In dit artikel staan een tweetal proeven die zijn uitgevoerd om inzicht te krijgen in de veevoedkundige waarde van voederbieten in het rantsoen van nieuwmelkte koeien

Meijer, R.G.M.

Smolders, E.A.A.

Name not available

Voederbieten voor melkvee

Wageningen Yield 

Voederbieten voor melkvee
R.G.M. Me[jer (sectie melkvee) en
E.A.A. Smolders  (sectie management er? diercgexmUzeid)
Op veel melkveehouderijbedrijven is door de melkquotering en een stijgende melk-
produktie per koe een situatie ontstaan waarbij meer grond beschikbaar is dan nodig
is voor de ruwvoervoorziening van het vee. Mede hierdoor is de belangstelling voor
de teelt van krachtvoervervangers toegenomen. Uit oogpunt van gewasopbrengst
zijn voederbieten zeer interessant door de hoge kVEM-opbrengst per hectare.
Daarnaast zijn voederbieten, mits ook het bietenblad wordt geoogst, interessant
door de lage stikstofverliezen die optreden bij de teelt. In dit artikel staan een tweetal
proeven die zijn uitgevoerd om inzicht te krijgen in de veevoedkundige waarde van
voederbieten in het rantsoen van nieuwmelkte koeien.
Voederbieten bestaan op droge-stofbasis voor
ca. 50% uit suikers en hebben een hoge VEM-
OEB  van voederbieten (-52/kg  ds) geeft aan dat
voederbieten onvoldoende onbestendig eiwit
waarde (1035/kg  ds) en een laag ruw eiwitgehalte hebben in verhouding tot de aanwezige energie.
(84 g/kg ds). Ondanks een laag ruw eiwitgehalte Dit onbestendig eiwit zal in rantsoenen met voe-
hebben voederbieten toch een redelijke eiwit- derbieten geleverd moeten worden door voeder-
waarde voor de koe (75 DVE/kg ds). De vet-teer- middelen met een hoge OEB-waarde  (bijv. gras-
bare organische stof wordt vrijwel geheel in de kuil).
pens afgebroken, waardoor er veel microbieel ei-
wit in de pens kan worden gevormd, mits er vol- Proefopzet
doende in de pens afbreekbaar (=onbestendig) Op de Waiboerhoeve zijn tijdens de stalseizoe-
eiwit in het rantsoen aanwezig is. De negatieve nen 1991/92  en 1992/93  twee proeven uitge-
16 Praktijkonderzoek 94-2
voerd met elk drie behandelingen. De eerste
proef is uitgevoerd op een grupstal en de tweede
proef in een ligboxenstal. De proeven zijn uitge-
voerd met resp. 30 en 27 individueel gevoerde
nieuwmelkte dieren (waarvan 9 vaarzen) gedu-
rende de eerste 8 weken van de lactatie. De con-
trolegroep (groep A) kreeg alle krachtvoer in de
vorm van mengvoer (= “normaal” krachtvoer). De
proefgroepen B en C kregen resp. 2,5 (vaarzen 2)
of 5 (vaarzen 4) kg ds krachtvoer in de vorm van
voederbieten. Er werd gestreefd naar een gelijke
totale krachtvoeropname per groep. Het ruw-
voerrantsoen bestond uit graskuil en snijmais
(beide 50% op ds-basis). De twee ruwvoersoor-
ten zijn in de eerste proef apart verstrekt en in de
tweede proef gemengd gevoerd. In de tweede
proef is het ruwvoer gemengd gevoerd om er ze-
ker van te zijn dat graskuil  en snijmais in de ge-
wenste verhouding werden opgenomen. Dit is in
de eerste proef niet helemaal gelukt omdat de
koeien een lichte voorkeur hadden voor graskuil.
De voederbieten zijn na reiniging gesneden en in
2 porties over de dag gevoerd. Door gelijktijdig
twee soorten mengvoer (eiwitarm en eiwitrijk) te
verstrekken was het mogelijk om de dieren vrij-
wel exact op de DVE-norm te voeren. Ten behoe-
ve van de mineralenvoorziening (calcium, fosfor
en magnesium) is aanvullend 100 gram minera-
lenmengsel per dier per dag verstrekt. In de eer-
ste proef (1991/92)  is vanwege de negatieve
OEB-waarde  van het ruwvoerrantsoen aan iedere
groep een gelijke hoeveelheid krachtvoer in de
vorm van sojaschroot (OEB = 174) gevoerd om te
voorkomen dat de OEB  van het totale rantsoen
negatief zou zijn. Naast het vaststellen van voer-
opname, melkproduktie en melksamenstelling
zijn ook bloed- en pensmonsters van de dieren
genomen.
Ruwvoer en krachtvoer
