Bij paarden vormen aandoeningen van de luchtwegen na kreupelheden het belangrijkste probleem op het gebied van de gezondheid

Bruin, G.

Maanen, C., van

Wageningen Yield 

Luchtweginfecties bij paarden
G. Bruin (hoofd qfdeling  Veehouderij PR)
C. van Maanen  (wetenschappel[jk  nledeu,erker  CDI, afdeling Virologie)
Dij paarden vormen aandoeningen van de luchtwegen na kreupelheden het belang-
rijkste probleem op het gebied van de gezondheid. Van alle paarden die door een
dierenarts behandeld worden heeft ongeveer 12 % een probleem op dit terrein.
Meestal gaat het om acute of chronische verkoudheden, die bij individuele dieren
aanleiding geven tot klachten. Van tijd tot tijd kunnen luchtweginfecties echter ook
grotere aantallen paarden in een korte tijd aantasten. We spreken dan van een
epidemie. Op dit moment lijkt dit weer het geval te zijn op entrainementen met
dravers, waardoor deze paarden niet kunnen deelnemen aan de koersen. Het al of niet
optreden van aandoeningen van de luchtwegen is van verschillende factoren afhan-
kelijk. Een aantal kan door het management worden beïnvloed. Op de Proefbedrijven
voor het Praktijkonderzoek Paardenhouderij is in samenwerking met het Centraal
Diergeneeskundig Instituut (CDI) sinds 1983 het verloop van aandoeningen van de
luchtwegen gevolgd. Mede op grond van deze ervaringen kunnen enkele kantteke-
ningen worden geplaatst.
Oorzaken
Verkoudheden ontstaan meestal door een virus-
infectie. De bekendste hiervan zijn influenza en
rhinopneumonie. Na een virusinfectie kunnen
bacteriën de oorzaak zijn van vervelende compli-
caties, waarbij ook andere holten kunnen worden
aangetast. Een aandoening, die veelal ook een
gevolg is van een chronische verkoudheid is
dampigheid. Naast virussen en bacteriën geven
ook schimmels aanleiding tot ontstekingen van de
luchtwegen (bijv. de luchtzakken). Deze virussen,
bacteriën en schimmels zijn echter vrijwel altijd
aanwezig in een groep paarden en zorgen voor
een constante infectiedruk. Het paard bouwt te-
gen alle lichaamsvreemde stoffen een weerstand
op, waardoor een evenwicht ontstaat tussen in-
fectiedruk en weerstand. Infecties, met klinisch
zieke paarden, ontstaan alleen indien dit even-
wicht verandert ten nadele  van het paard. Dit
evenwicht wordt onder andere door het manage-
ment be’invloed.
Huisvesting
De manier van huisvesten van paarden is van
invloed op de infectiedruk en de weerstand van
het paard. Een frisse stofvrije stal is voor paarden
een absolute noodzaak. Evenals bij andere land-
bouwhuisdieren geldt ook voor paarden dat een
goede en praktische klimaatregeling alleen wordt
gerealiseerd indien de natuur dit voor ons regelt.
Dat betekent een stalklimaat dat vrijwel overeen-
komt met het klimaat buiten de stal. Het regelen
van het klimaat door de eigenaar (openen of slui-
ten van deuren of ventilatiekleppen) leidt tot vrij
sterke schommelingen in temperatuur en lucht-
snelheid. De weersgesteldheid buiten verandert
Een goede huisvesting is belangrijk.
9
meer geleidelijk, waardoor deze overgangen wor-
den vermeden. De staltemperatuur geeft onder
Nederlandse omstandigheden nooit aanleiding
tot problemen voor het paard. In een goed geven-
tileerde stal wordt de aanwezige lucht, met de
daarin aanwezige waterdruppeltjes (met virussen
en bacteriën), vaak ververst. Naarmate de lucht
vaker wordt ververst komen de paarden minder
intensief in contact met de infectiebronnen. Vaak
verversen met een lage luchtsnelheid (geen tocht)
in een stal betekent grote verbindingen met de
buitenlucht. Ruwvoer en strooisel bevatten vaak
stof (o.a. schimmelsporen). Dit stof belast het
weefsel in de luchtwegen, waardoor infecties ge-
