Bij gras/klaver, dat niet bemest wordt met kunstmeststikstof, moet rekening worden gehouden met een lagere opbrengst dan van bemest gras zonder klaver

Remmelink, G.J.

Wageningen Yield 

ll
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
l
19
Praktijkonderzoek 96-6
De voornaamste reden voor het gebruik van
witte klaver in grasland is het verminderen van
de aanvoer van kunstmeststikstof. Klaver is
immers in staat om zelf stikstof uit de lucht te
binden, wat neer kan komen op wel zo'n 180
kg N per ha per jaar. Ook een gezonder en sma-
kelijker gewas worden als motieven voor het
inzaaien van witte klaver gebruikt (meer minera-
len en minder roest in het najaar).
Eén van de vragen is hoeveel wordt er van
gras/klaver door het vee opgenomen en hoeveel
melk produceren de dieren ervan? En kan bij
een hogere opname van gras/klaver ook de
krachtvoergift omlaag? Als dit laatste mogelijk
zou zijn, dan is door het gebruik van gras/klaver
nog een extra verlaging van de mineralenaan-
voer op het bedrijf mogelijk.
Lagere droge-stofopbrengst
Gras en gras/klaver werden voor stalvoedering
gemaaid bij een gelijke groeiduur (tabel 1). Het
duurde circa drie weken voordat op hetzelfde
perceel werd teruggekomen. De droge-stofop-
brengst van gras/klaver was ruim 10 % lager
dan van alleen gras.
In 1994 en 1995 heeft klaver zich goed ontwik-
keld. Het gemiddelde percentage in het grasbe-
stand lag binnen het gewenste traject van 30 -
50 % klaver (tabel 1). De variatie in klaverge-
halte van perceel tot perceel was wel erg groot.
Op een voormalig luzerneperceel met veel stik-
stofnawerking kwam de klaver slecht op gang.
Dit perceel is inmiddels al twee keer doorge-
Gras/klaver: hogere melkproductie op
een wispelturig gewas
G.J. Remmelink (PR)
Bij stalvoedering van verse gras/klaver is een hogere melkproductie mogelijk dan van enkel gras.
Echter door een te hoog klaverpercentage kunnen zowel de opname als melkproductie ook juist
achterblijven. Melkproductie op gras/klaver kan ook gepaard gaan met een groter N-verlies in het
dier. Bij gras/klaver, dat niet bemest wordt met kunstmeststikstof, moet rekening worden gehou-
den met een lagere opbrengst dan van bemest gras zonder klaver.
Tabel 1 Opbrengst en samenstelling ruwvoer
Gras Gras/klaver
Opbrengst
N-bemesting (kg/ha/jaar) 300-350 100-150
Groeiduur (dagen) 22 22
Snedeopbrengst (t ds/ha) 1,6 1,4
Klavergehalte (%) - 47 (11-79)1)
Samenstelling (g/kg ds) 
Droge-stofgehalte (%) 14,3 12,2
Ruw eiwit 202 223
Ruwe celstof 226 197
VC-os2) 79,5 80,5
VEM 928 949
DVE 97 101
OEB 42 61
1) Minimum en maximum aandeel
2) VC-os = Verteringscoëfficiënt organische stof (in vitro)
Proefopzet
In 1994 en 1995 zijn op proefbedrijf Aver
Heino (zandgrond) drie opnameproeven met
gras/klaver uitgevoerd. Het onderzoek vond
plaats op stal met melkkoeien in de eerste
helft van de lactatie. De opname en melkpro-
ductie van verse gras/klaver werden vergele-
ken met die van enkel gras, zonder bijvoe-
ding van ander ruwvoer. De gras/klaver-groep
en de gras-groep werden beide voor de helft
met 2,5 kg en voor de helft met 5,5 kg
krachtvoer (940 VEM, 90 DVE, 0 OEB) bijge-
voerd. 
Het ruwvoer was afkomstig van graslandper-
celen die in het voorjaar van 1994 zijn inge-
zaaid met gras/klaver of met alleen gras (half
om half). Het grasgedeelte kreeg 300 - 350
kg N per ha per jaar (inclusief 45 - 65 m3
drijfmest). Gras/klaver kreeg wel dezelfde
hoeveelheid drijfmest maar geen kunstmest-
stikstof. In de regel werd per 2 sneden 1 keer
zodebemest (25 m3 in het voorjaar en 20 m3
in het seizoen. Als minder vaak werd zode-
bemest, werd kunstmest-P en -K gestrooid.
20
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 96-6
zaaid met klaver, maar het gewenste gehalte
van minimaal 30 % klaver is nog niet bereikt.
Ook op een vrij nat perceel met lemig zand
heeft de klaver het slecht gedaan, terwijl een
perceel jonge ontginningsgrond juist is doorge-
zaaid met gras omdat er plaatselijk alleen nog
maar klaver stond.
Uit de samenstelling van het ruwvoer (tabel 1)
blijkt dat het droge-stofgehalte van gras/klaver
gemiddeld ruim 2 % lager was. Op percelen
met veel klaver was het droge-stofgehalte soms
maar 10 %. Wat verder opvalt aan de samen-
stelling van gras/klaver is een iets hoger VEM-,
ruweiwit- en OEB-gehalte. Het ruwe-celstofge-
halte was duidelijk lager dan van gras zonder
klaver.
Opname sterk afhankelijk van klaveraandeel
De droge-stofopname was gemiddeld hoger op
gras/klaver (tabel 2). Er waren echter ook weken
waarin de opname achterbleef bij de opname
van alleen gras. Dit was het geval wanneer
gras/klaver werd gevoerd van klaverrijke perce-
len (tot 80 % klaver). Dit materiaal had een
droge-stofgehalte van 10%, een ruwecelstofge-
halte van 15 % en een ruw- eiwitgehalte van 30
%. Een aantal dieren weigerde dit voer in meer
of mindere mate. In die gevallen is overgescha-
keld op een perceel met minder klaver. We heb-
ben de indruk gekregen dat bij normale klaver-
gehalten wel een hogere opname van gras/kla-
ver mogelijk is. Helaas werd door de geschetste
negatieve ervaringen de gemiddelde opname
van gras/klaver gedrukt. Ook de verwachting,
dat bij lage krachtvoergiften van gras/klaver
meer zou worden opgenomen dan van enkel
gras, kwam daardoor niet uit. De dieren die
maar 2,5 kg krachtvoer kregen, hadden in die
situatie de meeste problemen met de opname
van gras/klaver. Het droge-stofgehalte in het
totale rantsoen was dan soms niet hoger dan 
14 %. Dieren die 5 kg krachtvoer kregen zaten,
evenals dieren die alleen gras kregen, op mini-
maal 16 % droge stof in het totale rantsoen.
Blijkbaar is in deze situatie een verschil van 
2 % in droge-stofgehalte in het rantsoen van
wezenlijke invloed. Problemen met trommel-
zucht hebben zich na het voeren van klaverrijk
gras op stal niet voorgedaan. Bij beweiding
moet daar wel rekening mee worden gehouden,
vooral wanneer in de nazomer geen ruwvoer
wordt bijgevoerd.
Hogere melkproductie en hoger N-verlies
De melkproductie (tabel 3) was van gras/klaver
gemiddeld hoger dan van alleen gras. Het ver-
schil komt overeen met de hogere opname aan
VEM en DVE (tabel 2). In perioden waarin de
opname door te veel klaver verminderde, ging
ook de melkproductie onderuit. Ondanks dat
kwam de melkproductie op gras/klaver gemid-
Tabel 2 Opname voer en voederwaarde
Gras Gras/klaver
Voer (kg ds)
Ruwvoer 14,6 15,0
Krachtvoer 3,8 3,8
Totaal 18,4 18,8
Energie en eiwit
kVEM 17,6 18,1
DVE 1803 1879
OEB 612 884
Tabel 3 Melkproductie en N-benutting
Gras Gras/klaver
Melk (kg) 24,4 25,3
Vet (%) 4,24 4,27
Eiwit (%) 3,56 3,53
Meetmelk (kg) 25,4 26,4
N-benutting (%)1) 23,9 22,2
N-verlies (g/kg melk)2) 17,7 19,4
1) N-melk/N-opname
2) N-opname - N-melk
Met gras/klaver
minder
opbrengst in het
veld, maar meer
opbrengst in de
melkstal moge-
lijk.
21
l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l  l l
Praktijkonderzoek 96-6
deld toch gunstiger uit. Het lagere ruwe-celstof-
gehalte in gras/klaver (tabel 1) heeft niet tot een
lager vetpercentage geleid.
Uit tabel 3 blijkt dat de N-benutting door het
dier op gras/klaver lager was dan op alleen gras.
Dit komt overeen met een toename van de stik-
stofuitscheiding via de urine met 1,7 g/kg melk.
Bij een productieniveau van 8.000 kg per koe
per jaar betekent dit op jaarbasis een (bereken-
de) verhoging van de stikstofuitscheiding van
ruim 13 kg N per koe.
Klaveraandeel neemt af
In 1996 is duidelijk geworden dat de hoge kla-
vergehalten in beide voorgaande jaren als uit-
schieters naar boven moeten worden gezien. Dit
jaar was het op proefbedrijf Aver Heino te koud
voor een goede ontwikkeling van de klaver in de
zomer. Nadat de klaver de laatste winter goed
had doorstaan, nam het klaverpercentage in de
zomer niet toe. Ondanks dat alleen maar werd
gemaaid voor stalvoedering of wintervoer, ver-
dween in enkele percelen, op steeds groter wor-
dende plekken, de klaver uit het bestand. Deze
percelen waren daardoor minder goed bruikbaar
omdat met het verdwijnen van de klaver ook de
N-binding ophoudt. In de betreffende percelen
ontstonden in feite plekken met onbemest gras,
wat nadelig is voor de opbrengst en de smakelijk-
heid van het gewas. Door het ontbreken van kla-
ver is ook meer roestvorming op gras mogelijk,
zeker wanneer langer gewacht moet worden
omdat er nog te weinig staat om te maaien.
Gemiddeld is in 1996 de droge-stofopbrengst van
gras/klaver teruggelopen tot circa 80 % van de
opbrengst van gras zonder klaver. De afnemende
N-mineralisatie na herinzaai kan ook bijgedragen
hebben aan de grotere opbrengstreductie ten
opzichte van 1994 en 1995.
De percelen met de minste klaver zijn in de
zomer doorgezaaid om weer op minimaal 30 %
klaver te komen. Deze noodzakelijke ingreep
twee jaar na de inzaai van gras/klaver (op één
perceel zelfs al na één jaar) betekent extra kos-
ten voor een systeem met gras/klaver. 
Vervolg gras/klaver
Het onderzoek is in 1996 voortgezet met bij-
voeding van 2,5 of 5 kg droge stof snijmaïs met
daarnaast 5 kg krachtvoer. In de winter wordt
ook kuil van gras/klaver onderzocht in vergelij-
king met kuil van enkel gras en enkel rode kla-
ver.
De eerste indruk is dat met bijvoeding van snij-
maïs de opname van gras/klaver regelmatiger
verloopt. Uit de eerste voorlopige resultaten
blijkt ook dat met bijvoeding van snijmaïs de
droge- stofopname en melkproductie hoger zijn
dan van gras zonder klaver. De eerste resultaten
op gras/klaverkuil hebben in vergelijking met
graskuil géén verschil in opname en melkpro-
ductie opgeleverd.
Wanneer de mogelijkheden van gras/klaver bij
zomerstalvoedering voldoende duidelijk zijn,
zal voor de praktische toepassing de vergelijking
ook worden gemaakt onder beweidingsomstan-
digheden. Het realiseren van een hoge melkpro-
ductie en verbetering van de N-benutting door
bijvoeding moeten daarbij zeker aan de orde
komen.
Toepassing gras/klaver
Gaat men over tot de inzaai van klaver in het
grasland waarna de N-bemesting wordt beperkt
tot de N in organische mest, dan is het aan te
raden om te beginnen op enkele percelen. Kies
daarvoor percelen met een goede waterhuishou-
ding die regelmatig (afwisselend) worden
gemaaid. Klaver is een zomerplant en dient
daarom vóór eind augustus ingezaaid te wor-
den. Zo krijgt klaver de beste kansen. Wanneer
de inzaai van gras/klaver is gelukt is het zaak
om het aanbod van dit gewas en de bijvoeding
van de dieren goed op elkaar af te stemmen.
Mocht het resultaat tegenvallen door bijvoor-
beeld te veel of te weinig klaver, dan kan men
altijd weer overstappen op het gebruik van
kunstmest-N.
Enerzijds is bij een geslaagde inzaai van
gras/klaver een besparing op kunstmeststikstof
mogelijk. Anderzijds is het inzaaien van
gras/klaver niet zonder risico. Het regelmatig
herinzaaien of doorzaaien kost ook geld terwijl
men zich alleen bij een lage veebezetting per
ha een tegenvallende ruwvoeropbrengst kan
permitteren.


Gras/klaver: hogere melkproductie op een wispelturig gewas

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

Name not available