De term fasevoedering is bekend uit de intensieve veehouderij. Ze slaat op het voeren van verschillende krachtvoeders op bepaalde momenten tijdens de groei- of de legperiode

Subnel, A.P.J.

Visser, H., de

Wageningen Yield 

Fasevoedering bij melkvee (1)
A.P.J. Subnel (PR) en H. de Visser (IWO-DLO)
De term fasevoedering is bekend uit de intensieve veehouderij. Ze slaat op het voe-
ren van verschillende krachtvoeders  op bepaalde momenten tijdens de groei- of de
legperiode. Op elk moment tijdens de groei- of produktiefase kan zo exact mogelijk
op de behoefte van dieren ingespeeld worden, waardoor verspilling van voedings-
stoffen (o.a. energie, eiwit en mineralen) voorkomen wordt.
In een serie van 3 artikelen wordt ingegaan op de mogelijkheden voor fasevoedering
bij melkvee.
Om rantsoenen optimaal te kunnen samenstellen is allereerst inzicht nodig in de
wijze waarop een koe melk, vet en eiwit produceert. Dit wordt in deze eerste bijdrage
uiteengezet.
Theoretische achtergronden Fasevoedering:
Van Voer naar Melk
De organische stof van de meeste melkveerant-
soenen bevat gemiddeld ca. 70% koolhydraten,
ca. 4-6 % ruw vet en ca. 18-22%  ruw eiwit. De
energie (uitgedrukt in Voeder Eenheid Melk: VEM)
die een koe opneemt is dus voor het grootste
deel afkomstig uit koolhydraten.
Daarnaast kan vet een grote energieleverancier
zijn. De meeste vetten bevatten ca. 2,3 keer zo
veel energie dan koolhydraten. De energie uit vet-
ten is doorgaans goed verteerbaar en wordt effi-
ciënt benut. Een grote hoeveelheid vet kan echter
de afbraak van celwanden in de pens negatief
bel’nvloeden.  In het algemeen wordt in Nederland
niet meer dan 70 gram vet per kg droge stof in
het krachtvoer opgenomen en minder dan 50
gram ruw vet per kg ds in het totale rantsoen.
Niet alle vetten hebben dezelfde uitwerking in
melkveerantsoenen. De verteerbaarheid van vet-
ten hangt af van het gehalte aan onverzadigde
vetzuren, die beter geabsorbeerd worden dan
verzadigde vetzuren. In het algemeen neemt de
melkproduktie toe wanneer extra vetten worden
Praktijkonderzoek 94- 1 1
gevoerd. Het vetgehalte stijgt vaak bij veel onver-
zadigde vetzuren die aan afbraak in de pens ont-
snappen (beschermde vetten). Het vetgehalte
daalt wanneer veel onverzadigde vetzuren ge-
voerd worden die in de pens aangetast kunnen
worden. Hetzelfde geldt voor het voeren van veel
langketen vetzuren. Het eiwitgehalte daalt in de
meeste rantsoenen waaraan vet wordt toege-
voegd. Dit wordt ten dele veroorzaakt door de
toegenomen melkproduktie (verdunningseffect).
Verder blijkt uit proeven van het IWO dat in rant-
soenen met extra vet minder energie voor pens-
microben beschikbaar is waardoor er minder mi-
crobieel eiwit wordt gevormd. Andere PR-proe-
ven hebben uitgewezen dat het voeren van vetrijk
krachtvoer geen verhoging van de melkeiwitop-
brengst gaf.
Op het eiwit in de melkveevoeding wordt later in-
gegaan.
Koolhydraten
De koolhydraten zijn dus de belangrijkste ener-
gieleveranciers in melkveerantsoenen. Koolhy-
draten worden onderverdeeld in structurele kool-
hydraten uit de celwand van plantaardig materi-
aal en niet-structurele koolhydraten uit de
celinhoud. De structurele koolhydraten omvatten
de pectinen, cellulose en hemicellulose. Verder
bevatten celwanden lignine, wat slecht verteer-
baar is voor de herkauwer. De niet-structurele
koolhydraten zijn onder te verdelen in zetmeel,
sacharose, fructosanen en vrije suikers: De ver-
teerbare bestanddelen dragen bij tot de voeder-
waarde van een voedermiddel (VEM-inhoud).
