The Protocol Nature Plan is a step by step approach leading to the design of a Nature Plan for a biological farm. The aim is to increase nature values and ecological relationships on the farm. Research results are translated into easy practical measure

Smeding, F.W.

Dutch

Wageningen Yield 

12  EKOLAND NR 1 - JANUARI 1996
Stappenplan
Het Protocol Natuurplan heeft vijf 
stappen. Ten eerste worden de wensen 
en verwachtingen van de boer verdui-
delijkt en vastgelegd. Daarna volgt de 
inventarisatie: de natuur op het bedrijf 
en haar directe omgeving wordt in kaart 
gebracht. Als resultaat komen er een 
bedrijfskaart, een omgevingskaart, een 
berekening van de afmetingen van de 
natuurelementen op het bedrijf en een 
overzicht met opmerkingen over de 
vegetatie, het dierenleven en het huidig 
beheer. Ook wordt bij de inventarisatie 
informatie verzameld over het natuur- 
en landschapsbeleid in het gebied. De 
derde stap, de beoordeling, leidt tot 
een uitspraak over de natuurwaarde en 
ecologische samenhang op het bedrijf. 
Belangrijk is hier dat er zicht komt op 
verbeteringen en nieuwe mogelijkhe-
den. Na de beoordeling volgt het stellen 
van de bedrijfsdoelen voor natuur. De 
belangrijkste doelen en de benodigde 
inzet worden bepaald op grond van de 
beoordeling, de wensen van de boer 
en de mogelijkheden op het bedrijf en 
in het gebied. Bij de vijfde stap, het 
ontwerp, worden de bedrijfsdoelen 
vertaald naar inrichting en beheer. Met 
de doelen als leidraad worden stap voor 
stap verschillende aspecten nagegaan. 
Het gaat om voorwaarden voor de 
ontwikkeling van natuurwaarden zoals 
grondsoort, waterkwaliteit en beheer en 
om het toepassen van kennis over eco-
H oe kan een biologische boer de  -natuur op zijn bedrijf be-vorde- -ren? Deze vraag roept 
weer nieuwe vragen op, bijvoorbeeld: 
Om welke natuur gaat het? Wat is er ter 
plekke mogelijk? Welke mogelijkheden 
verdienen voorrang? Wat moet er gebeu-
ren? Om antwoord te kunnen geven op 
deze vragen is het Protocol Natuurplan 
ontwikkeld. Het Protocol heeft bepaalde 
uitgangspunten en behandelt stap voor 
stap alle op het bedrijf relevante aspecten 
die tot een ontwerp voor een Natuurplan 
kunnen leiden. Een Natuurplan is een 
bedrijfsplattegrond en gaat vergezeld van 
een toelichting op de gewenste beheer-
maatregelen en bedrijfsinrichting.
Regulerende functie
Het Protocol Natuurplan bedoelt met 
natuur in de eerste plaats algemene 
natuurwaarden waaronder soorten als 
groene kikker, kievit of gewone ereprijs. 
Daarnaast is het Protocol bedoeld om 
de ecologische regulerende functie die 
natuur heeft voor het landbouwbedrijf te 
versterken. Deze functie wordt bevorderd 
als geschikte natuurelementen op over-
brugbare afstanden van elkaar liggen en 
als de natuurelementen bestaansbronnen 
bieden aan soorten die plaagorganismen 
helpen onderdrukken. Een Natuurplan 
dient het imago van het biologische 
produkt, de samenwerking met natuurbe-
schermingsorganisaties en de ecologische 
basis van de landbouwbedrijfs- voering.
Uitgangspunten
Naast een keuze ten aanzien van het 
begrip ‘natuur’ zijn er nog enkele be-
langrijke uitgangspunten. Het Protocol 
In de afgelopen twee jaar is op de Vakgroep Ecologische 
Landbouw aan de Landbouwuniversiteit Wageningen een 
