De emissie van ammoniak en de uitspoeling van nitraat staan de laatste jaren sterk in de belangstelling. Ook in het praktijkonderzoek is de aandacht gericht op maatregelen om deze verliesposten te beperken

Mandersloot, F.

Scheppingen, A.T.J., van

Wageningen Yield 

Milieu-aspecten in bedrijfsbegroting:
een eerste aanzet
F: Mandersloot (onderzoeker sectie economie PR)
A. 7: J. van Scheppingen (hoofd afdeling Synthese PR)
De emissie van ammoniak en de uitspoeling van nitraat staan de laatste jaren sterk
in de belangstelling. Ook in het praktijkonderzoek is de aandacht gericht op maat-
regelen om deze verliesposten te beperken. Dit gebeurt door voor verschillende
bedrijfsonderdelen milieu-vriendelijke aanpassingen te ontwikkelen. Momenteel ko-
men de eerste onderzoeksgegevens beschikbaar. Daarmee is het tijdstip gekomen
om te onderzoeken wat het effect is van de verschillende maatregelen op bedrijfsni-
veau. Om dit onderzoek mogelijk te maken wordt er momenteel gewerkt aan een
uitbreiding van de bij het PR ontwikkelde computerprogramma’s. De uitbreiding richt
zich op het berekenen van de mineralenkringloop binnen het bedrijf. Met deze uitge-
breide versie van de verschillende computerprogramma’s wordt dit jaar een studie
uitgevoerd waarin milieu-technische aanpassingen van de bedrijfsopzet centraal
staan.
Bij het PR zijn in de afgelopen jaren een aantal
computerprogramma’s ontwikkeld voor het uit-
voeren van bedrijfseconomisch onderzoek. Een
overzicht van deze programma’s staat in Praktijk-
onderzoek 2e jaargang nummer 4. De program-
ma’s maken hetmogelijk de bedrijfseconomische
en technische effecten van veranderingen in de
bedrijfsvoering te berekenen. De externe minera-
lenbalans is één onderdeel van de totale pro-
grammatuur. Met dit onderdeel is het mogelijk
voor stikstof, fosfaat en kali inzicht te krijgen in de
totale aanvoer naar en afvoer van het melkveebe-
drijf. Deze balans geeft echter niet aan waar even-
tuele verliezen optreden en in welke vorm. De
uitbreiding van de programmatuur die nu plaats
vindt maakt het mogelijk hierover wel uitspraken
te doen. In dit artikel zal deze uitbreiding toegelicht
worden aan de hand van de interne stikstofkring-
loop. Ook voor fosfaat en kali zullen vergelijkbare
onderdelen gemaakt worden.
Interne stikstofkringloop
Van de op een melkveebedrijf aangevoerde stik-
stof gaat een aanzienlijk deel verloren. Door te
kijken naar de verschillende bedrijfsonderdelen is
het mogelijk aan te geven waar de verliezen op-
treden, in welke vorm en in welke mate. Om aan
te geven welke onderdelen in de kringloop van
belang zijn zullen we de stikstof volgen vanaf het
moment dat de dieren het opnemen tot aan het
moment dat het weer in de plant is vastgelegd of
verloren is gegaan uit de kringloop. De kringloop
26
is schematisch weergegeven in figuur 1. Het be-
treft een eenvoudige weergave van de verschil-
lende processen. Alleen de belangrijkste onder-
delen zijn weergegeven. In de verdere
beschrijving zal naar deze figuur verwezen wor-
den.
Voeding
Stikstof komt het dier binnen via de opname van
vers gras (pijl 7 in de figuur), geconserveerd ruw-
voer (pijl 8) en krachtvoer (pijl 9). De hoeveelheid
opgenomen stikstof is afhankelijk van de rant-
soensamenstelling en het stikstofgehalte in de
voedermiddelen. Deze gehaltes in de ruwvoeders
(gras en voordroogkuil) zijn sterk afhankelijk van
het bemestingsniveau van het grasland. Een hoge
stikstofbemesting leidt tot hoge stikstofgehaltes in
het gras en daardoor tot een hoge stikstofopname.
Een deel van de opgenomen stikstof wordt in de
produkten melk en vlees vastgelegd (pijl 10). De
vastlegging van stikstof in melk verloopt daarbij
efficienter  dan de vastlegging in vlees. Alle stikstof
die niet wordt vastgelegd verlaat het dier weer met
faeces en/of urine.
Een deel van de mest en urine komt op het gras-
land terecht tijdens beweiding; dit deel zien we
pas bij het onderdeel graslandgebruik weer terug
(pijl 1). Het overige komt in de stal terecht; bij het
onderdeel huisvesting werken we verder met
deze hoeveelheid (pijl 2). Met de huidige kennis is
goed in te schatten hoeveel stikstof in de mest
terecht komt. Over de hoeveelheid mest en urine
Figuur 1 Interne stikstofkringloop
I 0 >-9 0110
>
) Voeding IHuis-
vesting
Grasland- (
die een koe produceert bij verschillende rantsoe-
nen is echter veel minder bekend. Een goede
inschatting is nodig omdat de verliezen in de vorm
van ammoniakemissie afhankelijk zijn van de
mestsamenstelling.
Huisvesting
De stikstof die in mest zit kan verloren gaan in de
vorm van ammoniak als de mest met lucht in
aanraking komt. De stal is de eerste plek in de
kringloop waar zich dit voordoet (pijl 11).  Vooral
vanaf de vloer vindt daardoor emissie van am-
moniak plaats. Onderzoeksgegevens geven aan
dat de mate van emissie afhankelijk is van de
soort vloer die in de stal is aangebracht, het al of
niet reinigen van de vloer en het al of niet aanzu-
ren van de mest. Door met deze aspecten reke-
opslag
I
Mestaan-
wending
ning te houden bij de berekening van de ammo-
niakemissie kan voor verschillende situaties
de emissie van ammoniak berekend worden. Het
te verwachten effect van aanpassingen in de
huisvesting kan op deze manier bepaald wor-
den.
Mestopslag
Mest die in de stal terecht komt moet vervolgens
opgeslagen worden tot aan het moment van aan-
wenden. In stallen met roostervloeren gebeurt dit
meestal onder de roosters. Deze mest wordt dan
rechtstreeks vanuit de kelders op het grasland
aangewend (pijl 3). Emissie die optreedt vanuit de
kelders is in deze situatie al meegenomen in de
berekening van de emissie tijdens de huisvesting.
Een deel van de mest moet echter, voordat het
27
Mestopslag.
aangewend wordt, eerst opgeslagen worden in
extra mestopslag (pijl 4). Door de uitrijregels is de
mestopslag onder de roosters namelijk vaak on-
voldoende. Vanuit de mest die in de opslag zit gaat
ook stikstof verloren door emissie. De mate
waarin dat gebeurt is afhankelijk van de grootte
van het mestoppervlak en het al of niet afdekken
van de opslag. Ook bij dit onderdeel is het weer
mogelijk meerdere varianten door te rekenen en
per situatie te bepalen welke emissie van ammo-
niak (pijl 12) optreedt.
Mestaanwending
Bij het aanwenden van mest wordt de mest recht-
streeks vanuit de kelders (pijl 3) of vanuit de silo
(pijl 5) aangewend. Bij bovengrondse aanwending
vindt er relatief veel emissie van ammoniak (pijl
13) plaats. Brengen we de mest in of tussen de
zode dan leidt dit tot een aanzienlijke reductie van
de emissie. Meerdere onderzoeken geven hier-
over voldoende informatie om deze effecten in de
modellen op te nemen. Ook bij de mestaanwen-
ding is het mogelijk voor meerdere systemen
emissiewaarden te bepalen met behulp van het
programma.
Graslandgebruik
Een deel van de voor grasgroei benodigde stikstof
28
wordt in de vorm van organische mest verstrekt
(pijl 6). Afhankelijk van het bemestingsniveau
vindt aanvulling met kunstmest plaats (pijl 14). In
het onderdeel graslandgebruik wordt bepaald hoe
groot deze aanvulling moet zijn. Daarnaast vindt
aanvoer plaats van stikstof door depositie (neer-
slag vanuit de lucht) en mineralisatie (proces
waarbij stikstof vrijkomt vanuit de organische stof
in de bodem) (pijl 17). Vooral de mineralisatie is
moeilijk in te schatten. Er is voor gekozen deze
posten voorlopig niet te kwantificeren. Van de
aangevoerde stikstof wordt een deel door de plant
opgenomen. Dit plantaardige materiaal wordt vers
(pijl 7) of in geconserveerde vorm (pijl 8) door de
koeien opgenomen. Daarmee sluit dit deel van de
kringloop. Van de aangevoerde stikstof gaat ook
een dee! verloren.
Tijdens beweiding is er emissie van ammoniak uit
mest en urine (pijl 16),  daarnaast spoelt een deel
van de stikstof uit naar het grondwater (pijl 15).
Tenslotte kan er stikstof vastgelegd worden in or-
ganische stof of verloren gaan via denitrificatie
(pijl 18). Omdat ook over deze twee processen
onvoldoende bekend is om ze in de modellen op
te nemen worden ze voorlopig buiten beschou-
wing gelaten. Dit betekent dat voor het grasland
de kringloop momenteel niet volledig sluitend te
krijgen is.
Bedrijfsniveau
Hiervoor is aangegeven dat op veel onderdelen
maatregelen gericht op het verbeteren van de
mineralenbenutting mogelijk zijn. Deze maatre-
gelen vertonen echter een sterke onderlinge sa-
menhang. Beperken van de emissie uit de stal
heeft niet alleen effect op de stalemissie zelf maar
veroorzaakt bijvoorbeeld ook een hogere emissie
bij mestaanwending indien daar geen maatrege-
len getroffen worden om de emissie te beperken.
Vandaar dat voor de beoordeling van maatrege-
len een benadering per bedrijf noodzakelijk is. Om
dit mogelijk te maken wordt een koppeling tot
stand gebracht tussen de nu ontwikkelde proce-
dures en het bedrijfsbegrotingsprogramma. Door
deze koppeling is het mogelijk zowel de milieu-
technische als de bedrijfseconomische conse-
quenties van maatregelen te berekenen.
Studie
Momenteel wordt gewerkt aan een studie waarin
milieutechnische maatregelen voor een aantal ty-
pen melkveebedrijven doorgerekend zullen wor-
den. Uitgangspunt daarbij is dat gezocht
moet worden naar bedrijfssystemen die voldoen
aan de gestelde doelen in het overheidsbeleid en
daarnaast bedrijfseconomisch voldoende rende-
ment opleveren. In de studie zal aangegeven wor-
den welke maatregelen op de korte termijn gere-
aliseerd kunnen worden en welke pas op de
langere termijn aan de orde zijn. De aandacht zal
in eerste instantie gericht zijn op maatregelen die
relatief weinig kosten met zich meebrengen. Aan-
passing van het rantsoen (bijv. een groter aandeel
snijmais) en verlagen van het bemestingsniveau
zijn maatregelen die doorgerekend zullen wor-
den. Iets duurder zijn methoden om emissie bij
aanwending tegen te gaan. Als op emissie-arme
wijze mest wordt uitgereden zullen de kosten die
voor mestaanwending gemaakt moeten worden
stijgen. Ook zal gekeken worden naar het effect
van een toename van de produktie per koe. Ten-
slotte komen pas aanpassingen aan de orde in
huisvesting en mestopslag. Voor dergelijke aan-
passingen moeten vaak grote investeringen ge-
daan worden. Aangegeven zal worden wat het
effect is op de beperking van de ammoniakemis-
sie.


Milieu-aspecten in bedrijfsbegroting: een eerste aanzet

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available