische bestanddelen van 
het monster door flotatie en sedimentatie in een vloeistof met een 
hoge soortelijke massa. 
·1. Doel 
-De hier bencbreven werkwijze h~eft tot doel het gereed maken van een 
analysemonster voor microscopisch onderzoek. 
Door het sedimenteren van bestanddelen met een hoge soortelijke massa 
ten opzichte van bestanddelen met een lage soortelijke massa wordt 
het microscopisch onderzoek in de meeste gevallen aanzienlijk vereen-
voudigd. 
2. Toepassingsgebied · 
De methode is toepasbaar voor 4~oge korrelvormige en poedervormige 
produkten. Produkten in de vorm van koeken, korrels, brokjes, 
schilfers en pellets dienen eerst gemalen te worden (Intern analyse-
voorschrift M 1). 
3. Reagenti!. 
3.1 Tetrachloorkoolstof (tetra, d ,= 1,595) 1 
3.2 Chloroform fa = 1,489) 
4. Apparatuur en hulpmiddelen 
4.1 Glazen sedimenteerkelken van 1/4 1: conische glazen met voet, 
voorzien van een glazen afsluitplug in het onderste smalle gedeelte. 
In de plug bevindt zich een holte, waarin zich het sediment verzamelt, 
waarna dit door draaien van de plug kan worden gescheiden van de ver-
dere inhoud van de kelk. Zie figuur. 
M3.1 
- 2 -
' • I 
.. 
- 2 -
~. 
·-eB# 
Figuur. Sedimenteerkelk voor het uitvoeren van een kwantitatieve 
sedimentatie. 
4.2 Zeefdoosjes: voorzien van zeefgaas met vierkante mazen van 0,32 mm 
maaswijdte. 
4.3 Horlogeglazen: diameter ongeveer 9 cm. 
s. Analysemaceriaa~ 
Van dierlijke p~odukten, behalve bloedmeel, levermeel en vetkanen 2,0 
g; van gras-, klaver- en lucernemeel 5,0 g; van andere produkten 
(inclusief bloedmeel, levermeel en vetkanen) 10,0 g. 
6. Werkwijze 
Breng de afgewogen hoeveelheid analysemateriaal in de sedimenteerkelk, 
'Haarin zich ongeveer 100 ml tetra bevindt. Van monsters d:l.e gemalen 
zijn, wordt het analysemateriaal in een mortier aangewreven met een 
wein_ig tetra en daarna met ongeveer 100 ml tetra overgespoeld in de 
kelk. 
Roer het monster zorgvuldig met een roerstaaf door de vloeistof en 
laat daarna bezinken. Als regel zal het sediment na ongeveer 5 minuten 
in de holte van de plug zijn verzameld. 
Draai vervolgens de plug een kwart slag om, schenk de tetr a met de 
bovendrijvende bestanddelen af en schuif daarna de plug met het sedi-
ment voorzichtig uit de voet van de kelk. 
M3.2 
- 3 -
-. 
· ·~ 
. ' 
. , . 
f . 
3 -
~ . 
. Breng de inhoud van de plug voorzichtig kwantitatief over op een gewo-
gen horlogeglàs. Laat de tetra volledig verdampen, weeg het horlo-
geglas met bezinks··~ :!. en bereken de hoeveelheid sediment in procenten 
van het monster. Scheid daarna het sediment door middel van een zeef-
doosje in een grove en een f1.jne frac.tie. 
7. Opmerking 
Het gevonden gehalte aan soortelijk zware stoffen is meestal geringer 
4an het ware gebulte, doordat .in geperste voeders, maar ook in· andere 
produkten, de zware delen, vooral wanneer ze fijn verdeeld zijn, blij-
ven kleven aan de lichtere delen en daardoor niet bezinken. Het omge-
keerde kan ook voorkomen. 
In plaats van tetra kan als sedimentee~vloeistof ook chloroform 
gebruikt tJordeno De dichtheid hiervan ia iets lager, zodat bestand-
delen met een soortelijk gewicht van meer dan 1,480 hier in sedimen-
teren .. 
Zowel tetra~ als chlo~oformdamp zijn schadelijk voor de gezondheid, 
zodat het is aan te bevelen om voor een goede ventilatie te zorgen, 
bij voorkeu~ dient gewerkt te worden op een tafel, die kan worden 
afgezogen. 
8. Literatuur 
8.1 H. Freund~ "Handbuch der Mikrosko, ie in der Technik", Band VIII, 
"Mikroskopie der Nahrungs- und Futtermittel, der Drogen und 
Genussmittel", Frankfurtp 1976. 


Uittesten van een aantal scheidingsvloeistoffen ten behoeve van de botbepaling in separatorvlees en vleesprodukten

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available