De gemiddelde kwaliteit van zowel graskuil als
snijmais was in beide jaren erg goed (tabel 1). De
graskuil die in de eerste proef is gevoerd was
zelfs van uitstekende kwaliteit. De voederwaarde
van de snijmais verschilde weinig tussen beide
jaren.
De voederbieten hadden tijdens het eerste jaar
een hoger droge-stofgehalte en een lager ruw ei-
wit- en suikergehalte dan tijdens het tweede jaar,
terwijl de voederwaarde nauwelijks verschillend
was. Gemiddeld bevatten de voederbieten ruim
1090 VEM en 82 g DVE per kg ds.
Als mengvoeders zijn eiwitarm en eiwitrijk meng-
voer gevoerd met beide 940 VEM en resp. 95 en
180 g DVE/kg.  Als eiwitrijke grondstof in het ei-
witrijke mengvoer is met name gebruik gemaakt
van met formaldehyde behandeld sojaschroot
(bestendig sojaschroot) om verschillen in samen-
stelling tussen beide mengvoeders zo beperkt
mogelijk te houden.
Voeropname
Tijdens het eerste proefjaar werden de voeder-
bieten met name door de groep met de hoogste
gift (groep C) maar matig opgenomen. Dit is niet
gebruikelijk voor voederbieten omdat deze als
een zeer smakelijk produkt bekend staan. De
matige opname hangt waarschijnlijk samen met
de kwalitatief zeer goede (en suikerrijke) graskuil
die tijdens deze proef is gevoerd. In tabel 2 staat
een overzicht van de voeropname.
Door de tegenvallende opname van voederbieten
in het eerste jaar (met name groep C) is de totale
krachtvoergift voor de groepen niet gelijk, zoals
aanvankelijk wel de bedoeling was. Ondanks een
lagere krachtvoeropname voor de groepen met
voederbieten is de ruwvoeropname van deze
groepen lager. De opname van de voederbieten
was in de tweede proef beter en heeft voor de
groepen B en C geleid tot een vervanging van
resp. 20% en 40% van het mengvoer door voe-
derbieten. De krachtvoeropname was in deze
Tabel 1 Gemiddelde samenstelling en voederwaarde ruwvoer (g/kg ds)
Proef Voer Droge Ruw Ruwe Ruw NH3 Zetmeel Suiker
soort’) stof eiwit celstof as
1991/92 G 449 150 209 97 7 - 115
M 333 84 191 97 - 300 -
VB 155 66 61 74 - - 488
1992/93 G 524 188 235 117 6 - 75
M 384 82 191 53 - 328 -
VB 128 102 59 93 - - 600
VC-os*) VEM DVE OEB
82,7 982 77 13
73,2 918 47 -23
91,8 1101 80 -74
76,3 883 76 52
71,7 891 41 -17
92,7 1086 84 -44
l) G = Graskuil; M = snijmais; VB =Voerderbieten
2, VC-os = Vet-teringscoëfficiënt organische stof (in vitro)
Praktijkonderzoek 94-2
Tabel 2 Overzicht opname voer (kg ds), energie en eiwit
Proef 1991/92 1992193
Groep A B C A B C
Krachtvoer
Bieten
Mengvoer
270 275
10,l 7 7---L 65
10,i 937 9.0
291
982 7 72
9,8 978
339
592
38
Ruwvoer 11,8 10,8 11 ,o 12,2 11,2 10,8
Totaal
Droge stof
kVEM
DVE
OEB
21,9 205 20,o
21,9 20,6 20,3
2006 1850 1772
250 117 -1
22,0 21,o 20,6
20,9 20,o 19,8
1908 1790 1806
242 112 102
proef voor alle groepen gelijk. De ruwvoeropna-
me van de groepen met voederbieten bleef ook
in de tweede proef bij een gelijke krachtvoergift
duidelijk achter ten opzichte van de controle-
groep. De totale droge-stofopname was in beide
proeven lager voor de groepen met voederbieten
en nam af naarmate het aandeel voederbieten in
het rantsoen toe nam. Dit betekent dat de ver-
dringing van ruwvoer door voederbieten duidelijk
hoger is dan de verdringing van ruwvoer door
mengvoer. Door het lage droge-stofgehalte van
voederbieten (ca. 15% ds) neemt het droge-stof-
gehalte van het totale rantsoen sterk af wanneer
voederbieten worden opgenomen in het rant-
soen. Uit de literatuur is bekend dat wanneer het
droge-stofgehalte van het totale rantsoen lager is
dan 40% dit een negatieve invloed heeft op de
totale droge-stofopname. Dit effect wordt met
name veroorzaakt doordat een grotere hoeveel-
heid bulk moet worden verwerkt. Het droge-stof-
gehalte van de rantsoenen met voederbieten va-
rieerde in deze proeven van ca. 30 - 40% en ligt
daarmee rond deze grens.
Zowel de kVEM- als DVE-opname zijn ook lager
voor de groepen met voederbieten met name
door de lagere totale droge-stofopname. De OEB
in de rantsoenen met voederbieten is duidelijk la-
ger. Dit is met name het gevolg van de sterk ne-
gatieve OEB  van voederbieten. De OEB  in het
rantsoen van groep C was in 1991/92  gemiddeld
zelfs neutraal.
Melkproduktie en melksamenstelling
In beide proeven is de melkproduktie lager voor
de groepen met voederbieten t.o.v de controle-
groep. De vet- en eiwitproduktie zijn ook lager
voor de rantsoenen met voederbieten en nemen
met uitzondering van de eiwitproduktie van groep
C in 1992/93  af naarmate het aandeel voederbie-
ten in het rantsoen toeneemt. Het vet- en eiwitge-
halte is met uitzondering van groep B in de eerste
proef hoger voor de groepen met voederbieten.
Hierbij dient opgemerkt te worden dat het vetge-
halte van groep B reeds bij aanvang van de proef
Tabel 3 Overzicht melkproduktie en melksamenstelling en energie en eiwitvoorziening’) (%)
Proef
Groep
1991192 1992193
A B C A B C
Melk (kg) 36,5 35,3
Vet (gr) 1754 1629
(%) 4,81 4,61
E i w i t  ( g r ) 1159 1118
WJ) 3,18
FPCM2)(kg)
3,17
39,6 37,5
31,9 33,8 31,3 31,8
1603 1527 1478 1463
5,03 4,52 4,73 4,59
1060 1082 1025 1056
3,32 3,20 3,28 3,32
35,7 35,6 33,8 34,0
VEM-dekking 92 91 92 96 96 95
DVE-dekking 104 99 100 104 103 1 0 1
‘1 voorziening = opname/behoefte
2, FPCM = meetmelk; voor vet en eiwit gecorrigeerde melk
18 Praktijkonderzoek 94-2
(direct na afkalven) ca. 0,4% lager was dan de
controlegroep. Aan het eind van de proef was
nauwelijks nog sprake van enig verschil. Dit bete-
kent dat ook in deze groep sprake is geweest van
stimulering van het vetgehalte door voederbieten.
De veelal hogere vet- en eiwitgehalten in de rant-
soenen met voederbieten zijn een gevolg van een
sterkere daling van de melkproduktie ten opzich-
te van de daling in vet- en eiwitproduktie (indik-
kingseffect). De produktie aan meetmelk  is in bei-
de jaren lager voor de groepen met voederbieten
in het rantsoen.
In beide proeven zijn geen verschillen in VEM-
dekking tussen de groepen. De VEM-dekking is
in alle groepen lager dan 100%; dit betekent dat
de koeien in negatieve energiebalans zijn en li-
chaamsreserves gemobiliseerd hebben om in
hun energiebehoefte te kunnen voorzien. De
DVE-voorziening is in beide proeven voldoende
geweest waarbij er geen verschillen zijn tussen
de groepen. Ook voor groep C is tijdens de eer-
ste proef met een neutrale OEB  in het rantsoen
de eiwitproduktie volgens verwachting (DVE-dek-
king 100%).
Bloed- en pensmonsters
In samenwerking met de Faculteit Diergenees-
kunde van de Rijksuniversiteit Utrecht zijn bloed-
en pensmonsters van de dieren genomen. De
bloedmonsters zijn geanalyseerd op glucose en
Beta Hydroxy Boterzuur (BHBZ). Glucose en
BHBZ geven een indruk van de energievoorzie-
ning van de dieren. Bij een energietekot-t is het
glucosegehalte in het bloed verlaagd, terwijl het
BHBZ-gehalte verhoogd is ten gevolge  van af-
braak van lichaamsvetten.
De pensmonsters zijn geanalyseerd op vluchtige
vetzuren. Bij de afbraak van koolhydraten in de
pens ontstaan vluchtige vetzuren. De voornaam-
ste zijn azijnzuur, propionzuur en boterzuur. Af-
braak van celwanden leidt tot de vorming van
overwegend azijnzuur. Suikers worden met name
omgezet in boterzuur en in mindere mate in pro-
pionzuur. Zetmeel wordt in de pens afgebroken
tot met name propionzuur.
In het algemeen geld dat azijnzuur en boterzuur
worden gebruikt voor de vorming van melkvet en
propionzuur voor het maken van glucose. Gluco-
se komt ook vrij bij de vertering van bestendig
zetmeel in de dunne darm. Glucose kan door het
dier worden omgezet in lactose (melksuiker). De
gevormde hoeveelheid lactose bepaalt in belang-
rijke mate de hoeveelheid melk.
Een overzicht van de resultaten van de analyse
van bloed- en pensmonsters staat in tabel 4.
Praktijkonderzoek 94-2 19
Het glucosegehalte in het bloed neemt in beide
proeven af naarmate het aandeel voederbieten in
het rantsoen toeneemt. De referentiewaarde
(2,25 - 3,35 mmol/l)  wordt in het eerste jaar door
de groepen met voederbieten niet (groep C) of
nauwelijks (groep B) gehaald. Het lagere glucose-
gehalte op de rantsoenen met voederbieten is
waarschijnlijk mede het gevolg van een geringere
hoeveelheid bestendig zetmeel in het rantsoen.
Bovendien is uit de literatuur bekend dat de om-
zetting van propionzuur naar glucose in de lever
wordt geremd door boterzuur dat in grotere mate
aanwezig is op de rantsoenen met voederbieten.
Het BHBZ-gehalte is beide jaren hoog en met uit-
zondering van de controlegroep in de tweede
proef hoger dan de referentiewaarde die door de
Gezondheidsdienst voor Dieren wordt gehan-
teerd (0,6-1,2).  Het BHBZ-gehalte was bij de
groepen met voederbieten in het rantsoen aan-
zienlijk verhoogd zonder dat er sprake was van
klinische symptomen die wezen op een duidelijk
energietekort en als gevolg daarvan slepende
melkziekte. Gewoonlijk wijst een verhoogd
BHBZ-gehalte op een verhoogde afbraak van
vetten als gevolg van een energietekort. Echter
BHBZ wordt ook in de penswand  gevormd uit
boterzuur. De verhoogde concentraties BHBZ
van de groepen met voederbieten zijn dan ook
waarschijnlijk het gevolg van een verhoogde bo-
terzuurproduktie in de pens. Dit betekent dat de
door de Gezondheidsdiensten voor Dieren ge-
hanteerde referentiewaarden voor BHBZ als
maatstaf voor slepende melkziekte niet zonder
meer gelden voor rantsoenen met voederbieten.
In beide proeven was de totale produktie aan vet-
zuren in de pens niet verschillend tussen de
groepen. Uit de samenstelling van het vetzuurpa-
troon blijkt met name dat het aandeel boterzuur
hoger is voor de groepen met voederbieten. Dit
komt ook tot uitdrukking in een lagere melkpro-
duktie en een hoger vetgehalte in de melk.
Samengevat
Voederbieten hebben ten opzichte van mengvoer
een hogere verdringing van ruwvoer tot gevolg.
Dit betekent dat door vervanging van een deel
van het mengvoer door voederbieten de totale
droge-stofopname daalt waardoor ook de VEM-
opname afneemt. Dit leidt tot een lagere melk- en
meetmelkproduktie. Uit eerder uitgevoerd onder-
zoek (Bosma Zathe 1989 t/m 1992) is gebleken
dat de melk- en meetmelkproduktie ook bij een
gelijke VEM-opname lager zijn wanneer een deel
van het krachtvoer (5 kg ds) in de vorm van voe-
derbieten wordt verstrekt. Ook de vet- en eiwit-
produktie nemen af bij het voeren van voederbie-
ten; het vet- en eiwitgehalte nemen in de meeste
gevallen toe als gevolg van een lagere melkpro-
duktie. Het vetgehalte wordt bovendien gestimu-
leerd door een verhoogde boterzuurproduktie in
de pens als gevolg van het hoge suikergehalte
van voederbieten. Dit kan leiden tot verhoogde
gehaltes aan BHBZ in het bloed zonder dat er
sprake is van slepende melkziekte. Het gehalte
aan glucose in het bloed, de bouwsteen voor lac-
tose die in belangrijke mate bepalend is voor de
omvang van de melkproduktie, neemt af bij het
voeren van voederbieten. De soort energie die
voederbieten leveren (boterzuur) is dus niet erg
geschikt voor nieuwmelkte koeien die juist be-
hoefte hebben aan glucose-vormers in het rant-
soen voor de vorming van lactose.
Tabel 4 Overzicht vetzuursamenstelling in penssap (%) en gehalten aan glucose en BHBZ’) in het bloed (mmol/l)
Proef 1991/92 1992193
Groep A B C A B C
Bloed
Glucose 2,70 2,44 2,13 3,07 2,69 2,58
BHBZ 1,66 1,94 2,41 0,98 1,73 1,78
Pens
Azijnzuur 60,5 60,l 60,3 62,0 61,4 60,l
Propionzuur 19,3 20,5 18,9 20,3 19,o 20,l
Boterzuur 16,l 16,l 18,l 14,8 17,6 18,l
‘) Beta Hydroxy Boterzuur
20 Praktijkonderzoek 94-2


Voederbieten voor melkvee

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Name not available

Wageningen Yield

NARCIS