Echter, het VEM-systeem geeft niet aan waar in
het dier (in de pens of op darmniveau) en in welke
vorm de genoemde voedingsstoffen voor de koe
ter beschikking komen om melk, vet of eiwit van
te maken en te gebruiken voor onderhoud, groei,
Tabel 1 Afbraak van voedingstoffen en de voornaam-
ste afbraakprodukten gevormd in pens en
darm
Plaats afbraak
Cellulose
Hemicellulose
Vrije suikers
Fructosanen
Pectinen
Zetmelen
Eiwit
Lang keten Vet
Pens Darm
azijnzuur --
azijnzuur --
boterzuur/
propionzuur --
boterzuur --
propionzuur --
propionzuur glucose
Micr.eiwit aminozuren,
peptiden
-- Vetzuren, glyceriden
dracht of reservevorming. Kennis hierover is van
belang om het effect van koolhydraat-bestand-
delen op melkproduktie en vet/eiwitverhouding te
kunnen bepalen.
De afbraak van voer in de pens en darm
De mate waarin voer in de pens wordt afgebro-
ken is afhankelijk van de snelheid van afbraak
van voer in de pens, de passagesnelheid van het
voer door de pens en de hoeveelheid die van het
betreffende voer wordt opgenomen.
Naarmate een voedingsstof voor een groter ge-
deelte in de darm verteerd wordt, spreekt men
van een hogere bestendigheid. Suikers, pectinen
en fructosanen worden volledig in de pens afge-
broken. Zetmelen  kan men opdelen in onbesten-
dige zetmelen, die wel in de pens worden afge-
broken, en bestendige zetmelen  die pas in de
dunne darm worden afgebroken.
De cellulose en hemicellulose worden voor het
grootste deel in de pens afgebroken (een deel
blijft onverteerd).
Bij de afbraak van koolhydraten in de pens ont-
staan vluchtige vetzuren waarvan azijnzuur, pro-
pionzuur  en boterzuur de belangrijkste zijn (tabel
1). De verschillende vetzuren kunnen in verschil-
lende mate verzurend werken op de pensinhoud.
De afbraak van cellulose en hemicellulose leidt
tot de vorming van overwegend azijnzuur. Pecti-
nen worden vooral omgezet tot propionzuur.
Fructosanen komen met name in gras voor, zij
het in geringe hoeveelheden, en worden omge-
zet tot boterzuur. Suikers worden voornamelijk
omgezet in boterzuur en in mindere mate in pro-
pionzuur. Onbestendig zetmeel wordt in de pens
afgebroken tot met name propionzuur.
Het bestendige zetmeel wordt in de dunne darm
omgezet in glucose (tabel 1).
In de meeste rantsoenen is de verhouding tussen
de vetzuren azijnzuur, propionzuur en boterzuur
65:20:15.  Door verandering in o.a. voerniveau,
passagesnelheid van voer door de pens, ruw-
voer/krachtvoer-verhouding, voermethode en
rantsoensamenstelling (soort ruw- en krachtvoer)
is deze verhouding te be’invloeden. Echter, het
gaat in praktijkrantsoenen meestal om geringe
verschillen rond dit gemiddelde (ca. 5%) omdat
anders voedingsstoornissen ontstaan.
Onbestendig voereiwit kan in de pens worden
omgezet tot microbieel eiwit. Het bestendige
voereiwit wordt in de darm afgebroken tot amino-
zuren en peptiden die geabsorbeerd worden in
de bloedbaan. De langketen vetzuren worden in
de darm gesplitst en geabsorbeerd.
