In dit tweede artikel wordt verder ingegaan op de toepassing van deze kennis in rantsoenen voor melkvee

Meijer, R.G.M.

Subnel, A.P.J.

Vissel, H., de

de Vissel, H.

NARCIS 

Fasevoedering bij melkvee (2)

Wageningen Yield 

Fasevoedering bij melkvee (2)
A. Suhnel  (PR), H. de Visser (WVO-DLO) en R. Meijer (PR)
In drie artikelen wordt ingegaan op fasevoedering bij melkvee. In de vorige periodiek
is beschreven hoe de koe koolhydraten, vetten en eiwitten uit voer omzet in melk. In
dit tweede artikel wordt verder ingegaan op de toepassing van deze kennis in rant-
soenen voor melkvee.
Er zijn duidelijke verschillen in de behoefte aan
energie, eiwit, vitaminen en mineralen tussen de
nieuwmelkte periode, het midden van de lactatie,
het einde van de lactatie en de droogstand. Dit
zijn niet alleen verschillen in hoeveelheden ener-
gie en eiwit, maar ook in de samenstelling ervan.
De mate waarin nutriënten gebruikt worden voor
produktie en/of  voor reservevorming hangt o.a. af
van het lactatiestadium en de hormoonhuishou-
ding van het dier. Deze hangen nauw samen.
Fasevoedering beoogt het optimaliseren van sa-
menstelling en hoeveelheid energie en eiwit om
een optimale melkproduktie met een gewenste
vet/eiwitverhouding te realiseren met een zo laag
mogelijke belasting van het milieu. Daarbij dienen
vitaminen en mineralen aangevuld te worden tot
de geldende normen.
De eerste fase is de nieuwmelkte periode van
kalven tot ca. week 13 van de lactatie. Fase 2
omvat het middengedeelte van de lactatie (week
13 t/m 29). Fase 3 beslaat het einde van de lacta-
tie vanaf week 30. Fase 4 is de droogstandspe-
riode.
Per melkgevende fase van de lactatie wordt inge-
gaan op de behoefte aan nutriënten en worden
mogelijkheden gegeven om hier met de rantsoen-
samenstelling op in te spelen. Tevens worden
mogelijkheden aangegeven om de vetleiwitver-
houding in de melk te bernvloeden. Koolhydraten
vormen de belangrijkste energie (VEM)-leve-
ranciers  in melkveerantsoenen. De nutriënten-
voorziening wordt dan ook vooral benaderd van-
uit de koolhydraatsamenstelling van het rant-
soen. In het derde artikel wordt weergegeven hoe
de kennis van het DVE-systeem in de fasevoede-
ring toegepast kan worden.
Fase 1: Nieuwmelkte periode
De nieuwmelkte periode wordt gekenmerkt door
een langzaam stijgende voeropname en een snel
stijgende melkproduktie. De produktie bereikt
haar piek tussen week 4 en 6, terwijl de piek in
opname tussen week 8 en 12 wordt bereikt. In
beide tijdstippen bestaat een grote variatie tus-
sen dieren, afhankelijk van onder andere melk-
produktieniveau, rantsoensamenstelling en dier-
verschillen. In de eerste weken na kalven is de
koe niet in staat voldoende energie met het rant-
soen op te nemen voor melkproduktie. De ener-
giebalans is negatief. Gedurende de gehele pe-
riode waarin de koe in negatieve energiebalans
is, spreken we van de eerste fase van de lactatie.
De koe spreekt dan haar lichaamsreserves aan
en vet en eiwit worden gemobiliseerd. Rondom
het afkalven verandert er veel in het lichaam van
de koe. De hormoonspiegels van groeihormoon
en prolactine, die de melkproduktie stimuleren,
zijn sterk verhoogd, terwijl het insulinegehalte
sterk verlaagd is. Insuline zorgt onder andere
voor het vastleggen van opgenomen voedings-
stoffen in lichaamsreserves.
Al deze veranderingen zijn gericht op een hoge
melkproduktie. Dieren in de nieuwmelkte periode
hebben een grote behoefte aan glucogene nut-
riënten (propionzuur, glucose, aminozuren (eiwit
is opgebouwd uit aminozuren)) in het rantsoen
om veel lactose (melksuiker) te kunnen maken.