draaiboek of protocol ontwikkeld voor het opstellen van een 
natuurplan op biologische landbouwbedrijven. Dit is gebeurd 
in nauw overleg met de Dienst Landbouw Voorlichting (DLV). 
Een Natuurplan is erop gericht om zowel bepaalde soorten 
planten en dieren te bevorderen als om de ecologische sa-
menhang van het bedrijf te verbeteren.
moet uitvoerbaar zijn met algemene 
kennis zodat landbouwvoorlichters 
ermee kunnen werken. In de huidige 
praktijk betekenen enkele stappen 
vanuit goede algemene kennis al veel 
winst. Specialistische kennis is daarbij 
niet direct noodzakelijk. Het Protocol 
Natuurplan moet ook in vijf werkdagen 
uitvoerbaar zijn. In het Protocol staat 
het bedrijf steeds centraal. Het begint 
met te kijken naar wat er ter plekke 
gewenst en mogelijk is. In tweede 
instantie wordt er gekeken naar eisen, 
beperkingen en steun van buitenaf. Het 
Protocol Natuurplan start als het ware 
op het erf. Hierdoor kijkt men met een 
open blik naar wat daar al aanwezig is 
en komt men ter plekke op ideeën over 
de speciﬁeke mogelijkheden ter plekke.
N
A
T
U
U
R
B
E
H
E
E
R
Protocol Natuurplan voor 
biologische landbouwbedrijven
DLV-voorlichter Flip van Koesveld 
inventariseert slootvegetatie op het 
bedrijf van Henk Hidding in Orvelte. In 
deze situatie is tussen het betreffende 
perceel en de sloot een ruimere groen-
strook wenselijk. (Foto Frans Smeding)
13 EKOLAND NR 1 - JANUARI 1996
logische samenhangen. Het ontwerpen 
is deels een creatief proces. Voor het 
Natuurplan geeft het Protocol objec-
tieve hoofdlijnen. In de uitwerking is 
ruimte voor een persoonlijke inbreng. 
Het ontwerp gaat vergezeld van een 
beschrijving van de wijze van aanleg 
en beheer. Het beheer hoeft niet altijd 
meer geld of tijd te kosten.
Betere keuzes
Wat zijn de voordelen van het Protocol 
Natuurplan boven eigen initiatief? Het 
Protocol garandeert dat alle belangrijke 
aspecten de revue passeren. Dat bete-
kent slagvaardigheid bij het opstellen 
van het Natuurplan. Twijfel over of er 
iets vergeten wordt werkt immers rem-
mend. Evenals het opnieuw overdenken 
van een idee als er een vergeten aspect 
boven tafel komt. Het maken van een 
inventarisatie kan op zich een punt zijn 
van grote onzekerheid. Heb ik genoeg 
‘verstand’ van natuur? Het Protocol 
Natuurplan is echter niet alleen gericht 
op soorten, maar ook op algemene ken-
merken zoals bijvoorbeeld de hoogte 
van de begroeiing en de toestand van 
het grondoppervlak. Ook wordt veel 
aandacht besteed aan het maken van 
een kaart ter bepaling van de ligging en 
de oppervlakte van verschillende typen 
natuurelementen. Juist deze gegevens 
komen van pas bij het toepassen van 
kennis over ecologische samenhang. 
Kennis over algemene planten- en dier-
soorten is van belang om te weten of de 
natuurelementen wel op de juiste ma-
nier beheerd worden. Door de sturende 
werking van het Protocol, ontstaat een 
tastbare basis voor een ontwerp. Met 
behulp van het Protocol Natuurplan 
kunnen er beter keuzes gemaakt wor-
den. De tijd voor beheer of de ruimte 
voor bijvoorbeeld extensief beheerde 
randen is immers beperkt. Welke bio-
topen op het bedrijf komen in de eerste 
plaats in aanmerking voor extra zorg? 
Op welke plek op het bedrijf is randen-
beheer het meest lonend voor natuur?
Vuistregels
In het Protocol Natuurplan wordt eco-
logische kennis toegepast. Recente 
onderzoeksresultaten zijn vertaald naar 
eenvoudige vuistregels. Bij het beoor-
delen van de ecologische samenhang 
op het bedrijf wordt nagegaan hoe de 
natte, houtige en hoge kruidachtige be-
groeiingen verspreid liggen. Voor ieder 
type zijn er vuistregels over de mate 
van aansluiting of de gunstige afmetin-
gen van de elementen. Bijvoorbeeld: 
voor hoge kruidachtige begroeiingen 
in sloten en bermen geldt dat ze liefst 
aansluiten, waarbij de aaneengelegen 
percelen maximaal 5 ha beslaan. Dat 
is belangrijk als dekking voor verschil-
lende diersoorten, bijvoorbeeld een 
hermelijn of een egel. Indien er een 
onderbreking is kan een hoek met een 
struik of ruigte op 200 meter afstand 
compensatie geven. Ook is belangrijk 
dat er voor bijvoorbeeld hommels, vlin-
ders en zweefvliegen op verschillende 
momenten in het jaar bloeiende planten 
zijn op het bedrijf. Deze soorten zijn 
zelf jagers of steunen de aanwezigheid 
van insektenetende zangvogels op het 
bedrijf. Bij het ontwerp wordt rekening 
gehouden met verschillende bloeitijd-
stippen door de keuze van biotopen en 
beheerswijze.
Ervaringen boeren
Het Protocol Natuurplan is in 1995 
getest op drie biologische demonstra-
tiebedrijven. Aan de hand van gesprek-
ken met de betrokken boeren en de 
verdere ervaringen op deze bedrijven 
is het Protocol verbeterd of bijge-
steld. Het Natuurplan is een advies 
waarnaar het bedrijf in vrijheid kan 
handelen. Asse Aukes en Elias van de 
Werf in Pietersbierum (vollegronds-
groenteteelt), Henk Hidding in Orvelte 
(vollegrondsgroenteteelt/akkerbouw) 
en Huib Bor in Noordeloos (melkvee-
houderij) verleenden medewerking. 
De natuurplannen van de drie bedrij-
ven hebben verschillende accenten. 
Bij Bor in het veenweidegebied staan 
de -rijk- bloeiende slootkanten en de 
weidevogels centraal. Aukes en Van de 
Werf experimenteren momenteel met 
begroeide wendakkers; het Natuurplan 
vermeldt enkele hoeken met een struik 
als schuil- en zitplaatsen voor onder 
andere zangvogels. In het plan van 
Hidding is de vegetatie op sloottaluds 
en aangrenzende perceelsranden in 
het open gedeelte van het bedrijf een 
kernpunt. Henk Hidding reageerde ver-
rast op het idee van het maken van een 
steenhoop als natuurmaatregel. De las-
tige zwerfstenen op zijn land ervaarde 
hij ook altijd al als iets bijzonders.
Het Protocol Natuurplan kan in de toe-
komst verder ontwikkeld worden. Het 
is de bedoeling dat de huidige opzet 
voorlichters, praktijkmensen en onder-
zoekers inspireert.
Frans Smeding
Vakgroep Ecologische Landbouw
LU Wageningen
Frans Smeding, verbonden aan de 
Vakgroep Ecologische Landbouw LU 
Wageningen, heeft in de afgelopen 
twee jaar het Protocolatuurplan ont-
worpen. 
Mestopslag op het bedrijf van Asse 
Aukes en Elias van der Werff in 
combinatie met jonge beplanting. 
De mestopslag trekt insekten aan, 
die vervolgens weer vogels aan-
trekken. De opslag krijgt zo een 
natuurfunctie. (Foto Frans Smeding)
Protocol Natuurplan voor 
biologische landbouwbedrijven


Protocol Natuurplan voor biologische landbouwbedrijven.

NARCIS 

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/111063

Protocol Natuurplan voor biologische landbouwbedrijven.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS