In dit artikel wordt aandacht besteed aan de mogelijkheden die momenteel voor de praktijk beschikbaar zijn om de overschotten op de mineralenbalans te verminderen

Mandersloot, F.

Meijs, J.A.C.

Name not available

Boer blijven bij een beter milieu (1)

Wageningen Yield 

Boer blijven bij een beter milieu (1)
J.A.C. Meijs (adjunct-directeur PR)
F. Mandel-sloot  (sectiehoofd hed~ijfsmanagement)
In dit artikel wordt aandacht besteed aan de mogelijkheden die momenteel voor de
praktijk beschikbaar zijn om de overschotten op de mineralenbalans te verminderen.
Daarbij komen ook de gevolgen voor het inkomen aan de orde. In een tweede artikel
staan we stil bij mogelijke oplossingen die momenteel in het praktijkonderzoek aan-
dacht krijgen. Ook proberen we daarin de vermindering van de verliezen in de toe-
komst in te schatten. De grootste nadruk ligt daarbij op de stikstofverliezen.
In haar jongste milieuverkenning over de periode
1993-2015 constateert het RIVM dat de land-
bouw succesvol is in het verminderen van het
verlies van fosfaat en stikstof naar bodem en wa-
ter. Vooral de vermindering van de ammoniak-
emissie oogst veel waardering. Op veehouderij-
bedrijven zijn hiervoor vele aanpassingen door-
gevoerd. Een aantal van deze aanpassingen is
door de overheid verplicht gesteld. Voorbeelden
zijn het emissie-arm aanwenden van mest en het
afdekken van mestsilo’s. Het overheidsbeleid is
echter aan het veranderen. Tot nog toe zijn vooral
de middelen voorgeschreven (hoe moet een boer
het doen). De aandacht richt zich nu meer op het
formuleren van het te bereiken doel. Hierdoor is
er meer aandacht voor verschillen in bedrijfssitu-
aties en voor individuele kwaliteiten van de on-
dernemer. Overheid en georganiseerd bedrijfsle-
ven hebben over dit toekomstige mest- en mi-
lieubeleid afspraken gemaakt. De mineralen-
boekhouding gaat een belangrijke rol spelen.
Enerzijds als hulpmiddel bij het mineralenma-
nagement van een veehouder, anderzijds omdat
deze boekhouding de basis gaat vormen voor
een mineralenaangifte. Aan mineralenoverschot-
ten kunnen dan financiële prikkels verbonden
worden. Belangrijk daarbij is wel dat de hoogte
van onvermijdelijke verliezen duidelijk is vastge-
steld. De huidige gebruiksnorm voor fosfaat komt
op termijn te vervallen.
Het praktijkonderzoek bij het PR is erop gericht
aan te geven hoe veehouders het beste kunnen
reageren op het veranderende milieubeleid.
Daarbij is zowel het behalen van een acceptabel
Tabel 1 N-overschot en afname van N-overschot (kg/ha) en verandering van het inkomen (guldens/ha) door aan-
passingen in bedrijven op zandgrond; de afname van het N-overschot en de verandering van het inkomen
betreft steeds alleen het effect van de betreffende maatregel
Grondsoort zand zand
Melkquotum (kg/ha) 10.000 15.000
N-gift (kg/ha) 400 400
Melkproduktie (kg/koe) 6.000 6.000
Beweidingssysteem 04 B4+3
Aandeel grasland (%) 100 85
N-overschot Veran-
dering
Niveau Afname inkomen
N-overschot Veran-
dering
Niveau Afname inkomen
Basis
Emissie-arm toedienen mest
èn afdekken mestsilo
èn 1000 kg melk meer koeper
èn 100 kg N minder haper
èn hellende dichte vloer
of spoelen roostervloer
338 - 394 -
297 41 - 22 330 64 - 39
294 3 - 69 327 3 - 74
269 25 +406 303 24 + 680
201 68 + 52 243 60 - 59
192 9 -187 230 13 - 362
197 4 -721 235 8 -1197
Inleiding Open Dagen 1993 1
Tabel 2 N-overschot en afname van N-overschot (kg/ha) en verandering van het inkomen (guldensjha) door aan-
passingen in bedrijven op veengrond; de afname van het N-overschot en de verandering van het inkomen
betreft steeds alleen het effect van de betreffende maatregel
Grondsoort
Melkquotum (kg/ha)
N-gift (kg/ha)
Melkproduktie (kg/koe)
Beweidingssysteem
Aandeel grasland (%)
Basis
Emissie-arm toedienen mest
èn afdekken mestsilo
èn 1000 kg melk meer koeper
èn 100 kg N minder haper
èn hellende dichte vloer
of spoelen roostervloer
of aanzuren van mest
veen, goed-ontwaterd
10.000
2.50’)
6.000
04
100
N-overschot Veran-
dering
Niveau Afname inkomen
346 -
317 29 - 7
314 3 - 68
286 28 +499
219 67 + 43
212 7 -184
217 2 - 704
veen, nat
10.000
400
6.000
04
100
N-overschot Veran-
dering
Niveau Afname inkomen
353 -
319 34 + 529
251 68 + 50
241 10 -1096
‘) Betreft met organische mest en kunstmest toegediende stikstof. Daarnaast komt 150 kg N/ha door mineralisatie
beschikbaar.