2 Praktijkonderzoek 94- 1
Behoefte aan voedingsstoffen voor melkpro-
duktie
Een melkkoe produceert melk waarin water,
melksuiker (lactose), melkvet, melkeiwit en mine-
ralen de belangrijkste bestanddelen zijn. De vor-
ming van het melkvet, melkeiwit en lactose kan
bei’nvloed  worden door wijziging van de soort
voedingsstoffen (=nutriënten) in het rantsoen (zie
tabel 2). Voor de vorming van melkvet zijn zgn.
ketogene nutriënten nodig. Dit zijn azijnzuur, bo-
terzuur en langketen vetzuren uit voer en langke-
ten vetzuren die bij mobilisatie van lichaamsre-
serves vrij komen.
Voor de vorming van melkeiwit zijn aminozuren
nodig. Dit noemen we de aminogene nutriënten.
Deze zijn afkomstig uit het voer (het zgn. besten-
dige voereiwit) en vanuit de microbiële eiwitpro-
duktie in de pens. Verder komt er in het begin van
de lactatie door afbraak van lichaamsreserves ei-
wit vrij.
Melksuiker (lactose) kan worden gevormd uit glu-
cose. Glucose kan gevormd worden uit glucoge-
ne nutriënten. Belangrijk daarbij is propionzuur uit
de pens. Verder kan glucose uit de darm opge-
nomen worden door de afbraak van bestendig
zetmeel. Een derde manier van glucosevorming
vindt plaats door de omzetting van aminozuren in
glucose. Deze aminozuren zijn dan niet meer be-
schikbaar voor de vorming van melkeiwit.
Azijnzuur, propionzuur en boterzuur kunnen te-
vens gebruikt worden als energiebron voor on-
derhoudsstofwisseling.
Wanneer dieren verder in lactatie zijn daalt de
produktie en neemt de reservevorming weer toe
wat resulteert in conditietoename. Ketogene nut-
riënten worden gebruikt voor de vorming van vet
in lichaamsweefsels. Glucogene nutriënten be-
vorderen conditietoename door opslag van glu-
cose in o.a. lever en spieren. Verder kan een
overmaat aan glucogene nutriënten leiden tot
vervetting.
Tabel 2 Vorming van melkbestanddelen uit voer
Bestanddeel Gevormd uit
Melkvet Azijnzuur, boterzuur
langketen vetzuren
Soort nutriënt
Ketogeen
Melkeiwit Aminozuren (voereiwit, Aminogeen
micr.eiwit, reserves)
Lactose Propionzuur, glucose
aminozuren
Glucogeen
Tabel 3 Gehalte aan celwanden (NDF (gr/kg ds))en de
afbreekbaarheid van celwandbestanddelen in
verschillende voedermiddelen
Voedermiddel
(%)
NDF Afbreekbare fractie
Bietenpulp 468 94
Gerst 220 73
Maisglutenmeel 349 86
Graskuil (vroeg) 446 89
Graskuil (laat) 641 76
Maiskuil 441 66
Gras (3 weken) 340 92
Gras (6 weken) 407 84
Gras (8 weken) 487 78
Grashooi 549 85
Afbreekbaarheid koolhydraten
De mate van afbraak van voer in de pens is be-
langrijk in verband met het vrijkomen van de cel-
inhoud voor de pensmicroben. Dit hangt onder
andere af van de chemische en fysische structu-
ren van de celwand waarbij o.a. lignine een be-
langrijke rol speelt. Bij graskuil  geoogst in een
zeer laat stadium is het afbreekbare gedeelte la-
ger (meer lignine) dan bij graskuil  geoogst in een
jong stadium.
De structurele koolhydraten hemicellulose en cel-
lulose vormen samen met de lignine de celwand-
bestanddelen (= NDF: Neutral Detergent Fiber).
Een voorbeeld van de mate waarin NDF in de
pens kan worden afgebroken is weergegeven in
tabel 3.
Uit deze tabel blijkt dat er verschillen bestaan in
hoeveelheid NDF in een voedermiddel en de mo-
gelijke afbreekbaarheid van deze celwandbe-
standdelen tussen voedermiddelen. Uit gegevens
van het IWO blijkt dat voor zetmelen  hetzelfde
geldt. De hoeveelheid zetmeel die per dag in de
darm aangeboden wordt hangt af van de af-
braaksnelheid van zetmeel in de pens, de snel-
heid waarmee het voer de pens passeert en de
totale hoeveelheid zetmeel die gevoerd wordt.
In tabel 4 staat welk gedeelte van het zetmeel
aan pensafbraak kan ontsnappen (en dus pas op
darmniveau verteert). Hierbij gaan we er van uit
dat 6% van de pensinhoud per uur de pens ver-
laat. Maiszetmeel heeft een hoge bestendigheid.
Tapioca daarentegen wordt voor een groot deel
in de pens afgebroken.
Bij snijmais geldt volgens het DVE-systeem dat
het zetmeelgehalte gelijk wordt verondersteld
aan het ds-gehalte. De zetmeelbestendigheid
wordt geschat op het ds-gehalte - 10%. Zowel
Praktijkonderzoek 94- 1 3
Tabel 4 Gehalte aan zetmeel (gr/kg ds) en bestendig-
heid van zetmeel (%)
Mais (korrel)
Maisglutenvoer
Gerst
Tarwe
Tapioca
Zetmeel Bestendigheid
676 42
403 13
561 7
654 8
726 6
de hoeveelheid zetmeel als de bestendigheid
kunnen echter afhankelijk zijn van ds-gehalte, het
ras en verschillen in groeiomstandigheden
(grondsoort, vochtvoorziening etc., zie tabel 5).
Snelheid afbraak in de pens
Naast de plaats waar de opgenomen voedings-
stoffen afgebroken worden is de snelheid van af-
braak in de pens van groot belang. Veel snel af-
breekbare voedingsstoffen leiden tot het in korte
tijd vrijkomen van een grote hoeveelheid vluchti-
ge vetzuren waardoor de zuurgraad in de pens
snel kan dalen en mogelijk de celwandvertering
negatief béinvloed  wordt.
Wanneer de afbraaksnelheid van bijv. de celwan-
den te laag is kan dit een hoge voeropname en
een hoge microbiële eiwitproduktie belemmeren.
In het belang van een goede, veilige pensfermen-
tatie en een hoge ds-opname en microbiële eiwit-
produktie is het belangrijk dat er een goede ba-
lans is tussen de hoeveelheid snel en langzaam
afbreekbare voedingsstoffen.
Suikers, pectinen en fructosanen worden relatief
snel afgebroken in de pens. Cellulose en hemi-
cellulose worden relatief langzaam afgebroken.
De celwandverteerbaarheid hangt samen met de
structuur (fysisch/chemisch)  van de celwand die
mede wordt bepaald door de gehalten aan pecti-
ne, (hemi)cellulose en lignine.
Celwanden van pulp worden relatief langzaam af-
gebroken (ca. 6% per uur) t.o.v. celwanden uit
gerst (ca. 14.5 % per uur). Voor zetmeel geldt
Tabel 5 Verschillen in bestendigheid van maiszetmeel
(gegevens IWO)
Ras ds%
Anjou 09 19.8
23.7
31.5
Scana 22.8
27.5
33.1
Zetmeel Bestendig zetmeel
(grikg ds) (%)
154 6
270 17
340 39
156 7
233 17
292 25
hetzelfde verschil tussen voedermiddelen. Zet-
meel uit mais wordt relatief langzaam afgebroken
(ca. 8% per uur) t.o.v. zetmeel uit gerst (ca. 24 %
per uur) of tapioca (ca. 17% per uur). Het voer-
systeem speelt een belangrijke rol bij het uitein-
delijke resultaat van het voeren van snel of lang-
zaam afbreekbaar zetmeel. Het geleidelijk over
de dag verstrekken van krachtvoer via bijv.
krachtvoercomputers of in een gemengd rant-
soen vermindert de kans op het snel vrijkomen
van grote hoeveelheden snel afbreekbare voe-
dingsstoffen in de pens.
Op de hoeveelheden langzaam en snel afbreek-
bare koolhydraten per lactatie-fase wordt in het
tweede artikel verder ingegaan.
Eiwit in de melkveevoeding
De DVE-waarde van een voedermiddel geeft aan
hoeveel eiwit er in de darm beschikbaar is voor
vertering. Het darmverteerbare eiwit is voor een
deel afkomstig uit bestendig voereiwit en voor
een deel uit eiwit dat in de pens gemaakt wordt,
het microbiële eiwit. Voor een hoge microbiële
eiwitproduktie streven we naar een hoge afbraak
van voer in de pens. Dit betekent dat er een opti-
male combinatie tussen een hoge ds-opname uit
ruwvoer (met een maximale afbraak van celwan-
den) en een hoog niveau van afbraak van snel af-
breekbare koolhydraten uit krachtvoer nage-
streefd dient te worden zonder dat er pensverzu-
ring optreedt.
In een rantsoen geeft de OEB-waarde  aan hoe-
veel onbestendig eiwit er in de pens te veel wordt
gevoerd (positieve OEB)  of juist te weinig (nega-
tieve OEB). Het teveel aan onbestendig eiwit
wordt in de vorm van ammoniak afgevoerd uit de
pens en uitgescheiden als ureum in de urine. Uit-
sluitend graskuil als ruwvoer leidt vaak tot een
hoge OEB  in het totale rantsoen. Een krachtvoer
met een negatieve OEB-waarde  heeft uit oog-
punt van benutting van het onbestendige eiwit de
voorkeur. Een energierijk voedermiddel als snij-
mais naast graskuil heeft door de negatieve
OEB-waarde  eenzelfde werking: De OEB  van het
rantsoen wordt verlaagd, er hoeft minder ammo-
niak (stikstof) uit de pens te worden afgevoerd en
de stikstofbenutting in het totale rantsoen kan
toenemen. Eenzelfde werking mag men verwach-
ten van produkten als perspulp  of pulpbrok  die
een hoge energiewaarde combineren met een
lage OEB-waarde.
In de zomerperiode geeft goed weidegras een
prima basis voor een hoge produktie. In theorie
kan een koe met een ds-opname van 17 kg ds uit
4 Praktijkonderzoek 94- 1
gras genoeg energie opnemen voor de produktie
van ca. 25 kg melk. Op DVE-basis zou dit zelfs
genoeg zijn voor 30 kg melk. Onbeperkt weiden
zonder bijvoeding betekent voor hoogproduktie-
ve dieren produktieverlies. Gras bevat veel onbe-
stendig eiwit (OEB variërend tussen 20 en 70, af-
hankelijk van o.a. bemestingsniveau). Om de
penscapaciteit voor eiwitproduktie optimaal te
benutten zal dus een energierijk voedermiddel
bijgevoerd moeten worden. Praktisch gezien is
opstallen gedurende een deel van het etmaal
noodzakelijk om voldoende energierijk ruwvoer
en/of  krachtvoer te kunnen opnemen. Afhankelijk
van de graskwaliteit en het grasaanbod
fen in het rantsoen die het bestendige eiwit vor-
men mede hoe efficiënt DVE wordt omgezet in
melkeiwit. Wanneer er een eis is dat het besten-
dig voereiwit qua aminozurensamenstelling veel
lijkt op het eiwit dat de koe met de melk produ-
ceert, zijn er maar weinig goedkope grondstoffen
voorhanden waarmee deze samenstelling te be-
naderen is.
Onderzoek richt zich momenteel op de bepaling
van de noodzakelijke (essentiële) aminozuren in
mel kveerantsoenen en in welke hoeveel heden
deze vereist zijn voor een optimale melkeiwitop-
brengst.
Tenslotte
wanneer deze glucose gebruikt wordt voor lacto-
seproduktie. Tevens worden er minder aminozu-
ren gebruikt voor glucosevorming waardoor de
melkeiwitproduktie wordt gestimuleerd (tabel 2).
van het aanbod van aminogene nutriënten.
Deze hoeveelheid hangt samen met een hoge
microbiële eiwitproduktie in de pens en van de
hoeveelheid bestendig voereiwit. Verder is het
Van iedere bouwsteen (aminozuur) van melkeiwit van belang dat er voldoende glucose-aanbod
dient een voldoende hoeveelheid aanwezig te zijn komt uit de afbraak van rantsoencomponenten
in het rantsoen voor een optimale melkeiwitpro- (onbestendig en bestendig zetmeel). Dit laatste
duktie. Het ene voedermiddel bevat een grotere vermindert het gebruik van aminozuren voor glu-
hoeveelheid en heeft een grotere variatie aan cosevorming.
noodzakelijke aminozuren dan het andere. In feite In Nederland wordt het VEM-systeem gebruikt
bepalen dus ook de (combinatie van) grondstof- om de energie-inhoud van voedermiddelen en de
Praktijkonderzoek 94- 1 5
energiebehoefte van melkvee weer te geven. Dit
systeem geeft echter niet aan waar in het dier de
energie vrijkomt (in de pens of op darmniveau) en
welke nutriënten (glucogeen, aminogeen en keto-
geen) hierbij ontstaan.
Belangrijk bij de samenstelling van de rantsoenen
(in verband met een veilige pensfermentatie en
een hoge microbiële eiwitproduktie) is het reke-
ning houden met de snelheid waarmee voer in de
pens wordt afgebroken en het beschikbaar zijn
van energie en eiwit voor de pensmicroben.
Het DVE-systeem geeft de hoeveelheid darmver-
teerbaar  eiwit aan. Hiermee wordt een voorspel-
ling gedaan over de microbiële eiwitproduktie en
de totale hoeveelheid darmverteerbaar eiwit die
beschikbaar komt uit een bepaald rantsoen. Ech-
ter over de gewenste samenstelling van het eiwit
(aminozuren) t.b.v. een optimale melkeiwitpro-
duktie is nog onvoldoende bekend.
Het is momenteel nog niet exact bekend hoeveel
glucogene, ketogene en aminogene nutriënten
een koe op ieder moment nodig heeft in het rant-
soen om een gewenste produktie (-samenstel-
ling) te realiseren.
Zolang we nog geen systeem hebben in Neder-
land waarmee de nutriëntenbehoefte en -voorzie-
ning op ieder moment geschat kan worden die-
nen we voor de samenstelling van de rantsoenen
naast de gegevens uit het VEM- en DVE-systeem
zo goed mogelijk rekening te houden met de be-
schikbare kennis omtrent nutriëntenvoorziening-
en behoefte van melkvee.
Dit is belangrijk wanneer we de melkproduktie
en/of  de vet/eiwit-verhouding  in de melk willen
bernvloeden. In de volgende periodiek wordt hier-
op verder ingegaan.
Open Dagen
ROC Bosma  Zathe u
Woensdag 2 en donderdag 3 februari 1.994.
Adres: Selmien 8, Ureterp,  tel. 05120-12509
ROC Aver Heino
Dinsdag 15, woensdag 16 en donderdag 17
februari.
Adres: Lemelerveldseweg 32, Heino, tel.
05729-1264
Deze open dagen worden ook in de regio-
nale pers aangekondigd.
Themadag
ROC Zegveld
Op woensdag 22 juni zal op ROC Zegveld
een themadag  over het onderzoek Veehou-
derij en Natuur gehouden worden.
‘s Morgens is er voor genodigden een aantal
inleidingen. In de middag kan iedereen het
bedrijf bezichtigen en informatie en resulta-
ten over het onderzoek krijgen.
Nadere informatie volgt nog.
6 Praktijkonderzoek 94- 1


Fasevoedering bij melkvee (1)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available

NARCIS