De hoeveelheid lactose die gevormd wordt be-
paald in hoge mate het niveau van melkproduk-
tie.
Het rendement uit de verschillende vetzuren voor
de produktie van glucose is het hoogst voor pro-
pionzuur, gevolgd door boterzuur en azijnzuur.
De pensvertering dient dan ook gestuurd te wor-
den naar een hoge propionzuurvorming, waarbij
de pensfermentatie optimaal blijft functioneren
(niet te veel snel afbreekbare koolhydraten). Zet-
meel uit bijv. snijmais kan hiervoor uitstekend
dienst doen. Voederbieten daarentegen zijn min-
der geschikt voor nieuwmelkte dieren. De energie
in voederbieten (ca. 1035 VEM/kg ds) is groten-
deels afkomstig uit suikers. Deze suikers bestaan
voor een groot deel uit saccharose,  dat sterk bo-
terzuurvormend is. Proeven van het PR met voe-
derbieten in het rantsoen wijzen uit dat naarmate
er meer bieten gevoerd worden, de boterzuurvor-
ming in de pens toeneemt. Hierdoor stijgt het vet-
gehalte. Het glucosegehalte in het bloed neemt
af, waardoor de lactoseproduktie daalt. Hierdoor
daalt de melkproduktie. De produktie aan eiwit-
grammen neemt ook af. Bieten leveren dus niet
Tabel 1 Vergelijking celwandrijk en zetmeelrijk rant-
soen voor nieuwmelkte koeien
Rantsoen Celwandrijk Zetmeelrijk
Ruwvoer (kg ds) 12,2 12,2
Maiszemelen (kg ds) 671
Krachtvoer (kg ds) 630 12,2
Totale ds (kg) 24,3 24,4
Suikers (g/kg ds) 36 45
Zetmeel (g/kg ds) 143 231
BestZetmeel  (g/kg ds) 24 61
kVEM/dag 24,l 24,9
DVE gr/dag 2551 2452
Melk (kg) 38,l 38,2
Vet (%) 4,34 4,25
Eiwit (%) 3,41 3,53
Azijnzuur (%) 62 60
Propionzuur (%) 24 25
Boterzuur (%) 12 13
de produktiestimulerende soort energie voor
nieuwmelkte dieren.
De lactosevorming kan gestimuleerd worden
door rantsoenen te verstrekken waarin meer glu-
cogene nutriënten opgenomen zijn. Door een
verhoogd aandeel zetmeel in het rantsoen zou
men dit kunnen bereiken (tabel 1).
Bovenstaande proef (tabel 1) met nieuwmelkte
dieren in de eerste 15 weken van de lactatie, uit-
gevoerd door het IWO, toont de resultaten van
een vergelijking tussen een celwandrijk rantsoen
en een zetmeelrijk rantsoen. Het ruwvoer be-
stond uit een mengsel van gras- en maissilage,
elk voor 50% op droge-stofbasis. De krachtvoer-
ders in beide groepen verschilden in koolhydraat-
samenstelling. Het zetmeel in dit laatste rantsoen
bestond uit mais-zetmeel dat voor een deel lang-
zaam afgebroken wordt in de pens en voor een
deel bestendig is.
De melkproduktie was nauwelijks hoger op het
zetmeelrijke rantsoen, ondanks de hogere ener-
gie-opname op dat rantsoen. Op het zetmeelrijke
rantsoen was de vet/eiwitverhouding duidelijk la-
ger dan op het celwandrijke rantsoen (1,20 t.o.v.
1,27).  De verhouding in de pens tussen ketogene
bestanddelen (azijnzuur, boterzuur) en glucogene
bestanddelen (propionzuur) was iets ruimer op
het celwandrijke rantsoen. Het vetgehalte daalde
en het eiwitgehalte nam toe op het zetmeelrijke
rantsoen. Het vetgehalte daalde doordat er per
kg ds minder celwanden werden gevoerd. Verder
kan een rol gespeeld hebben dat meer glucose-
vormers in het zetmeelrijke rantsoen leiden tot
2 Praktijkonderzoek 94-2
een verhoogd gehalte aan insuline in de bloed-
baan. Insuline zorgt ervoor dat opgenomen nut-
riënten worden vastgelegd in lichaamsreserves
i.p.v. uitgescheiden met de melk.
