In het kader van het Nationaal Plan Hormonen vindt bemonstering in de slachtlijn plaats. Voor een optimalisering van zowel inventarisatieonderzoek als keuringsonderzoek is het gewenst beide onderzoeken niet te koppelen. De eisen die aan beide gesteld worden verschillen, zowel wat betreft de doelstelling als wat betreft de uitvoering. Het heeft geen zin van een koppel alleen het dier dat daadwerkelijk bemonsterd wordt, als enige aan te houden. Om tot een zo juist mogelijk resultaat te komen, dient het laboratorium voldoende onderzoekstijd te hebben

Roosje, G.S.

Ruig, W.G., de

Wageningen Yield 

Normalisatie monsterneming en analyse 
Projectleider: dr W. G. de Ruig . Project 505 0060 
Rikilt Rapport 88.57 Juli 1988 
OPTIMALISERING BEMONSTERINGSSTRATEGIE 
IN DE SLACHTLIJN VOOR HET 
NATIONAAL PLAN HORMONEN 
dr W. G. de Ruig 
Afdeling: Coördinatie Chemometrie 
Goedgekeurd door: ir G. S. Roosje 
Rijks-K\o~aliteitsinstituut voor land- en tuinbomo~produkten (RIKILT) 
Bornsesteeg 45, 6708 PD Wageningen 
Postbus 230, 6700 AE \~ageningen 
Telefoon 08370-19110 
Telex 75180 RIKIL 
Telefax 08370-17717 
I 
SAMENVATTING 
In het kader van het Nationaal Plan Hormonen vindt bemonstering in de 
slachtlijn plaats. 
Voor een optimalisering van zowel inventarisatieonderzoek a1s keu-
ringsonderzoek is het gewenst beide onderzoeken niet te koppelen. 
De eisen die aan beide gesteld worden verschillen, zowel wat betreft 
de doelstelling als wat betreft de uitvoering. 
Het heeft geen zin van een koppel alleen het dier dat daadwerkelijk 
bemonsterd wordt , als enige aan te houden. 
Om tot een zo juist mogelijk resultaat te komen, dient het laborato-
rium voldoende onderzoekstijd te hebben. 
-1-
Nationaal Plan 
De bemonstering volgens het Nationaal Plan voor de vleeskeuring omvat 
voor het onderzoek van hormonen 0,15%, in overeenstemming me t de EEG 
Richtlijn van 1986-09-16 inzake het onderzoek van dieren en vers vlees 
op de aamo1ezigheid van residuen (86/469/EEG). Deze eis is concreet 
vertaald in de volgende aantallen. 
Slachthuis 
Mestkalveren 1200 
Meststieren 200 
Afgemolken koeien 700 
Boerderij 
600 
100 
Varkens, schapen, geiten en paarden: totaal 700. 
De bemonstering op het s lachthuis dient te zijn een aselecte steek-
proef uit de populatie van de aangevoerde dieren. 
Het doel van het Nationaal Plan Hormonen is een indruk te verkrijgen 
van de omvang en de aard van de illegale toepassing van anabolica. 
Daarnaast bevat het Plan ook een keuringsaspect. Dit houdt in dat bij 
een positieve bevinding, d. \'1 . z . de aamo1ezigheid van anabolica is 
aangetoond, wordt opgetreden en het desbetreffende karkas wordt 
afgekeurd. 
Verdachte dieren 
Bij aanvoer \'lorden bij de keuring vóór en ná het slachten 'verdachte' 
dieren voor nader onderzoek aangehouden. Dit betreft dieren, die door 
uiterlijke kenmerken, bijvoorbeeld het aantreffen van een spuitplaats, 
ervan verdacht worden behandeld te zijn met anabolica. De spuitplaats 
\olordt bemonsterd en het monster wordt in het laboratorium onderzocht; 
in af\'lachting van het analyseresultaat \<TOrdt het karkas aangehoude n. 
Onverdachte dieren 
Uit de overige dieren, waartegen dus geen verdenking bestaat, wordt 
een aselecte steekproef genomen; hiertoe is een 'random' bemons t e-
ringsschema ontwikkeld . Ook deze karkassen worden aangehouden tot het 
analyseresultaat bekend is. Dit is nodig, omdat ook in dit geval bij 
-2-
een positieve bevinding opgetreden wordt . In de praktijk blijkt deze 
gang van zaken moeilijkheden en weerstanden op te wekken . Het aanhou-
den veroorzaakt voor de eigenaar schade, ook als deze achteraf on-
schuldig blijkt te zijn. 
Een oplossing zou kunnen zijn uit de totale populatie die dieren te 
bemonsteren die uit anderen hoofde toch al aangehouden worden. Dit 
zijn dieren die gebreken vertonen, ziek zijn of waartegen verdenkingen 
bestaan, maar die niet verdacht zijn voor wat betreft de toepassing 
van anabolica. De vraag is nu of deze deelpopulatie van 'zieke' dieren 
voor wat betreft het toedienen van anabolica representatief is voor de 
gehele populatie. Dit is het geval als er geen correlatie bestaat tus-
sen enerzijds dieren waaraan anabolica zijn toegediend en anderzijds 
dieren die behoren tot de deelpopulatie van zieke dieren. \~anneer aan 
deze voorwaarde is voldaan, zou er geen bezwaar hoeven te bestaan, de 
steekproef uit deze deelpopulatie te nemen . 
Er zijn echter redenen om aan te nemen dat er wel correlatie bestaat. 
Anabolica kunnen behalve een groeibevorderende werking ook een preven-
tieve diergeneeskundige werking hebben: behandelde dieren zijn moge-
lijk 'gezonder', zien er goed uit. 
Bovendien raakt een bemonsteringsstrategie waarbij alleen de 'zieke' 
deelpopulatie gecontroleerd wordt op anabolica bekend bij belangheb-
benden. Beide aspecten werken in dezelfde richting, namelijk dat de 
ver\vachting is dat het relatieve aantal behandelde dieren in de 'ge -
zonde' deelpopulatie groter is dan in de 'zieke' deelpopulatie. Een 
steekproef uit deze laatste geeft in dit geval dus een onderschatting 
van het fenomeen. 
Een andere mogelijkheid zou zijn, de dieren uit de steekproef niet aan 
te houden, maar door te laten gaan. Deze oplossing wordt echter onmo-
gelijk gemaakt door het keuringsaspeet dat mede in het Nationaal Plan 
Hormonen is opgenomen . Het Nationaal Plan Hormonen hinkt op twee ge-
dachten: enerzijds inventarisatie, en anderzijds keuring, opsporing. 
Dit zijn echter twee onderzoeksmodellen die door elkaar lopen. Het is 
de vraag of deze strategie de meest effectvolle \vijze van opsporing 
is. 
Een argument vóór aanhouden van bemonsterde onverdachte dieren is, dat 
het niet te tolereren is, dat een dier dat positief blijkt te zijn, 
intussen in het verkeer gebracht zou zijn. De overheid dient ervoor te 
-3-
zorgen, dat in gevallen, waarin zij gebruik van anabolica constateert, 
het desbetreffende vlees niet bij de consument komt. 
Dit is een zwaar argument, dat vooral hout snijdt, als de volksgezond-
heid in het geding is. Wanneer er een gerede kans bestaat, dat het in 
het verkeer brengen van behandeld vlees schade kan veroorzaken voor de 
gezondheid, is de overheid verplicht aldus te handelen . 
Het is echter bekend, dat wanneer één dier behandeld blijkt te zijn, 
dit eveneens zal gelden voor de rest van de koppel. Van de andere die-
ren, die wel ongehinóerd door gegaan zijn, is op het moment dat het 
analyseresultaat bekend is, aan de overhe id dus evenzeer bekend, dat 
deze dieren met een zeer hoge mate vun waarschijnlijkheid ook behan-
deld zijn geweest. De consequentie zal dan ook dienen te z ijn, dat bij 
bemonsteren van één dier uit d2 koppel, de gehele koppel wordt wegge -
hangen. 
Nogmaals, deze consequentte is nodig, wannee r consumptie van dergelijk 
vlees schadelijk voor de gezondheid van consumenten zou zijn. 
Vreest men een dergelijke consequentie niet, dan is het evenmin aan-
vaardbaar, het dier dat bemonste::cd is als enige van de koppel \veg te 
hangen . De koppel kan namelijk, wat betreft behandeling met anabolica, 
opgevat worden als zijnde 'homogeen'. 
Volgens de huidige stand van de w·etenschap is de kans op s chade voor 
de gezondheid van consumenten voor middelen anders dan DES, uiterst 
beperkt. Op grond hiervan moet het niet onverantwoord geacht worden, 
dat vlees van een koppe l, waarvan achteraf blijkt, dat deze behandeld 
is geweest, intussen in het verkeer gebracht is. Dit geldt dan echter 
voor de hele, homogene, koppel. 
Correlatie inventarisatie<--> keuringsas peet 
Een ander punt is, of door het keuringsaspeet de inventarisatie niet 
\vordt beïnvloed. Hen dient er voor te waken, dat een meting niet de te 
meten \vaarde beïnvloedt. Het is mogelijk, dat door de dubbele doel-
stelling, inventarisatie en keuring, een correlatie optreedt, \vaarbij 
de één de ander beïnvloedt . 
Bij de inventarisatie moet de steekproef aselect getrokken \vorden, 
d.w.z . dat voor elk dier de kans om bemonsterd te \vorden even groot 
is. Er is een ' random' bemonsteringsschema opgesteld, waarbij een be-
paalde RVV kring op een in dit schema aangegeven tijd d e opdracht 
-4-
krijgt een aantal monsters te leveren. Het schema is echte r niet zo 
gedetailleerd (kan dat op praktische gronden ook niet zijn), dat een 
individueel di.er '"ordt aangewezen; de RVV kring is daarin vrij. 
Het aanhouden ontmoet veel weerstand, in sommige gevallen is het zelfs 
praktisch onuitvoerbaar, bijvoorbeeld in geval van bemonstering bij 
een dorpsslager. De steekproef voldoet derhalve niet aan de eis van 
aselectheid. Wanneer bemonste ring niet: tevens leidt tot aanhouding is 
aselecte trekking veel gemakkelijke~ te realiseren. 
Consequenties vermenging inventarisat.i.e <- -> keuring 
Door het aanhouden van een bemonGterd karkas wordt zeer sterk de 
aandacht gevestigd op het keuringsaspeet van de bemonstering, het 
geeft op het slachthuis de nodige deining, men is gealarmeerd . 
Bovendien is het laboratorium gedwongen te werken onder grote 
tijdsdruk. 
lvanneer bemonstering in stilte plaats vindt en het bemonsterde dier 
dus niet wordt aangehouden vallen een aantal parameters die de inven-
tarisatie kunnen vertroebelen, weg . De alarmeLing vervalt . Ook is er 
geen reden meer voor de neiging, bij voorkeur dieren die toch al aan-
gehouden worden maar uit te kiezen. Ten slotte vervalt voor het labo-
ratorium de tijdsdruk. 
Wanneer een verdenking is ontstaan, kan horbemonstering plaats vinden 
in volgende koppels. Hiervoor is dan wel een goede registratie van de 
dieren noodzakelijk. 
Onzekerheden in analyseresultaten 
Een uitslag van een analyse gaat altijd gepaard met een bepaalde 
onzekerheid. Volgens de wetten van de kansrekening is er bij het 
toetsen of aan een bepaalde kwaliteitseis wordt voldaan altijd een 
kans dat een monster of een partij ten onrechte wordt goedgekeurd of 
ten onrechte wordt afgekeurd. Afhankelijk van het doel van de keuring 
kan men criteria opstellen, zodanig dat de kans op fout-negatieve, dan 
'"e l de kans op fout-positieve resultaten zeer klein is. De prijs die 
men hiervoor betaalt is, dat de andere fout groot wordt: een kleine 
kans op fout positieve resultaten gaat gepaard met een grote kans op 
fout negatieve resultaten , en omgekeerd, zie figuur. 
-5 -
IOO 100 
t 1 
~oedkE'ur­
k <>.VIS 
~()edkQ(Ar· 
\<~VIS 
(o/c,) (%) 
0 o~------~~~~~------a."(lr~c.Y.1t.\ : .-.\ H O:c~:q~a.\?cd ~H"yto.bcr. \ Vli<lt o.cc:e.y:J~o.bcl 
~.cV\~""'e."'d.t. kw41\~~\~ -+ QC~e~e.~~td~ Lc.vv Q,.l~~e-:\. ~ 
'"'' :: Tq"' oY'\~ec\1\.\<e Ci\.~sek~f..\. .... ot C ., ~{)u~ posni.e Ç") 
/ 11 1 : Te"" 011\V'~c~•-e. C:Oe>.qo\~Q\(~IÁV't>i. (.,~~~V\.~ ll\ €~o..He ~ "j 
Welke eisen men stelt, hangt af van het doel van het onderzoek. Zo zal 
een (snelle en goedkope) screeningsmethode gericht zijn op het voorko-
men van fout-negatieve resultaten, terwijl bij een bevestigingsmethode 
de kans op fout-positieven gering zal dienen te zijn . 