makkelijker optreden. Hoe belangrijk dit is wordt
ge’illustreerd door in Zweden uitgevoerd onder-
zoek, waarbij dampige paarden in een stofvrije
stal werden gehuisvest. In deze situatie kon bij de
paarden geen aanval van dampigheid worden op-
gewekt. Het stofvrij voeren en strooien van paar-
den is in de praktijk niet zo gemakkelijk te verwe-
zenlijken. Toch moet hieraan blijvend de grootst
mogelijke zorg worden besteed (schimmelinfec-
ties). Indien geen goed hooi, maar wel stofvrij stro
beschikbaar is, kan een rantsoen van krachtvoer
en stro worden overwogen. Het voeren van een
silage is in een aantal gevallen uiteraard een uit-
stekend alternatief.
Figuur 1 Immuniteit paarden
Klasse titer_
Weerstand
Naast het verlagen van de infectiedruk is het ver-
groten van de weerstand van het paard een in-
strument om infecties te voorkomen. Indirect
wordt zo de infectiedruk ook verkleind (geringere
uitscheiding van virussen). Niet tegen alle virus-
sen is echter een goede entstof beschikbaar. Te-
gen influenza kan een goede bescherming wor-
den opgewekt. De entstoffen tegen rhinopneumo-
nie zijn hiertoe veel minder goed in staat. Op de
proefbedrijven wordt dan ook niet geënt tegen
rhinopneumonie, maar alleen tegen influenza (en
tetanus). Het contact met een veldvirus of een
vaccinvirus geeft aanleiding tot het ontstaan van
afweerstoffen in het bloed. Vanaf 1983 is op de
proefbedrijven een aantal keren per jaar de hoe-
veelheid afweerstoffen in het bloed bepaald. Om-
dat de opgebouwde weerstand tegen influenza
kortdurend is, zijn de paarden drie tot vier maal
per jaar geënt tegen influenza. Tegelijkertijd is ook
geënt tegen tetanus. In het eerste jaar zijn de
drachtige merries tevens vier weken voor de ver-
wachte veulendatum geënt.
Veulens worden geboren zonder afweerstoffen en
nemen deze pas op met de biest. Een grote hoe-
veelheid afweerstoffen in het bloed van de merrie
betekent ook een grote hoeveelheid afweerstoffen
in de biest. Bij een voldoende opname van biest
l 1984 / 1985 I 1986 I 1987 I 1988 1989
- Oud .a 86 -+-- 87
10
gedurende de eerste uren na de geboorte (alleen
dan kunnen de afweerstoffen in het lichaam wor-
den opgenomen) heeft het veulen een goede be-
scherming tegen de infecties waarmee de merrie
in contact is geweest of waartegen de merrie is
gevaccineerd.
Resultaten
Bij de oudere paarden is gedurende de eerste
twee jaren nog een stijging van de gemiddelde
titer waargenomen (figuur 1). Daarna is er een
hoog en vrij stabiel niveau. De veulens laten 1 dag
na de geboorte een hoge titer zien (figuur 2). Deze
daalt gedurende het eerste levensjaar om vanaf
een leeftijd van ruim 300 dagen weer te stijgen.
Steeds is getracht zo snel mogelijk een hoge titer
bij de jonge paarden te bereiken. Zodra de mater-
nale immuniteit (afweerstoffen die zijn opge-
nomen met de biest) is verdwenen, worden de
veulens tweemaal geënt in november en in de-
cember van het geboortejaar, omdat eerder enten
geen zin heeft. Pas na de derde enting (circa drie
maanden later) zien we een stijging van de hoe-
veelheid afweerstoffen in het bloed. In de over-
gangsfase, wanneer de maternale immuniteit
bijna is verdwenen en er nog geen eigen immu-
niteit is opgebouwd, moeten de jonge paarden als
een voor infecties kwetsbare groep worden
Figuur 2 Immuniteit veulens
beschouwd. In deze periode zien we in de praktijk
dan ook veelvuldig verkoudheden optreden. Op
de proefbedrijven is het tijdstip van optreden van
deze infecties wat wisselend. De infecties verlo-
pen veelal goedaardig, zodat slechts een enkel
dier behandeld behoeft te worden. De jonge paar-
den worden vanaf het spenen (op een leeftijd van
drie maanden) strikt gescheiden gehouden van
de drachtige merries. Bij een eventuele rhino-
pneumonie infectie van de jonge paarden kan op
deze wijze misschien de infectiedruk bij de mer-
ries laag worden gehouden. Vrijwel alle dieren
hebben afweerstoffen tegen rhinopneumonie ge-
vormd, waaruit mag worden afgeleid dat er veld-
virus circuleert op het bedrijf.
Training
De capaciteit om afweerstoffen te vormen wordt
be’invloed door stress. Een van de vormen van
stress is een intensieve belasting bij training. De
onderdelen van het afweersysteem lijken ver-
schillend te reageren, zowel in positieve als in
negatieve zin. Het totaal effect is nog onderwerp
van studie. Hoewel bij tegenvallende prestaties
een goed excuus welkom is wordt ,,The  Virus”
dan snel te voorschijn gehaald. Toch moet wor-
den gesteld dat er aanwijzingen zijn voor een
afwijkende reactie van het immuunapparaat,
7
6
5
4
3
2
1
Klasse titer
- ‘<.
‘A
\
\ ‘.
/\
\ ‘. / ’ ‘1\ / \\ / \ \
\ .
\ /’ -_ \
\
A
‘./ \
b-’ \ //  .A
\
\.
-.-. \ /!.\ /i\.
\’ ,/
t ‘.
\ t’
\ \\ . . . /‘fi\ -A
\ .
1’\ /\ .
b.--&, .
\ - 1’
‘r,
//
--r’  a
__+---
200 300 400
Leeftijd (dagen)
-n 87
600
11
Contacten met andere paarden vergroten de kans op infecties
waardoor een grotere gevoeligheid voor infecties
waarschijnlijk is. In de humane topsport worden
steeds vaker afwijkingen in het hormooneven-
wicht, de energiestofwisseling en de bloedstolling
vastgesteld. Dit betreft voor het merendeel duur-
sport. Het geven van een voldoende lange her-
stelperiode na een of meerdere intensieve belas-
tingen (periodisering) kan een hulpmiddel zijn bij
het voorkomen van deze problemen. Een bij-
komend probleem voor sportpaarden is dat door
het frequent deelnemen aan wedstrijden er een
intensief onderling contact is waardoor een infec-
tie zich snel kan verspreiden. Frequente contac-
ten met veldvirussen zorgen er aan de andere
kant voor dat het immuunapparaat wordt geprik-
keld en de afweer op peil wordt gehouden. Bij
onvoldoende weerstand leidt het echter tot kli-
nisch zieke dieren. Vormverlies is het eerste
symptoom, daarna worden pas de andere ver-
schijnselen van verkoudheid waargenomen.
Maatregelen
Er is nog onvoldoende bekend over het verband
tussen de weerstand tegen infecties en de training
van het paard, zodat het moeilijk wordt hier gericht
een verandering in aan te brengen. Het doseren
van intensieve arbeid en het goed laten herstellen
12
van paarden lijken zinvolle aandachtspunten. Tot-
dat een goede entstof is ontwikkeld, mag ook van
een enting tegen rhinopneumonie niet te veel wor-
den verwacht. Influenza kan daarentegen goed
worden voorkomen door enten. Het entschema
moet voor jonge paarden (tot 2 1/2  à 3 jaar) wor-
den geintensiveerd. Vanaf een leeftijd van 7
maanden driemaal enten met een maand tussen-
ruimte en daarna elke vier maanden maakt een
uitbraak van influenza zeer onwaarschijnlijk. Bij
nieuw op een bedrijf aangevoerde paarden moet,
indien de eerder uitgevoerde entingen niet be-
kend zijn, eenzelfde werkwijze worden gevolgd.
Het is verstandig de veulensjaarlingen  geschei-
den te houden van de oudere paarden. Ook een
frisse en stofvrije huisvesting en verzorging moet
haalbaar worden geacht. Een groot deel van de
paardenstallen voldoet niet aan de eisen die daar-
aan mogen worden gesteld.
Hoewel er nog een groot aantal onvolkomenhe-
den zijn in de kennis van het effect van stress op
het ontstaan van luchtwegaandoeningen en een
goede entstof tegen rhinopneumonie, zijn er ge-
lukkig toch ook volop mogelijkheden voor trainers
en eigenaren om het aantal infecties terug te drin-
gen.


Luchtweginfecties bij paarden

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available