De periode van negatieve energiebalans was lan-
ger voor de dieren die het celwandrijke rantsoen
kregen. Hierdoor mobiliseerden ze meer li-
chaamsvet dat gebruikt kan worden voor de vor-
ming van melkvet (hoger vet%).
Het eiwitgehalte was hoger op het zetmeelrijke
rantsoen, ondanks de wat lagere DVE-opname.
__Ten  dele kan dit worden verklaard door de hoge-_ - - -
re KVEM-opname. Een hoogproduktieve koe kan
een deel van het eiwit dat ze in de darm opneemt
gebruiken voor de vorming van glucose, waar-
door het niet meer beschikbaar is voor de syn-
these-van melkeiwit. Wanneer de glucosevor-
ming echter gestimuleerd wordt door het voeren
van meer zetmelen  dan kan de glucosevorming
-Xéiwit (ten dele) achterwege blijven. Uit PR- en
IWO-onderzoek is gebleken dat het moment van
toename van het eiwitgehalte na kalven vaak sa-
menvalt met het moment dat koeien weer in een
positieve energiebalans komen. Op het zetmeel-
rijke rantsoen was dit eerder het geval. Tevens
gold dat op het celwandrijke rantsoen de
concentratie aan ammoniak in de pens hoger
was. Dit zou kunnen betekenen dat er meer stik-
stof afgevoerd wordt uit de pens dat niet omge-
zet wordt in microbieel eiwit. Dit wijst op het niet
gelijktijdig vrijkomen van voldoende energie tij-
dens de eiwitafbraak. De celwanden werden in
dit rantsoen relatief langzaam afgebroken (3,2%
per uur) terwijl de stikstof die gebruikt kan wor-
den voor de vorming van microbieel eiwit sneller
werd afgebroken (53% per uur). Op het zetmeel-
rijke rantsoen was de afbraaksnelheid van de cel-
wandfractie 3,8%  per uur en van de stikstoffrac-
tie 4,2%.  De microbiële eiwitproduktie was lager
op het celwandrijke rantsoen.
Het zetmeel uit snijmais is grotendeels Langzaam
Afbreekbaar, Onbestendig Zetmeel (LAOZ). Een
deel van het zetmeel is bestendig (BZ).
De optimale hoeveelheden SUSAZ, LAOZ en BZ
die leiden tot een maximale microbiële eiwitpro-
duktie in de pens zijn niet exact te geven en han-
gen onder meer samen met het type koolhydraat
(snel, langzaam afbreekbare of bestendig), de af-
braaksnelheid van de koolhydraten en van andere
rantsoencomponenten (o.m. eiwit), de passage-
snelheid van voer door de pens,
niveau en de eindprodukten van
mentatie. Verder
en krachtvoer,
hoeveelheid krachtvoer en voermethode
lang. Toch is een benadering op basis
braaksnelheden mogelijk.
In tabel 2 wordt een voorbeeld gegeven van een
benadering van minimale en maximale hoeveel-
heden SUSAZ, LAOZ en BZ in melkveerantsoe-
nen in het begin van de lactatie. Hierbij is het zet-
meel afkomstig van mais. Het SUSAZ-gehalte
van mais is hierbij op 0 gesteld.
In het algemeen is een rantsoen redelijk veilig
wanneer maximaal 100 à 125 gram SUSAZ/kg  ds
gevoerd wordt en het krachtvoer verspreid over
maissilage.
Praktijkonderzoek 94-2
Uit proeven blijkt dat de vet/eiwitverhouding in de
melk in de nieuwmelkte periode door wijziging in
de verhouding onbestendig zetmeel/celwanden
en/of  de verhouding onbestendig zetmeel/-
bestendig zetmeel te beÏnvloeden  is. Koolhydra-
ten in melkveerantsoenen kunnen we classifice-
ren als snel en langzaam afbreekbaar in de pens
of bestendig. De Suikers en Snel Afbreekbare
Zetmelen  worden tezamen SUSAZ genoemd. Dit
zijn de koolhydraten met een afbraaksnelheid in
de pens van meer dan 12,5%  per uur. Hierbij kan
men denken aan de suikers uit voederbieten en
het grootste gedeelte van het zetmeel uit tapioca.
het
de
opname-
pensfer-
zijn produktieniveau, soort ruw-
ruwvoer/krachtvoer-verhouding,
van be-
van af-
de dag wordt gegeven. Dit maximum wordt in
rantsoenen met veel snijmais niet gehaald, maar
wel wanneer rantsoenen bestaande uit suikerrijke
voordroogkuil of een redelijke hoeveelheid voe-
derbieten gevoerd worden.
In de gebruikelijke rantsoenen is het minimum
SUSAZ gehalte ca. 70 gram/kg ds, maar vaak
hoger. Het toevoegen van alleen bestendig zet-
meel geeft geen positief effect op melkhoeveel-
heid en/of  vet/eiwit-verhouding. Aangeraden
wordt om per dag niet meer dan 1200 à 1250
gram BZ te voeren in verband met de beperkte
capaciteit van de dunne darm om zetmeel te
kunnen verteren. Uit proeven is af te leiden dat,
wanneer we rantsoenen met maiszetmeel verge-
lijken, er ca. 30 gram bestendig zetmeel/kg  ds in
het totale rantsoen nodig is om de vet/eiwitver-
houding te bernvloeden. Aangezien het vetgehal-
te op de meeste praktijkbedrijven niet gestimu-
leerd hoeft te worden houden we 30 gram/kg ds
als minimum aan.
Op dat moment is er bij maiszetmeel tevens een
hoeveelheid lAOZ in de pens aanwezig om de
microbiële eiwitproduktie en de propionzuurvor-
ming te stimuleren.
Wanneer het gehalte aan bestendig zetmeel mini-
maal 30 gram/kg ds moet bedragen en er wordt
uitgegaan van maiszetmeel met een bestendig-
heid van 20-25%  dan is de hoeveelheid zetmeel
in het rantsoen minimaal 120-150 gram/kg ds. Bij
een maximale BZ-opname van 1250 gram/dag
en een totale ds-opname van 23 kg ds is het
maximale BZ-gehalte in het rantsoen 55 gram/kg
ds. De bestendigheid van het zetmeel zal bij deze
hoeveelheden hoger liggen dan de veronderstel-
de 20%. Wanneer we 25% aanhouden komt het
maximale (mais)zetmeelgehalte  daarmee op ca.
220 gram/kg ds.
De hoeveelheid langzaam afbreekbaar onbesten-
Tabel 2 Richtlijnen voor hoeveelheden totaal zetmeel,
SUSAZ, LAOZ en BZ (gr/kg ds in totale rant-
soen) in het begin van de lactatie uitgaande
van maiszetmeel
Zetmeel
SUSAZ
lAoz
BZ
Minimum Maximum
120-150 220
70 100-125
go-120 165
30 55
SUSAZ = Suiker en Snel Afbreekbaar Zetmeel
IAOZ = Langzaam Afbreekbaar Onbestendig
Zetmeel
BZ = Bestendig Zetmeel
dig zetmeel (LAOZ) ligt daarmee vast tussen mi-
nimaal 90 en maximaal ca. 165 gram maiszet-
meel per kg ds. Het lijkt uit oogpunt van een opti-
male pensfermentatie niet raadzaam rantsoenen
zodanig samen te stellen dat alle maximale ge-
halten die hier genoemd worden gerealiseerd
worden. Het gedeelte van de koolhydraten dat in
de pens wordt afgebroken (SUSAZ en IAOZ)
moet minimaal 160 gram zijn. Het maximum van
onbestendige koolhydraten ligt echter in de
meeste rantsoenen lager dan het uit tabel 2 af te
leiden maximum. Uit de onderzochte proeven
kwamen maxima van ca. 230-260 gram suiker +
onbestendig zetmeel naar voren. De balans tus-
sen snel en langzaam dient zodanig gevonden te
worden dat er een maximale hoeveelheid organi-
sche stof in de pens gefermenteerd kan worden.
Wanneer er in het begin van de lactatie een hoge
voeropname nagestreefd wordt dient de afbraak-
snelheid van de organische stof in het rantsoen
minimaal ca. 5% te zijn. Dit dient uit nader onder-
zoek verder afgeleid te worden.
Tweede fase: Week 13 t/m 29 van de lactatie
In het midden van de lactatie is de droge-stofop-
name zodanig toegenomen dat dieren gemakke-
lijk op de VEM-norm gevoerd kunnen worden. De
koe heeft in deze fase in mindere mate een hor-
monale prikkel tot melkproduktie. Verder geldt
dat deze dieren proberen de gemobiliseerde li-
chaamsreserves te compenseren. De prikkel tot
een hoge produktie dient te komen uit het rant-
soen. Dit dient de energiebehoefte voldoende te
ondersteunen en niet beperkend in eiwit te zijn.
Bij het voeren op de VEM-norm is ook in deze
fase de soort energie belangrijk. Veel zetmelen in
een rantsoen leiden tot hogere gehaltes propion-
zuur in de pens en glucose op darmniveau. Dit
leidt tot hogere gehaltes aan insuline in het bloed
wat kan leiden tot vervetting. Op ROC Cranen-
donck werd aan dieren in deze fase van de lacta-
tie een rantsoen gevoerd volgens de VEM-norm
bestaande uit 9 kg ds snijmais en aanvullend
krachtvoer. De dieren kregen daarbij 260 gram
zetmeel en suikers/kg  ds waarvan 45 gram be-
stendig zetmeel was. Deze dieren namen in de
periode tot week 30 fors in conditie toe, waarmee
aangegeven wordt dat 45 gram bestendig zet-
meel te veel is in deze fase om dieren in een goe-
de conditie te houden. Voor een onderbouwing
van de waarde van extra zetmeel en suikers in
melkveerantsoenen in deze fase van de lactatie
zijn door het PR zeven proeven met zetmeelrijk
krachtvoer naast voordroogkuil uitgevoerd. Per
4 Praktijkonderzoek 94-2
Tabel 3 Gehalten aan zetmeel + suikers (gr/kg ds) in het totale rantsoen
Rantsoen Zetmeelproeven
Groep A Groep B
Cranendonck
Suikers + Zetmeel
Suikers + onbestendig
zetmeel
Bestendig zetmeel
100 175 260
95 150 215
5 25 45
groep werd een onderscheid gemaakt in hoe-
veelheden zetmeel+suikers in het rantsoen (zie
tabel 3).
Uit deze proeven kwamen steeds dezelfde ten-
densen naar voren:
- De melkproduktie werd niet beinvloed;
- Het vetgehalte daalde (gemiddeld - 0,13%);
- Het eiwitgehalte steeg licht (+ 0,03%)
Hieruit valt af te leiden dat de effecten in deze
fase dezelfde tendens vertonen als in de eerste
fase. De omvang is echter kleiner. Bij de dieren in
deze proeven kon geen effect op conditie wor-
den vastgesteld, zodat verondersteld mag wor-
den dat de maximale effecten op melkproduktie
en -samenstelling in deze fase nog niet bereikt
zijn met de hoeveelheden zetmeel + suikers die in
dit rantsoen zijn verstrekt.
Uit de proeven kan worden afgeleid dat in winter-
rantsoenen het maximum gehalte aan bestendig
zetmeel 30 à 35 gram/kg ds is. Uit proeven, uit-
gevoerd in de zomerperiode waarbij extra LAOZ
en BZ uit mais werd verstrekt aan dieren in de
tweede fase van de lactatie, komen wisselende
resultaten naar voren. De resultaten hangen sa-
men met het produktieniveau en de kwaliteit van
het weidegras (suikergehalte). Uit zomerproeven
valt af te leiden dat bij hoogproduktieve dieren de
melkproduktie niet wordt bei’nvloed,  maar dat
zodra de dieren iets verder in lactatie zijn (lagere
produktie) de produktie onder invloed van extra
zetmeel iets daalt. Het eiwitgehalte neemt iets
toe, waardoor de eiwitopbrengst per dag niet
wordt ber’nvloed. Het vetgehalte zal steeds dalen.
Deze daling werd in de meeste PR-proeven aan-
getroffen wanneer ca. 15-20 gram bestendig
(mais-)zetmeel  verstrekt werd per kg ds (ca. 75
100 gram zetmeel/kg  ds).
Proeven in de tweede fase van de lactatieperiode
geven aan dat de vet/eiwitverhouding in de melk
be’invloed kan worden door het verstrekken van
extra (on)bestendig  zetmeel. Het effect op melk-
produktie en vet/eiwitverhouding wordt mede
be’invloed  door het soort ruwvoer (gras of gras-
kuil), de aard van het zetmeel (snel of langzaam
afbreekbaar) en de hoeveelheid zetmeel + suikers
per kg ds. De totale hoeveelheid zetmeel + sui-
kers dient in verband met gevaar voor vervetting
aan een maximum te worden gebonden. De hoe-
veelheden zetmeel+suikers moeten beperkt blij-
ven tot minder dan 250 gr/kg  ds wanneer we uit-
gaan van rantsoenen met maiszetmeel. Als richt-
lijn kunnen we een maximum van ca. 30 gram
bestendig zetmeel/kg  ds aanhouden. Dit bete-
kent een maximum van ca. 120-150 gram zet-
meel/kg  ds. Het gehalte aan LAOZ komt daar-
mee op maximaal ca. 90-120 gr/kg ds (tabel 4).
Fase 3: Einde lactatie (week 30 tot droog-
stand)
Naarmate de lactatie vordert neemt de neiging
tot vervetting toe. Dieren na week 30 van de lac-
tatie dienen echter de gelegenheid te krijgen de
reserves die vooral in de eerste fase verloren zijn,
weer aan te vullen (voor zover ze daar in fase 2 al
niet mee begonnen zijn). Ver boven de VEM-
norm voeren leidt tot een te hoge energie-opna-
me en daardoor tot een te ruime conditie bij het
ingaan van de droogstand. Dit kan leiden tot een
matige start van de nieuwe lactatie (slepende
melkziekte, matige voeropname etc.). Rantsoe-
nen met extra zetmeel zouden ook in deze fase
het vetgehalte kunnen verlagen. Echter, de con-
ditietoename wordt dan te sterk bevorderd zodat
een beperkte hoeveelheid suikers en zetmeel in
het rantsoen moet worden opgenomen. Het vet-
gehalte zal op dergelijke rantsoenen toenemen
t.o.v. rantsoenen met extra zetmeel.
Tabel 4 Maximale hoeveelheden (mais)zetmeel, LAOZ
en BZ voor dieren in tweede fase van de lac-
tatie (gr/kg ds)
Maximum
Suiker + Zetmeel 250
Zetmeel 150
SUSAZ 100-125
L4oz 120
BZ 30
Praktijkonderzoek 94-2 5
Tenslotte
Koolhydraten zijn de
ranciers in rantsoenen
voornaamste energieleve-
voor melkvee. De samen-
stelling van de koolhydraatfractie is van invloed
op de produktie en de vet/eiwitverhouding. Deze
stendig zetmeel. De beste resultaten worden
daarbij behaald in rantsoenen met hoge kracht-
voerniveaus (nieuwmelkte periode). De uiteindelij-
ke respons is van vele factoren (o.m. ruwvoer, de
snelheid waarmee het on bestendige zetmeel
v&houding in de melk is in iedere fase te be’in- wordt afgebroken, voersysteem etc.) afhankelijk.
vloeden door extra zetmeel in het rantsoen op te De melkeiwitproduktie is afhankelijk van een
nemen. hoge microbiële eiwitproduktie in de pens, de
Bij nieuwmelkte dieren kan het voeren van extra hoeveelheid bestendig voereiwit en van een vol-
(onbestendig en bestendig) zetmeel de doende glucose-aanbod uit de afbraak
De melkv&prÖduktie  kan worden be’in-
vloed door verandering van de verhouding onbe-
stendig zetmeel/celwanden  en onbestendig/be-
de snelheid waarmee zowel eiwit als kool-
hydraten in de pens worden afgebroken in balans
zijn.
voor melkeiwit-
produktie.
Voor een vol-
doende hoge
microbiële ei-
witsynthese in
de pens is het
noodzakelijk
Praktijkonderzoek 94-2


Fasevoedering bij melkvee (2)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield

Name not available