inkomen als het realiseren van de milieudoelstel-
lingen van belang. Daarnaast zal de aandacht
zich gaan richten op het aangeven van accepta-
bele verliesnormen voor fosfaat en stikstof.
Bedrijfssituaties
In het artikel “Lager stikstofoverschot; afweging
milieu en inkomen” in Praktijkonderzoek van ok-
tober 1992 zijn de gevolgen van een aantal aan-
passingen binnen melkveebedrijven genoemd.
De effecten van het beperken van de ammoniak-
emissie in de stal konden toen nog niet in be-
drijfsverband worden weergegeven. Nu is dit wel
mogelijk. Daarom zal eerst een overzicht worden
gegeven van de gevolgen van verschillende
maatregelen.
In tabel 1 zijn de gevolgen van een aantal aan-
passingen in het bedrijf voor het N-overschot en
het inkomen weergegeven voor twee bedrijven
op goed-vochthoudende zandgrond. In tabel 2 is
dit gedaan voor een bedrijf op goed-ontwaterde
veengrond en een bedrijf op natte veengrond.
Uitgangspunt in beide tabellen is de situatie
waarin geen maatregelen ter beperking van N-
verliezen genomen zijn. Dit is te vergelijken met
bedrijfssituaties begin jaren ‘80 toen drijfmest
nog niet emissie-arm werd toegediend, veel
kunstmest werd gebruikt en de koeien minder
melk produceerden dan nu. Er is uitgegaan van
een melkproduktie van 6000 kg melk per koe. De
bedrijven zijn 40 hectare groot. De bedrijven met
10.000 kg quotum per hectare bestaan voor
100% uit grasland. Het bedrijf op zandgrond met
15.000 kg quotum per hectare gebruikt 15% van
de bedrijfsoppervlakte voor de teelt van snijmais.
Op het bedrijf op goed-ontwaterde veengrond
komt 150 kg stikstof per hectare beschikbaar
door mineralisatie. De overige 250 kg is gegeven
met organische mest en kunstmest.
Emissie-arm toedienen mest en afdekken
mestsilo
De overheid heeft het emissie-arm toedienen van
mest en het afdekken van mestsilo’s die na 1 ja-
nuari 1987 gebouwd zijn verplicht gesteld. Door
de organische mest voor en tijdens het groeisei-
zoen emissie-arm toe te dienen wordt de stikstof
uit de organische mest beter benut. Hierdoor kan
de hoeveelheid kunstmeststikstof aanzienlijk
worden verminderd. Voor zandgrond is uitgegaan
van toediening van organische mest met een zo-
debemester, voor de goed-ontwaterde veen-
grond is gebruik van een sleepvoetenmachine
verondersteld.
Het N-overschot daalt bij de weergegeven bedrij-
ven door het emissie-arm toedienen van mest
met 30 tot 65 kg/ha. Bij beperkt weiden is het ef-
fect het grootst omdat er dan meer mest wordt
2 Inleiding Open Dagen 1993
uitgereden. Ondanks de inzet van duurdere ap-
paratuur blijft de inkomensdaling op zandgrond
beperkt tot f 20 - f 40 per ha, vooral door de be-
sparing op aankoop van kunstmeststikstof. Bij
veengrond is de daling van het inkomen geringer
vanwege lagere kosten door gebruik van de
sleepvoetenmachine.
Afdekken van de mestsilo  (met een kunststof
tent) verlaagt het N-overschot slechts met circa 3
kg/ha. De vermindering van het inkomen per ha
bedraagt voor deze bedrijven van 40 hectare zo’n
f 65,- tot f 75,- per hectare.
Bij het bedrijf op de natte veengrond is niet gere-
kend met emissie-arm toedienen van mest en het
afdekken van de mestsilo. Emissie-arm toedie-
nen is op deze gronden met de huidige technie-
ken moeilijk toepasbaar. Aanzuren van mest in
de mestkelder kan voor deze bedrijven een op-
lossing zijn. Het aanzuren neemt namelijk ook
een belangrijk deel vande  ammoniak-emissie bij
het bovengronds toedienen van mest weg. Bij
“emissie-arme huisvesting” wordt hier nader op
ingegaan.
Bronaanpak effectief
Stikstof komt het bedrijf vooral binnen met mest-
stoffen en veevoer. Door vermindering van deze
aanvoer daalt in het algemeen het N-overschot.
Bij een hogere melkproduktie per koe zijn minder
koeien nodig om het quotum vol te melken. Aan-
genomen is dat de vrijgekomen ruimte op het be-
drijf niet wordt ingenomen door extra (vlees-)vee,
waardoor minder onderhouds- en opfokvoer no-
dig is. Op intensieve bedrijven daalt daardoor de
N-aanvoer via aangekocht ruw- en krachtvoer en
daarmee ook het N-overschot. Bij extensieve be-
drijven met een ruwvoeroverschot wordt dit ruw-
voeroverschot groter. Verondersteld is dat dit
voer verkocht kan worden. Daardoor daalt ook
op deze bedrijven het N-overschot als de melk-
produktie per koe toeneemt. Per 1000 kg melk
per koe meer daalt het N-overschot met 2.5 tot 35
kg. Een hogere produktie per koe gaat (in het tra-
ject van 6000 tot 7000 kg melk) gepaard met een
toename van het inkomen. Deze toename is het
grootst op het intensieve bedrijf. Gezien het grote
belang van een hoge produktie per koe is één
van de bedrijven van de Waiboerhoeve gericht
op de ontwikkeling van een bedrijfssysteem met
hoogprodu ktief melkvee.
Door een daling van de stikstofbemesting van
400 naar 300 kg per hectare neemt het N-over-
schot in de weergegeven bedrijfssituaties met 60
tot 70 kg per ha af. Voor bedrijven zonder ruw-
voeroverschot is tot nog toe vrij algemeen een
stikstofgift van 400 kg/ha  per jaar geadviseerd.
Dit is mede gebaseerd op economische resulta-
ten. Verlagen van de stikstofbemesting betekent
op deze bedrijven dat meer ruwvoer moet wor-
den aangekocht. Uit tabel 1 blijkt dat op het in-
tensieve bedrijf op zandgrond (15.000 kg quotum
per ha) het inkomen licht daalt bij een verminde-
ring van de N-bemesting van 400 naar 300 kg per
ha grasland. Voor bedrijven met een ruwvoer-
overschot is een vermindering van de N-bemes-
ting een goede mogelijkheid om de ruwvoerpro-
duktie te beperken, terwijl dit ook economisch
voordeel oplevert. Voor extensieve bedrijven met
een ruwvoeroverschot stijgt het inkomen bij een
lagere stikstofbemesting.
In het traject van 400 naar 300 kg N per ha zijn
geen nadelige effecten van een lagere N-bemes-
ting te verwachten op de melkproduktie per koe.
Of dat ook het geval is bij bemestingsniveaus la-
ger dan 300 kg N per ha wordt uitgezocht in lo-
pend onderzoek in de weide en op stal. Wel is al
duidelijk dat dan vooral de groeiduur het tijdstip
van gebruik van het gras moet bepalen en niet de
opbrengst van het gewas. Bij oogsten na dezelf-
de groeiduur lijkt het mogelijk de melkproduktie
per koe op peil te houden. Als bij een lage N-be-
mesting echter wordt gewacht tot een volle sne-
de is gegroeid daalt de melkproduktie. Ook de
gevoeligheid voor roest neemt toe bij lage N-gif-
ten. Vooralsnog lijkt het verstandig niet verder te
gaan dan een vermindering van de N-bemesting
Inleiding Open Dagen 1993 3
met 100 kg per ha beneden het landbouwkundig
advies. Intensieve bedrijven dienen voorzichtiger
te zijn met het verminderen van de eigen ruw-
voerproduktie door een lagere N-bemesting dan
extensievere bedrijven.
Emissie-arme huisvesting
Ook de veranderingen in inkomen en stikstof-
overschot door maatregelen om de ammoniak-
emissie uit de stal terug te dringen zijn bepaald.
De volgende systemen zijn meegenomen:
- Spoelsys teem
In de stal (met roostervloer) wordt gebruik ge-
maakt van spoelleidingen en een mestschuif.
Hierdoor worden mest en urine sneller afge-
voerd, waardoor minder ammoniak kan ver-
vluchtigen. Per melkkoe wordt 50 liter spoelwa-
ter per dag verbruikt wanneer de dieren volledig
zijn opgestald. Daardoor moet meer mest wor-
den opgeslagen en uitgereden.
- Dichte hellende vloer met coating
Een dichte hellende vloer met coating maakt
een snelle afvoer van de urine door een goot in
het midden van de vloer mogelijk. Wel is een
schuif nodig om de mest van de vloer te verwij-
deren. Bij een dichte vloer met coating wordt
alle geproduceerde mest opgeslagen in een af-
gedekte silo buiten de stal. Er is van uitgegaan
dat de dichte vloer niet gespoeld wordt.
- Aanzuren
Aanzuren van mest kan een alternatief zijn voor
bedrijven die te maken hebben met gronden
waar (zode-)injectie en zodebemesting niet mo-
gelijk is. Er is van uitgegaan dat bij aanzuren
een silo-afdekking niet nodig is en dat de mest
bovengronds, met een mesttank  met ketsplaat,
kan worden uitgereden. De aan de mest toege-
voegde stikstof werkt als kunstmeststikstof.
Deze hoeveelheid kan dus op de kunstmestgift
in mindering worden gebracht.
Het blijkt dat met de stalaanpassingen een rela-
tief geringe daling van het N-overschot wordt be-
reikt, variërend van 2 tot 13 kg per hectare bij
spoelen van een roostervloer of toepassen van
een hellende dichte vloer. Het inkomen daalt met
zo’n f 200,-  per hectare bij toepassen van een
hellende dichte vloer op de extensieve bedrijven
en met bijna f 1200,-  per hectare door spoelen
van de roostervloer op het intensieve bedrijf op
zandgrond. Deze daling in inkomen wordt vooral
veroorzaakt door investeringen in de stal en door
de grotere hoeveelheid mest die bij spoelen moet
worden opgeslagen en uitgereden.
Het aanzuren van mest is alleen doorgerekend
voor het bedrijf dat te maken heeft met een natte
veengrond. Voor deze grondsoort kan het toedie-
nen van aangezuurde mest een mogelijkheid zijn
mest bovengronds uit te rijden en tegelijkertijd de
ammoniakemissie bij uitrijden te beperken. Uit de
berekeningen bleek dat de totale emissie van
ammoniak met bijna 50 kg N per hectare daalt
door het aanzuren van de mest. Bij het aanzuren
gaat echter door denitrificatie een deel van de
met het zuur toegevoegde stikstof verloren. Hier-
door daalt uiteindelijk het N-overschot op de mi-
neralenbalans maar met 10 kg. Aanzuren van
mest is relatief duur, het inkomen daalt op dit be-
drijf met bijna f 1 lOO,- per hectare.
Vergelijken van maatregelen
De verschillende maatregelen kunnen met elkaar
vergeleken worden door de gevolgen voor het in-
komen uit te drukken per kg daling van het stik-
stofoverschot. Deze gegevens zijn in tabel 3 ver-
meld. Het blijkt dat een hogere produktie per koe
aantrekkelijk is omdat het inkomen stijgt bij een
verlaging van het stikstofoverschot.
Het verlagen van de stikstofbemesting en het
4 Inleiding Open Dagen 1993
Tabel 3 Verandering van inkomen (guldens) als N-overschot met 1 kg daalt door aanpassingen in bedrijven
-
Grondsoort zand zand veen,
goed
ontwaterd
veen,
nat
Melkquotum (kg/ha)
N-gift (kg/ha)
Melkproduktie (kg/koe)
Beweidingssysteem
Aandeel grasland (%)
10.000 15.000
400 400
6.000 6.000
04 B4+3
100 85
10.000 10.000
250’) 400
6.000 6.000
04 04
100 100
Emissie-arm toedienen mest
Afdekken mestsilo
1000 kg melk meer per koe
100 kg N minder per ha
Hellende dichte vloer
Spoelen roostewloer
Aanzuren van mest
- 0,50
- 23
+ 16
+ 1
- 21
-180
-0,50
- 25
+ 28
- 1
- 28
-150
-0,25
- 23
+ 18
+ 1
- 26
-352
+ 16
+ 1
-110
‘1 Organische mest en kunstmest, daarnaast 150 kg N/ha door mineralisatie beschikbaar.
emissie-arm toedienen van mest zijn effectieve
en goedkope maatregelen. Afdekken van de
mestsilo  met een tentconstructie en het toepas-
sen van een hellende dichte vloer kost f 20,- tot
f 30,- per kg verlaging van het N-overschot. De
kosten van de huidige systemen met spoelen van
een roostervloer zijn veel hoger omdat ook de
opslagcapaciteit van mest groter dient te zijn en
aanzienlijk meer m3  uitgereden moeten worden.
Ook het verlagen van het N-overschot door het
aanzuren van mest gaat gepaard met een sterke
daling van het inkomen.
Totaal effect
Zonder stalaanpassingen kan het N-overschot
met ca. 140 kg per ha afnemen door een combi-
natie van de genoemde maatregelen. Veel van de
maatregelen (exclusief de stalaanpassingen) wor-
den al op een groot aantal bedrijven toegepast.
De uitgangssituatie is vergelijkbaar met de be-
drijfsomstandigheden in het begin van de jaren
‘80. De melkproduktie per koe is sindsdien in de
praktijk met ca. 100 kg per koe per jaar gestegen.
Sinds 1986 is de stikstofbemesting op grasland
op praktijkbedrijven gedaald. DELAR-cijfers van
melkveebedrijven tonen een daling van 440 kg
N/ha in 1986/87  naar 360 kg N per ha in 1991/92.
Deze cijfers illustreren dat de hier berekende ef-
fecten haalbaar zijn in de praktijk.
Bedrijven waar de produktie per koe gestegen is,
die de kunstmestgift hebben verlaagd en die de
mest emissie-arm toedienen hebben dus al een
aanzienlijke bijdrage geleverd aan de verminde-
ring van het N-overschot. Mocht het noodzakelijk
zijn het N-overschot verder te verlagen dan kun-
nen dure stalaanpassingen iets helpen. Een alter-
natief is uiteraard het sterker benutten van de
mogelijkheden van een bronaanpak (met name
meer melk per koe; een verdere daling van de N-
bemesting wordt voorlopig niet geadviseerd). In
het tweede artikel worden maatregelen bespro-
ken (aanpassing van het bemestingadvies en van
het rantsoen) die nog in de onderzoekfase verke-
ren maar in de toekomst kunnen worden toege-
past. Ook het onderzoek naar verbetering van de
stalsystemen wordt voortgezet. Door verbetering
van technieken wordt geprobeerd de ammoniak-
emissie sterker te beperken bij lagere kosten.
Conclusies
n Aanpak van N-verliezen bij de bron is effectief
en goedkoop. Een hogere produktie per koe
verhoogt het inkomen bij een daling van het N-
overschot. De daling van het N-overschot door
een lagere N-bemesting (traject 400 + 300 kg
per ha) is groot terwijl het inkomen maar weinig
daalt.
w Emissie-arm toedienen van mest is effectief en
kost relatief weinig.
q Emissie-arme huisvesting en het afdekken van
de mestsilo  leveren slechts een geringe bijdra-
ge aan het verder terugdringen van de emissie
op bedrijfsniveau maar hebben wel een aan-
zienlijke daling van het inkomen tot gevolg.
w De effecten van de maatregelen verschillen van
bedrijf tot bedrijf. Daardoor is een individuele
bedrijfsbenadering noodzakelijk. Voor de hier
gekozen bedrijven kon een vermindering van
het N-overschot met ca. 140 kg/ha  worden be-
reikt door een combinatie van maatregelen.
Deze maatregelen zijn in de praktijk toepasbaar
en op veel bedrijven doorgevoerd.
Inleiding Open Dagen 1993


Boer blijven bij een beter milieu (1)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield