Sluysmans, J.J.L.

Staudt, F.J.

Wageningen Yield 

J. J. L. Sluijsmalls, De Dorschkamp, Wageningen en F. J. Staudt, Vakgroep Bosbouw, LU Wageningen 
De kwaliteit van de vellingsarbeid vraagt 
om branche-gerichte verbeteringen 
De kwaliteit van de 
vellingsarbeid in de 
Nederlandse bosbouw is 
slecht. Men werkt veelal 
gevaarlijk, het aantal 
ongevallen is relatief hoog, 
aan gezondheid wordt niet of 
nauwelijks aandacht besteed 
en het verloop onder 
werknemers is groot. Iets dat 
velen al lang vermoedden is 
nu door onderzoek bevestigd. 
Het onderzoek naar "De 
kwaliteit van de vellingsarbeid 
in Nederland" beoogde 
behalve het signaleren van 
knelpunten op de werkvloer 
ook de oorzaken daarvan te 
achterhalen bij de 
vellingsarbeiders zelf, hun 
werkgevers, de 
opdrachtgevers, branche- 
organisaties en wetten en 
regelingen. 
Een lange lijst met 
oplossingen, gericht op de 
gehele bosbouw branche is 
het resultaat1. 
Onderzoeksmethode 
In opdracht van het Ministerie van So- 
ciale Zaken en Werkgelegenheid is in 
de periode april 1988-mei 1990 door 
De Dorschkamp, in samenwerking 
met de vakgroep Bosbouw van de 
Landbouwuniversiteit, het onderzoek 
uitgevoerd2. Het onderzoek is opge- 
splitst in een werknemers-, werkge- 
vers-, opdrachtgevers- en structuur- 
onderzoek (zie figuur 1 ). 
In het werknemersonderzoek zijn 275 
vellingsarbeiders op de werkplek ge- 
observeerd en geënqueteerd. Dit zijn 
vellingsarbeiders die beroepshalve 
met een motorkettingzaag in bos vel- 
len, snoeien entof korten. Op deze 
wijze is inzicht verkregen in de "kwali- 
teit van de arbeid": arbeidsinhoud, 
-omstandigheden, -voorwaarden en 
-verhoudingen. Om vellingsarbeiders 
in het onderzoek te betrekken zijn 
twee methoden toegepast. Enerzijds 
zijn er werkgevers benaderd en ge- 
vraagd om één van hun werknemers 
in het bos te mogen onderzoeken. 
Deze werkgevers zijn steekproefsge- 
wijs geselecteerd uit een adressenbe- 
stand van bedrijven werkzaam in de 
bosexploitatie. (Dit wordt verder de 
zgn. "top-down benadering" ge- 
noemd.) Deze benadering resulteerde 
in 150 waarnemingen. Anderzijds is 
het Nederlandse bos systematisch uit- 
gekamd en is "op goed geluk" naar 
respondenten gezocht. Dit wordt ver- 
der de "bottom-up benadering" ge- 
noemd. Op deze wijze zijn 125 waar- 
nemingen gedaan. 
Uit de bottom-up benadering is geble- 
ken dat er méér exploiterende rond- 
houthandelaren en bosaannemers in 
het bos werkzaam waren dan in het 
top-down adressenbestand bekend 
was. Bovendien zijn er WSW'ers3 in de 
velling aangetroffen, iets dat gezien de 
zwaarte en risico van het werk niet 
werd verwacht. 
Ook werd gehoopt dat deze bottom- 
up methode meer inzicht zou geven in 
de omvang van het zwartwerk in de 
velling. Op een werkplek was het ech- 
ter niet mogelijk om met zekerheid 
vast te stellen of een vellingsarbeider 
op dát moment al dan niet zwarttgrijs 
werd beloond. Daarvoor zou controle 
in de boekhouding van het bedrijf no- 
dig zijn en dat is in dit onderzoek niet 
gedaan. 
De respons was voor beide methoden 
zeer hoog. In de top-down benadering 
weigerden slechts 5 werkgevers per- 
tinent hun medewerking te verlenen, 
terwijl 139 werkgevers toestemden 
om één of meer van de werknemers te 
laten onderzoeken. Bottom-up wei- 
gerden 5 van de 130 aangetroffen vel- 
lingsarbeiders aan het onderzoek 
externe condities 
J J J 
J J J 
"kwaliteit vel l i ngsarbeid" 
m Figuur 1 Schematisch overzicht van de participanten in het 
besluih~ormingsproces dat resulteert in de (gemeten) kwaliteit van de 
vellingsarbeid. 
i Het onderzoek is opgesplitst in 4 deelonderzoeken: een werknemers- (lees 
vellingsarbeiders-), werkgevers- en opdrachtgevers- en "structuur"onderzoek. 
Uitgangspunt is de stelling dat de gemeten kwaliteit van de vellingsarbeid het 
resultaat is van beslissingen genomen door de vellingarbeider onder bepaalde 
condities. Deze condities kunnen door de vellingsarbeider zelf, zijn werkgever, 
opdrachtgever enlof "externe condities" worden beïnvloed, 
NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 1990 
290
mee te doen. Gezamenlijk is ca. 11 % 
van de totale (geschatte) populatie vel- 
lingsarbeiders in het onderzoek be- 
trokken (zie tabel 1 ). 
Door statistische analyse is getracht 
samenhangen te vinden tussen de ge- 
observeerde vellingsarbeid, en condi- 
ties, te beïnvloeden door de vellings- 
arbeider, zoals bijvoorbeeld opleiding, 
ervaring, gebruik van hulpmiddelen, 
etc. 
In het werkgevers- en opdrachtge- 
versonderzoek is bekeken welke in- 
vloed werkgevers en opdrachtgevers 
(boseigenaren of hoofdaannemers) 
hebben op de uitvoering van de vel- 
lingsarbeid. Daarvoor zijn steek- 
proefsgewijs respectievelijk 50 werk- 
gevers en 22 opdrachtgevers van 
eerder geobserveerde vellingsarbei- 
ders mondeling geënquêteerd. 
In het structuuronderzoek (in figuur 1 
aangeduid met "externe condities") is 
onderzocht in hoeverre scholings-, 
voorlichtings- en onderzoeksinstellin- 
gen, belangenorganisaties, wetten en 
regelingen en de houtmarkt invloed 
uitoefenen op de "kwaliteit van de vel- 
lingsarbeid". Dit is gedaan aan de 
hand van interviews met vertegen- 
woordigers van diverse instellin- 
gentorganisaties, werkgevers en op- 
drachtgevers en aan de hand van 
literatuur. 
Knelpunten 
Uit het onderzoek komt een groot aan- 
tal knelpunten naar voren die in te de- 
len zijn naar de niveaus: "werknemer", 
"werkgever", "opdrachtgever" en 
"externe condities". In dit artikel is 
daaruit een beknopte selectie ge- 
maakt door alleen in te gaan op de 
arbeidsinhoud en arbeidsomstandig- 
heden. 
Knelpunten op het niveau van de vel- 
lingsarbeider zijn: 
k Het verloop onder vellingsarbei- 
ders is groot, vooral bij het bedrijfs- 
leven. (Naar schatting stopt ca. 75% 
van de werknemers die in dienst is bij 
de bosaannemerij binnen 4 jaar met 
het vellingswerk.) 
k Gezondheidsklachten komen re- 
latief veel voor (41 % heeft dikwijls hin- 
der van rugtnekklachten) en men 
wordt nauwelijks op gezondheid ge- 
Tabel 1 Overzicht van het aantal respondenten in de steekproef en het 
geschatte totaal aantal vellingsarbeiders werkzaam in de Nederlandse bos- 
bouw. 
Type werkgever Geschatte Steekproef 
totaal aantal aantal 
Rijksoverheid 261 38 
Lagere overheid 21 6 28 
Natuurbeschermingsorganisaties 147 20 
Particuliere boseigenaren 245 22 
RondhouthandellBosaannemerij 1103 158 
Sociale werkvoorzieningschappen 443 9 
Totaal 241 5 275 
Het totaal aantal vellingsarbeiders is geschat aan de hand van gegevens van 
werkgevers uit het top-down bestand en gecorrigeerd voor de (gevonden) onge- 
registreerde bottom-up bedrijven. 
De hier gegeven steekproefaantallen zijn verkregen uit de gezamenlijke top-down 
en bottom-up benadering. 
Bijna de helft van de professionele vellingsarbeiders is werkzaam in de aannemerij. 
Hiervan werkt 36% bij de exploiterende rondhouthandel en 64% bij de bosaan- 
nemerij. 
Uit een onderzoek van Van Steen (1989)4 blijkt dat er 443 WSW'ers in het bos 
vellingswerk verrichten. Zij vellen gezamenlijk "slechts" 40.000 m3 hout. 
controleerd (slechts 14% wordt perio- 
diek gekeurd). 
k Ongevallen tijdens vellingsarbeid 
komen relatief veel voor. 
k De meeste vellingsarbeiders heb- 
ben een slechte werktechniek, ge- 
bruiken onvoldoende de hulpmidde- 
len en persoonlijke beschermings- 
middelen worden (vooral bij de exploi- 
terende rondhouthandel) onvoldoen- 
de gedragen. Velen werken mede als 
gevolg daarvan onveilig (zie tabel 2). 
* Een opleiding op het gebied van 
vellingswerk heeftpositieve invloed op 
de werktechniek en het dragen van 
veiligheidskleding. Te weinig vellings- 
arbeiders hebben een dergelijke op- 
leiding. Ervaring blijkt overigens geen 
effect te vertonen op de werktechniek 
en arbeidsomstandigheden. 
Tabel 2 Percentage (%) vellingsarbeiders dat "slecht" scoort op het ge- 
bied van technieken veiligheid, per werkgeverscategorie, voor de gezamen- 
lijke top-down en bottom-up resultaten. 
Cat.werkgevr Vellen Snoeien Hulpger Veilig Pbm 
% % % % % 
Rijksoverheid 22 38 11 32 26 
Lagere overheid 32 78 36 50 64 
Nat. organisaties 25 75 35 40 40 
Partic. boseigenaren 40 90 9 77 68 
Houthandel/bosaannem. 44 87 35 62 86 
Sociale werkv. schappen 56 1 O0 33 33 56 
Gew. gemid. 38 78 33 55 70 
vellen = het omzagen van de boom 
snoeien = het uitsnoeien van de gevelde boom 
hulpger = aanwezigheid en gebruik van hulpgereedschappen 
vellig = veilig werken met de motorkettingzaag 
pbm = dragen van (alle) verplichte persoonlijke beschermingsmiddelen 
gew. gemid. = gewogen gemiddelde 
NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFI 1990 
291
Knelpunten op het niveau van de 
werkgevers zijn: 
+ Werkgevers hebben (vooral bij het 
bedrijfsleven) nauwelijks kennis van 
een juiste techniek en veiligheid. Ook 
is men onvoldoende op de hoogte van 
scholingsmogelijkheden. 
$r Men is nauwelijks op de hoogte 
van gezondheidsklachten van werk- 
nemers. Ook is men lang niet altijd 
aangesloten bij een bedrijfsgezond- 
heidsdienst en men dringt er bij de 
werknemers onvoldoende op aan om 
zich (periodiek) op gezondheid te la- 
ten controleren. 
+ Er zijn in het bedrijfsleven relatief 
veel zelfstandigen (eenmansbedrij- 
ven) waarop wetgeving (ter stimule- 
ring van een goede kwaliteit van ar- 
beid) niet van toepassing is. 
Een knelpunt op het niveau van de 
opdrachtgevers is: 
+ Opdrachtgevers zijn nauwelijks 
geinteresseerd in de wijze waarop het 
vellingswerk wordt uitgevoerd, maar 
alléén in het geleverde produkt (het 
achterblijvende bos) en de financiële 
aspekten. 
Knelpunten op het niveau van de "ex- 
terne condities" zijn: 
+ Iedereen kan zich beroepsmatig 
(zonder vakdiploma) in de exploite- 
rende houthandel of bosaannemerij 
begeven. Door deze lage toetredings- 
drempel is de concurrentiedruk de af- 
gelopen decennia extreem hoog ge- 
worden. 
+ Het bedrag waarvoor geveld moet 
worden is zeer laag. Daardoor wordt 
er niet geïnvesteerd in kennis (via 
scholing), en zijn de arbeidsvoorwaar- 
den (beloning) slecht en wordt 
zwartlgrijs werk bevorderd. 
.k Het bosbouwkundig onderwijs 
heeft zich tot nu toe te weinig gericht 
op het bedrijfsleven. Bovendien zijn er 
nauwelijks stimulansen om scholing te 
volgen. Scholing zou (naar verwach- 
ting) te weinig toegevoegde waarde 
bieden: geen hogere produktiviteit, 
hetgeen kan resulteren in een hogere 
beloning en geen beter toekomstper- 
spectief. 
* Controle op naleving van de 
ARBOwet door de Arbeidsinspectie 
i Van alle onderzochte vellingsarbeiders start 70% de motorzaag door deze 
ongecontroleerd van zich af te werpen. Vroeg of laat kan dit tot ongelukken leiden. 
gebeurt alleen curatief, na een onge- 
val, en nauwelijks preventief, tijdens 
het normale boswerk. Voor het grote 
aantal zelfstandigen is er in de ARBO- 
wet geen specifiek uitvoeringsbesluit 
opgenomen voor het werken met een 
motorkettingzaag. Deze zelfstandigen 
hoeven dus niet aan de wettelijke vei- 
ligheidsvoorschriften van de werkne- 
mers te voldoen. 
+ De Erkenningsregeling Bos- 
bouwambachten biedt vooralsnog 
geen waarborg voor een goede kwali- 
teit van arbeid, omdat er mogelijkhe- 
den zijn om niet-gekwalificeerd perso- 
neel bij een erkend bedrijf te laten 
werken. 
-k Het Bosschap registreert alleen 
bosbouwambachtondernemingen en 
geen werknemers, terwijl zij daarvoor 
wel een bevoegdheid heeft. Daardoor 
is onbekend wie er precies vellingsar- 
beid verrichten en zijn werknemers 
moeilijk bereikbaar, bijvoorbeeld voor 
controle en voorlichting. 
Oplossingsrichtingen 
Oplossingen zijn op vergelijkbare 
wijze als de "knelpunten" ingedeeld. 
De volgende opsomming is wederom 
een beknopte selectie. 
Oplossingen door de werknemer: 
+ De werknemer zou zijn kennis 
moeten verhogen via scholing enlof + 
voorlichting. Daarnaast zou hij regel- 
matig herhalingscursussen moeten 
volgen. 
Oplossingen door de werkgever: 
.k Werkgevers uit het bedrijfsleven 
zouden zich aan moeten passen bij de 
Erkenningsregeling Bosbouwam- 
bachten. Op basis hiervan moeten zij: 
- gebruik maken van erkende on- 
NEDERLANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 1990 
292
Slechts 22% van de onderzochte vellingsarbeiders snoeit volgens de veilige en 
ergonomisch aantrekhelijhe "Zweedse snoeimethode". 
deraannemers (ook bij verkoop van 
hout op stam); 
- controle uitoefenen op naleving 
van de statuten van de Erkenningsre- 
geling bij uitbesteding van werk. 
+ Werkgevers zouden kennis moe- 
ten verzamelen over werktechniek, ar- 
beidsorganisatie en scholingsmoge- 
lijkheden en dit ook overdragen op 
hun werknemers; 
-k Werkgevers zouden op de hoogte 
moeten zijn van de gezondheids- 
toestand van de werknemers, zich 
moeten aansluiten bij een Bedrijfs Ge- 
neeskundige Dienst en hun werkne- 
mers stimuleren zich periodiek me- 
disch te laten controleren. 
Oplossingen door de opdrachtgever: 
+ Opdrachtgevers zouden gebruik 
moeten maken van bedrijven, aange- 
sloten bij de Erkenningsregeling Bos- 
bouwambachten. 
+ Opdrachtgevers zouden gebruik 
moeten maken van standaardcontrac- 
ten (bestekken), waardoor zij zich be- 
wust zijn van wet- en regelgeving (bij- 
'voorbeeld ARBO-wetgeving) en 
naleving daarvan kunnen bevorderen. 
* Opdrachtgevers zouden controle 
moeten uitoefenen op de uitvoering 
van het werk, en daarbij ook letten op 
de werktechniek en het dragen van 
persoonlijke beschermingsmiddelen. 
Oplossingen door brancheorganisa- 
ties: 
In het eindrapport worden tamelijk ge- 
detailleerde oplossingen toebedeeld 
aan het Bosschap, scholingsinstellin- 
gen, ministeries, bedrijfsverenigingen 
en onderzoeksinstellingen. De be- 
langrijkste oplossingen die direct ef- 
fect kunnen hebben betreffen: 
+ Erkenningsregeling Bosbouwarn- 
bachten: strengere toelatingseisen en 
controle op naleving. 
Registratie van individuele bosar- 
beiders t.b.v. voorlichting en controle 
op naleving van wet- en regelgeving. 
+ Scholing op de werkpleken finan- 
ciële tegemoetkomingen daarvoor. 
+ Terugdringen van het (grote) aan- 
tal (vooral éénmans-) bedrijven, bij 
voorbeeld via de Erkenningsregeling 
Bosbouwambachten. 
Een aantal oplossingen die indirect ef- 
fect heeft zijn bij voorbeeld: 
+ Clusteren van opdrachten (bij 
voorbeeld via bosgroepen). 
-k Onderzoek naar bij voorbeeld de 
produktiviteit van geschoolde in ver- 
gelijking met ongeschoolde vellings- 
arbeiders. 
Slotopmerkingen 
De "kwaliteit van de vellingsarbeid" is 
van een bedenkelijk laag niveau. Oor- 
zaken daarvan liggen niet alleen bij de 
vellingsarbeider zelf, maar evenzeer 
bij hun werkgevers, de opdrachtge- 
vers, belangenorganisaties en wet- en 
regelgeving. 
Als we de "kwaliteit van de vellinasar- 
beid" willen verbeteren dan zal ';laar 
op alle fronten door alle betrokkenen 
voortdurend aan gewerkt moeten wor- 
den. 
Noten 
' Het rapport is uitsluitend schriftelijk op- 
vraagbaar bij: Ministerie van Sociale Zaken 
en Werkgelegenheid, Sector Voorlichting, 
Postbus 69, 2270 MA Voorburg, telefaxnr. 
070-3865446 onder vermelding van: S- 
reeks "Kwaliteit van de vellingsarbeid in 
Nederland". 
De begeleiding van het project was in 
handen van vertegenwoordigers van: de 
A.V.I.H. (voorzitterschap), Bosschap, Direc- 
tie Bos- en Landschapsbouw, Heidemij, 
Leerlingwezen, Ministerie Sociale Zaken 
en Werkgelegenheid, Nederlandse Vereni- 
ging van Boseigenaren, Staatsbosbeheer 
en de Voedingsbond F.N.V. 
Personen die te werk zijn gesteld in het 
kader van de Wet Sociale Werkvoorziening. 
Steen, P. v. d,, "De rol van werkvoorzie- 
ningsorganisaties in de bosbouw': 
H.B.C.S. stageverslag, 1989, 60 pag. 
NEDERIANDS BOSBOUW TIJDSCHRIFT 1990 
293


De kwaliteit van de vellingsarbeid vraagt om branch-gerichte verbeteringen.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS