Het verlagen van de aanvoer van N met kunstmest veroorzaakt daarbij lagere grasopbrengsten. De lagere aanvoer van N met veevoer werd mogelijk door het houden van minder koeien met een hogere melkproduktie per koe

Mandersloot, F.

Meijs, J.A.C.

Name not available

Boer blijven bij een beter milieu (2)

Wageningen Yield 

Boer blijven bij een beter milieu (2)
J.A.C. Meijs (adjul~ct-dil-ecteul.  PR)
F. Mandel-sloot  (sectiehoofd bede-ijfssnzarzagenzent)
In het eerste artikel zijn de effecten van maatregelen om de N-verliezen op melkvee-
bedrijven te beperken weergegeven. Daarbij bleek dat door een combinatie van
maatregelen die momenteel op praktijkbedrijven toepasbaar zijn, het N-overschot
met ca. 140 kg/ha kan dalen ten opzichte van begin jaren ‘80. Het verlagen van de
aanvoer van N met kunstmest veroorzaakt daarbij lagere grasopbrengsten. De lage-
re aanvoer van N met veevoer werd mogelijk door het houden van minder koeien met
een hogere melkproduktie per koe. Een ander spoor om de N-verliezen te verlagen is
het verbeteren van de benutting van de op het bedrijf aangevoerde N.
Vragen die beantwoord moeten worden bij een
verbetering van de N-benutting op melkveebe-
drijven zijn:
- is eenzelfde ruwvoerproduktie mogelijk bij een
lagere N-bemesting door aanpassingen in de
bedrijfsvoering en bemesting?
- is een daling van de N-aanvoer met ruw- en
produktie?
krachtvoer mogelijk door aanpassing van de
voederrantsoenen bij handhaving van de melk-
Op deze vragen probeert het PR een antwoord te
geven in lopend onderzoek. Doel is om de vee-
houders alternatieven te bieden, waaruit een keu-
ze gemaakt kan worden die het beste past bij de
individuele bedrijfssituatie.
Nieuw bemestingsadvies stikstof
In het eerste artikel zijn de effecten behandeld
van het verlagen van de N-bemesting op gras-
land. Daarbij verminderde, door een daling van
de N-bemesting van 400 N naar 300 N, de gras-
opbrengst met 800 kg ds graskuil  per hectare.
Uitgangspunt voor bedrijven zonder ruwvoer-
overschot was bemesting volgens het huidige
landbouwkundig advies van 400 kg N per ha voor
grasland op zandgrond, kleigrond en natte veen-
grond. Bij goed-ontwaterd veengrasland wordt
rekening gehouden met het N-leverend vermo-
gen van de grond en wordt 250 kg N per ha ge-
adviseerd.
In 1994 zal een verfijning van het bemestingsad-
vies worden ingevoerd. Doel van deze verfijning
is de stikstofgift beter af te stemmen op de pro-
duktiecapaciteit van de grond. Dit kan door met
meer factoren die van invloed zijn op stikstofge-
bruik en gewasgroei rekening te houden dan tot
nu toe het geval is. Bij alle gronden wordt in het
nieuwe advies rekening gehouden met het N-le-
verend en het vochtleverend vermogen van de
grond. De effecten van de verfijning van de advi-
sering op het N-overschot zijn naar verwachting
het grootst op veengraslanden. Gemiddeld zal
het N-overschot door dit nieuwe advies in de toe-
komst met 20 tot 30 kg per ha kunnen dalen zon-
der noemenswaardige opbrengstderving.
Minerale-N in bodem
Het PR doet momenteel onderzoek naar moge-
lijkheden om bij de N-bemesting rekening te hou-
den met actuele groeiomstandigheden. Een
nauwkeurige afstemming van de N-bemesting op
de beschikbaarheid van N in de grond is daarbij
het uitgangspunt. Om de N-voorraad in de grond
te kennen zijn uiteraard grondmonsters nodig.
Omdat het ondoenlijk is elk perceel het gehele
weideseizoen te bemonsteren wordt onderzocht
of met referentiepercelen kan worden volstaan.
Op deze percelen wordt voortdurend de N-voor-
raad in de grond gemeten. Aan de hand van deze
resultaten kan dan een bemestingsadvies wor-
den gegeven aan veehouders met vergelijkbare
percelen. De overtuiging bestaat dat door het be-
ter inspelen op de actuele groeiomstandigheden
een evenwichtiger en effectiever mineralenge-
bruik mogelijk is, wat uiteindelijk leidt tot lagere
mineralenverliezen. Het onderzoek loopt nu voor
het tweede jaar. Resultaten uit het eerste jaar wij-
zen op een lagere N-bemesting bij gelijke op-
brengst. De effecten lijken op zand- en kleigrond
groter dan op veengrond. Verwacht wordt dat de
vermindering van het N-overschot gemiddeld wat
groter is dan bij het nieuwe bemestingsadvies.
Het gaat bij deze indrukken echter om resultaten
van een eerste jaar onderzoek op proefvelden. ln
6 Inleiding Open Dagen 1993
1994 volgt onderzoek in bedrijfsverband. schot zijn nog geen gegevens beschikbaar.
Klaver Eiwitarm voer naast gras
Elders in dit nummer wordt in het artikel “Nieuwe
kansen voor witte klaver” uitvoerig ingegaan op
de perspectieven van klaver in het Nederlandse
grasland. Uit onderzoek tot nu toe kan worden
geconcludeerd dat de gras- en melkproduktie
per ha bij klaverrijk grasland lager zijn dan bij
grasland dat volgens het landbouwkundig advies
is bemest met 400 kg N per hectare.
Uit metingen op proefbedrijven bleek dat stikstof,
die gebonden is door klaver, op een zelfde wijze
en in een zelfde mate uitspoelt als stikstof uit or-
ganische mest en kunstmest. Het vervangen van
kunstmeststikstof door “klaverstikstof” zal dus,
als de totale N-aanvoer gelijk blijft, geen lager N-
overschot opleveren.
Het handhaven van het klaveraandeel in het gras-
land en het voorkomen van verstoringen van de
diergezondheid op een klaverrijk perceel vergen
aanpassingen in graslandgebruik en voeding.
Probleem daarbij is de onvoorspelbaarheid van
het aandeel klaver in het grasland.
Naast klaver wordt in onderzoek op het ROC
Cranendonck ook aandacht besteed aan luzerne,
omdat dit gewas door een diepere beworteling
minder last heeft van droogte. Ook bij dit gewas
wordt geen kunstmeststikstof, maar wel stikstof
met organische mest gegeven. Over het N-over-
De laatste jaren is zowel door PR als IWO veel
onderzoek gedaan naar de bijvoeding van ener-
gierijke voeders naast het eiwitrijke gras. De mi-
lieukundige en bedrijfseconomische effecten zijn
in bedrijfsverband doorgerekend en gepubliceerd
in “Mededelingen IWO nr. 18”. Bijvoeren van drie
kg ds snijmais bij onbeperkt weiden verlaagde
het N-overschot met acht kg/ha. Werd de bijvoe-
dering gecombineerd met ‘s nachts  opstallen
dan nam het N-overschot op een zandbedrijf met
15.000 kg melk per ha af met 52 kg per ha, vooral
door een vermindering van de nitraatuitspoeling.
Een overgang van onbeperkt naar beperkt wei-
den (bij eigen teelt van snijmais) verlaagde het in-
komen met ca. f 150,~/ha.
Uit CBS-cijfers blijkt dat in 1992 gemiddeld in Ne-
derland in het weideseizoen 47% onbeperkt wei-
den, 47% beperkt weiden en 6% zomerstalvoe-
dering werd toegepast. In het oosten en zuiden
was het aandeel beperkt weiden nog iets groter.
Voor intensieve bedrijven in regio’s waar de ni-
traatuitspoeling een groot probleem is (bv. water-
wingebieden) kan beperkt weiden een geschikt
alternatief zijn. Het onderzoek naar de bijvoeding
van snijmais is afgerond. De aandacht richt zich
nu op andere energierijke voeders waaronder de
zelfgeteelde krachtvoeders.
Inleiding Open Dagen 1993
Eigen krachtvoerteelt
Gezien de gunstige energie/eiwit-verhouding
past maiskolvensilage (MKS) prima naast gras. In
de genoemde IWO-publikatie zijn ook de effec-
ten van MKS berekend. Hierbij werd veronder-
steld dat met MKS het vetgehalte van de melk
daalde en het eiwitgehalte licht steeg. Hierdoor
kon met MKS een even hoog saldo worden be-
reikt als met bijvoeding van snijmais. Het N-over-
schot bij het telen van MKS was vijf kg per ha ho-
ger dan bij teelt van snijmais. Dit komt doordat in
deze studie werd verondersteld dat blad en sten-
gel op het land achterbleven. Bij benutting hier-
van zal het N-overschot verminderen. Zowel rond
de vervoedering als over de milieu-aspecten bij
MKS zijn nog veel vragen die met lopend onder-
zoek hopelijk beantwoord worden.
Ook naar de vervanging van krachtvoer door
voederbieten is onderzoek uitgevoerd op de
proefbedrijven. Uit het onderzoek is gebleken dat
het voeren van voederbieten een lagere melkpro-
duktie per koe tot gevolg heeft en een toename
van het vet- en eiwitgehalte in de melk. Ook werd
geconcludeerd dat de verdringing van ruwvoer
door voederbieten hoger was dan de verdringing
door krachtvoer. Resultaten van dit onderzoek
zijn in bedrijfsverband doorgerekend. Hierbij is
uitgegaan van extensieve bedrijven die een deel
van hun grond zo voor de teelt van krachtvoer
kunnen gebruiken. Het telen van voederbieten is
daarbij vergeleken met een zodanige verlaging
van de stikstofbemesting dat in beide situaties
uiteindelijk eenzelfde afname van het ruwvoero-
verschot bereikt werd. Conclusie was dat het
verlagen van de stikstofbemesting zowel voor het
inkomen als voor het N-overschot op de minera-
lenbalans aantrekkelijker is dan het telen van
voederbieten.
Normvoedering van eiwit
Met de invoering van het DVE-systeem is het in-
zicht in de N-verliezen in de veevoeding toegeno-
men. Vermindering van de overmaat aan N in de
veevoeding leidt tot minder N-verliezen in de
mest en urine en daarmee tot een lager N-over-
schot op het bedrijf. Bij een rantsoen met vers
gras is de N-overmaat het grootst. De mogelijk-
heden om deze overmaat terug te dringen zijn
hiervoor toegelicht (lagere N-bemesting en/of  ei-
witarme bijvoeding). Maar ook op andere wijze
zijn besparingen te bereiken.
Met de herziening van het DVE-systeem op basis
van met name PR-onderzoek is de DVE-behoefte
beter bekend. Oudmelkte koeien kregen teveel
DVE, waardoor N verloren ging. Nauwkeurig voe-
ren op de DVE-behoefte is nodig. Hiervoor is al-
lereerst een goede schatting nodig van de ruw-
voeropname. Dit kan met het door het PR ont-
wikkelde koemodel. De schattingen voor
hoogproduktieve koeien behoeven een betere
onderbouwing, vandaar dat hiernaar veel onder-
zoek wordt gedaan op het hoogproduktie-bedrijf
op de Waiboerhoeve. Als de ruwvoeropname be-
kend is kan met krachtvoer fijnregeling plaatsvin-
den. Op het gemiddelde bedrijf betekent dit dat
twee soorten krachtvoer gevoerd moeten worden
vanwege de variatie in eiwitbehoefte tussen koei-
en. Kwantificeren van de gevolgen van een
nauwkeuriger eiwitvoeding voor het N-overschot
is nog niet mogelijk. Onderzoek richt zich op de
gevolgen op dierniveau. Daarna is doorrekenen in
bedrijfsverband nodig. Verwacht wordt echter
dat met normvoedering nog het nodige kan wor-
den bereikt.
Tot slot kan in dit kader de hoeveelheid onbe-
stendig eiwit worden genoemd. Doel is voldoen-
de DVE in het voer met een lage OEB.  In onder-
zoek op Zegveld  zijn gunstige effecten van bie-
tenpulp naast grasprodukten aangetoond. Dui-
delijk is dat de OEB omlaag kan. Of we hierbij toe
moeten naar een OEB  van nul voor alle rantsoe-
nen wordt in lopend onderzoek uitgezocht.
Uit Delar-cijfers  is bekend dat met krachtvoer ge-
middeld 130 kg N per ha per bedrijf wordt aange-
voerd. Als het zou lukken het ruw-eiwitgehalte
van al het krachtvoer op een bedrijf gemiddeld
met 1% te verlagen bij gelijkblijvende DVE-waar-
den (en melkproduktie) neemt het N-overschot
per ha met acht kg af.
Wisselwerking en wisselbouw
De verschillende maatregelen dienen in samen-
hang te worden genomen. Als de N-bemesting
op gras sterk vermindert, is de mogelijkheid om
snijmais bij te voeren beperkt en neemt de N-be-
mestingswaarde van de drijfmest af. Een ander
voorbeeld betreft de berekening van de stalemis-
sies. Tot nu toe is uitgegaan van een vaste emis-
sie per koe (onafhankelijk van het rantsoen). Uit
recent IMAG-onderzoek blijkt dat de N-concen-
tratie in de urine de ammoniakemissie beïnvloedt.
Hoe hoger de concentratie hoe hoger de emissie.
De relatie tussen voerrantsoen en N-concentratie
in de urine is nog onvoldoende bekend. Van be-
lang hierbij zijn de stikstofopname met het voer
en de vochtopname door het dier. In het onder-
zoek wordt gezocht naar voederrantsoenen die
uiteindelijk de N-concentratie in de urine verla-
8 Inleiding Open Dagen 1993
gen, hetzij door een lagere stikstofuitscheiding,
dan wel door een grotere hoeveelheid urine. Aan-
dacht voor de totale mestproduktie blijft daarbij
echter geboden.
effecten zijn gebaseerd op lopend onderzoek en
kunnen daarom niet meer zijn dan een eerste in-
schatting van mogelijke effecten.
Tot slot dient erop gewezen te worden dat in de
berekeningen tot nu toe is uitgegaan van “conti-
nuteelt”  van grasland en snijmais. Bij de bedrijfs-
opzet van De Marke vindt voor een deel wissel-
bouw plaats waarbij ophoping van mineralen bij
de ene teelt kan worden gebruikt als bemesting
voor een andere teelt. Ook dit aspect krijgt in het
praktijkonderzoek veel aandacht.
Fosfaatoverschot
Perspectief
Het beperken van stikstofverliezen heeft de afge-
lopen jaren veel aandacht gekregen. Zoals hier-
voor is weergegeven wordt er ook nu nog veel
onderzoek naar gedaan. Daarnaast komt in het
praktijkonderzoek momenteel ook het beperken
van de fosfaatverliezen steeds meer naar voren.
In verschillende projecten en studies worden de
mogelijkheden van het beperken van deze verlie-
zen bekeken.
Op basis van lopend onderzoek kan verwacht Het huidige bemestingsadvies voor fosfaat is ge-
worden dat (zonder dure stalaanpassingen) het baseerd op de fosfaattoestand in de grond. De
N-overschot tot het jaar 2000 met nog eens ca. gift voor de eerste snede is vooral bedoeld voor
100 kg/ha verlaagd kan worden met beperkte ge- een vlotte groei in de eerste snede. Verder is het
volgen voor het inkomen. Ten opzichte van begin advies afgestemd op de onttrekking door het ge-
jaren ‘80 zou dit een totale vermindering van ca. was. Uit recente berekeningen blijkt dat toepas-
240 kg/ha  betekenen. Hierbij is verondersteld dat sing van het huidige advies, uitgaande van een
de autonome ontwikkeling van de stijging van de fosfaattoestand “voldoende” in de grond, leidt tot
produktie/koe met ca. 100 kg per jaar de komen- een fosfaatoverschot op de mineralenbalans van
de jaren doorzet (effect ca. 20 kg verlaging van 25 tot 50 kg P205  per hectare. De verschillen ko-
het overschot per ha). Door verfijning van de N- men voort uit verschillen in het bedrijfssysteem
bemesting lijkt een verlaging van het overschot (onder andere het beweidingssysteem). De bere-
met ca. 70 kg/ha haalbaar zonder produktiever- kende fosfaatoverschotten (bij bemesting vol-
lies. Door overige maatregelen, o.a. voeding, lijkt gens landbouwkundig advies) komen goed over-
een besparing van ca. 10 kg/ha  haalbaar. Deze een met de fosfaatoverschotten op de proefbe-
Inleiding Open Dagen 1993
drijven. In de jaren 1990/1991  en 1991/1992  wer-
den gemiddelde waarden bereikt van 45 en 34 kg
P,O,/ha.
In de afspraken die overheid en landbouwbe-
drijfsleven gemaakt hebben is onder andere
sprake van een heffing op het fosfaatoverschot
op de mineralenbalans. Hierdoor zal het beper-
ken van het fosfaatoverschot bevorderd worden.
In berekeningen is nagegaan hoe groot het fos-
faatoverschot is als er niet meer fosfaat wordt
toegediend dan door de voedergewassen wordt
onttrokken. Daarbij is, in tegenstelling met wat in
de landbouwkundige adviezen wordt aangeno-
men, verondersteld dat dit geen negatieve effec-
ten heeft voor de voerproduktie en de voerkwali-
teit. Aanwijzingen vanuit de praktijk roepen de
vraag op in hoeverre dit uitgangspunt terecht is.
Nader onderzoek is noodzakelijk om op deze
vraag een antwoord te kunnen geven.
Voor zelfvoorzienende bedrijven lag het fosfaat-
overschot bij bemesting volgens onttrekking tus-
sen de 8 en 12 kg P,O, per hectare. Afhankelijk
van de hoogte van het toelaatbare overschot
moet een deel hiervan via de afzet van mest af-
gevoerd worden. Op intensieve bedrijven is het
overschot hoger. Een bedrijf op zandgrond met
15.000 kg quotum per hectare, 7000 kg melk per
koe, 350 kg N per hectare grasland en een be-
perkt beweidingssysteem had in deze situatie
een fosfaatoverschot van 15 kg per ha. Voor dit
bedrijf nam het fosfaatoverschot toe bij een lage-
re N-bemesting. Bij 250 kg N per ha was het
overschot 23 kg per hectare. Een hogere melk-
produktie per koe geeft een daling van de hoe-
veelheid af te voeren fosfaat. Bij 8000 kg melk
was er een overschot van tien kg fosfaat per ha.
Door een combinatie van de lagere N-bemesting
en de hogere melkproduktie per koe nam het fos-
faatoverschot in geringe mate toe tot 16,5 kg per
ha. Dit benadrukt nog eens hoe belangrijk een
hoge produktie per koe is als aan milieudoelstel-
lingen voldaan moet worden.
De gevolgen van de fosfaatoverschotten voor het
inkomen en daarmee voor de continuiteit van de
bedrijven hangen af van:
- de hoogte van de nog vast te stellen onvermij-
delijke fosfaatverliezen
- de kosten van eventuele fosfaat-afvoer en van
de heffing op fosfaatoverschotten
- de mogelijkheden om de fosfaatoverschotten
op het bedrijf te beperken.
Uit het beschikbare onderzoekmateriaal zijn op
dit laatste punt nog geen duidelijke conclusies te
trekken. Meer onderzoek is nodig naar de moge-
lijkheden en gevolgen van een verfijning van het
fosfaatbemestingsadvies (inclusief correctie voor
beweidingssysteem), van een evenwichtsbemes-
ting en van vermindering van de P-gehaltes in de
voedermiddelen (verfijning behoeftenormen rund-
vee). In studies wordt nagegaan wat voor uiteen-
lopende bedrijven de gevolgen zijn van heffingen
op overschotten voor het inkomen van de vee-
houder.
Conclusies
n Een verdere vermindering van het N-overschot
de komende jaren lijkt mogelijk zonder dure
aanpassingen in stallen. Op grond van resulta-
ten van, lopend onderzoek lijkt een verminde-
ring met ca. 100 kg/ha haalbaar.
w Het lijkt mogelijk deze vermindering van de N-
verliezen te realiseren zonder dat het inkomen
in sterke mate daalt. In hoeverre dit daadwer-
kelijk mogelijk is, is in sterke mate afhankelijk
van de individuele bedrijfssituatie.
n Bij een lagere N-bemesting is er bij fosfaat-
evenwichtsbemesting een hoger fosfaatover-
schot en daarmee een grotere afzet van mest.
Door een hogere melkproduktie per koe daalt
het fosfaatoverschot. De combinatie van beide
veranderingen heeft vrijwel geen effect op het
fosfaatoverschot.
n Bij een fosfaatevenwichtsbemesting (fosfaat-
bemesting = fosfaatonttrekking) en een fos-
faattoestand voldoende of meer is nog steeds
sprake van fosfaatoverschotten op zelfvoorzie-
nende en intensieve veehouderijbedrijven. Al-
vorens de aanvoer van P via krachtvoer kan
worden verlaagd is meer onderzoek nodig.
Ook onderzoek naar de gevolgen van de even-
wichtsbemesting voor opbrengst en voerkwali-
teit is noodzakelijk.
10 Inleiding Open Dagen 1993


Boer blijven bij een beter milieu (2)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield

NARCIS