Bij de keuring op anabolica is de eis dat de kans op fout-positieve 
resultaten klein is. Daarmee accepteert men impliciet een grotere kans 
op fout-negatieve Yesultaten. 
Inventarisatieonderzoek heeft als doel een zo juist mogelijke uit-
spraak te doen omtrent de werkelijke situa~ie, in dit geval dienen de 
kansen op fout-positieve en op fout-negatieve resultaten met elkaar in 
even,1icht te zijn. Inventarisatieonderzoek koppelen aan keuringsonder-
zoek , met de daaraan te stellen eisen, leidt tot een onderschatting 
van de werkelijke situatie. 
Mogelijkheden laboratorium 
Bij een onderzoek ten behoeve van een keuring \1erkt het laboratorium 
onder grote tijdsdruk. De anal yseuitkomst is echter nie t altijd duide-
lijk . Het is een algemene regel, dat de onzekerheid van een uitspraak 
toeneemt, naarma te men dichter in de buurt van de detectiegrens komt. 
Dit geldt zowel voor het ten onrechte goedkeuren van een foutief mon -
ster, als voor het ten onrechte afkeuren van een goed monster. En bij 
het anabolicaonderzoek, waarbij het gaat om zeer geringe concentra-
ties, zijn de hoeveelheden vaak dicht bij of zelfs be neden de detec -
tiegrens . 
-6-
Het laboratorium heeft mogelijkheden om zich meer zekerheid te ver-
schaffen door het monster opnieuw te onderzoeken. Daarbij kan gericht 
gezocht \vorden naar één bepaalde component, waarvan de aamvezigheid 
vermoed wordt; men kan gebruik maken van een andere wijze van opwerken 
van het monster, een andere derivatisering, een andere detectiemetho-
de. Een en ander kost uiteraard wel tijd. 
\Janneer deze tijd ontbreekt, en dat is het geval bij een keuringsana-
lyse, en wanneer bovendien Je cis ges teld wordt dat bij een positieve 
bevinding de kans op een fout-positi~ve uitspraak uiterst klein is -en 
deze eis wordt in het Rnabolicaonder~oek inderdaad gesteld- dan rest 
het laboratorium niets anders, dan op zeker te spelen, en bij t\vij fel-
gevallen de uitslag 'negatief' te geven. 
Omvang populatie 
Het doel van het Nationaal Plan is: het verkrijgen van inzicht in de 
mate waarin met anabolica behandelde dieren in het verkeer gebracht 
worden. De populatie waarop het Nationaal Plan betrekking heeft, be-
treft dan de totale aanvoer op het slachthuis minus de dieren die ver-
dacht \vorden behandeld te zijn. Deze behoren immers niet tot de popu-
latie die in het verkeer komt. Bij de beoordeling van het aantal posi-
tief bevonden dieren mogen de dieren die uit de verdachte groep posi-
tief bevonden zijn, dus niet meegeteld worden, en de loting dient be-
trekking te hebben op de niet-verdachte dieren. 
-7-
CONCLUSIES 
1. Een steekproef uit dieren die om andere redenen dan verdenking van 
gebruik van anabolica reeds worden aangehouden, is naar verwachting 
niet representatief voor de hele populatie, maar geeft een in gun-
stige zin vertekend beeld van het gebruik van anabolica. 
2 . Vermenging van inventarisatie en keuring is onge\<~enst . 
3. Het is niet verantwoord, op grond van gezondheidsaspecten het be-
monsterde dier als enige ui~ eon ~appel aan te houden. 
4. Bij het inventarisatieonderzonk is het voor het laboratorium van 
belang, voldoende tijd en gelegerilieid te hebben voor een zo juist 
mogelijke diagnose. 
Opgesteld n.a . v . verzoek drs J.M.P. den Hartog. 
r8857 


Optimalisering bemonsteringsstrategie in de slachterij voor het nationaal plan hormonen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield